Løgtingsval

Løgtingsval er týdningarmesta valið í Føroyum.

Endamálið við løgtingsvali er, at velja tinglimir at sita á Løgtingi. Valskipanin hevur verið rættiliga ymisk gjøgnum tíðirnar. Løgtingsval verða hildin við einum millumbili, sum í mesta lagi er fýra ár.

Núverandi skipan

Núverandi valskipan er lutfalsval millum politiskar flokkar í einum landumfevnandi valdømi. 33 tinglimir verða valdir. Skipanin hevur verið galdandi frá løgtingsvalinum í 2008 og er enn galdandi, tó at ávísar royndir verða gjørdar at fáa okkurt slag av valdømisskipan aftur.

Søga

Áðrenn 1906 var løgtingsvalskipanin meirilutaskipan. Tað merkir, at ein lítil meiriluti kundi fáa allar tingsessir, meðan ein næstan líka stórur minniluti ongan fekk. Slíka skipan dámdu føroyingum ikki, og tí varð hon broytt til lutfalsskipan.

Henda nýggja lutfalsskipanin var ikki fullkomin tó. Í 1918 fekk Sambandsflokkurin 50,2% av atkvøðunum og Sjálvstýrisflokkurin 49,8%. Men Sambandsflokkurin fekk bara 9 tinglimir og Sjálvstýrisflokkurin 11.

Kvinnur fingu valrætt til løgtingsval í 1916 og kundu fyrstu ferð velja í 1918.

Í 1923 varð vallógin endurskoðað soleiðis, at eitt skiftandi tal av eykaumboðum skuldi útjavna møguligt skeivt býti millum politiskar flokkar. 3 tinglimir kundu veljast soleiðis. Í 1930 varð hetta talið hækkað til 5.

Valskipanin varð so lagað til í 1978, at tilsamans 27 tinglimir skuldu veljast í seks valdømum við ymiskum støddum. Eitt lógarásett tal av tinglimum í hvørjum valdømi. Samsvaraðu valdu tinglimirnir hjá flokkunum ikki lutfalsliga við samlaða atkvøðubýtið hjá flokkum, vórðu upp til 5 tinglimir eykavaldir. Soleiðis hevur Løgtingið skiftandi tal av tinglimum millum 27 og 32. Frá 1978, til og við løgtingsvalið í 2004 var altíð tørvur á øllum teimum eykavaldu.

Valúrslit

Niðanfyri sæst talva við prosentbýtinum á løgtingsvali hjá hvørjum flokki sær í øllum landinum tilsamans eftir floksbýtið í 1906, tá ið fyrstu føroysku politisku flokkarnir blivu til. Jú longri afturi í tíðini løgtingsvalið er, jú verri passa bókstavirnir við valstavirnar hjá flokkunum.

A	er Fólkaflokkurin	G	er Verkamannafylkingin	M	er Frælsisfylkingin
B	er Sambandsflokkurin	H	er Miðflokkurin	N	er Sosialistiski Loysingarflokkurin
C	er Javnaðarflokkurin	I	er Vinnuflokkurin	O	er Hin Føroyski Flokkurin
D	er Sjálvstýrisflokkurin	J	er Loysingarflokkurin	U	er Uttanflokka
E	er Tjóðveldisflokkurin	K	er Hin Stuttligi Flokkurin	T	er Tilsamans
F	er Framsókn (2011-) / Kristiligi Fólkaflokkurin (1958-98)	L	er Framsóknarflokkurin / Miðnámsflokkurin

Prosentbýti	A	B	C	D	E	F	G	H	I	J	K	L	M	N	O	U	T
2015, 1/9	18,9	18,7	25,1	4,1	20,7	7,0		5,5									100
2011, 29/10	22,5	24,7	17,7	4,2	18,3	6,3		6,2									100
2008, 19/1	20,1	21,0	19,3	7,2	23,3			8,4				0,7					100
2004, 20/1	20,6	23,7	21,8	4,6	21,7			5,2			2,4						100
2002, 30/4	20,8	26,0	20,9	4,4	23,7			4,2									100
1998, 30/4	21,3	18,1	21,9	7,6	23,8	2,5	0,8	4,1									100
1994, 7/7	16,0	23,4	15,3	5,6	13,7	6,3	9,5	5,8					1,9		2,4		100
1990, 17/11	21,9	18,9	27,5	8,8	14,7	5,9								2,3			100
1988, 8/11	23,2	21,2	21,6	7,1	19,2	5,2						2,1				0,0	100
1984, 8/11	21,6	21,2	23,4	8,5	19,5	5,8											100
1980, 8/11	18,9	23,9	21,7	8,4	19,0	8,2											100
1978, 7/11	17,9	26,3	22,3	7,2	20,3	6,1											100
1974, 7/11	20,5	19,1	25,8	7,2	22,5	2,5										2,5	100
1970, 7/11	20,0	21,7	27,2	5,6	21,9	3,5											100
1966, 8/11	21,6	23,7	27,0	4,9	20,0	2,8											100
1962, 8/11	20,2	20,3	27,5	5,9	21,6	4,4											100
1958, 8/11	17,8	23,7	25,8	5,9	23,9	2,9											100
1954, 8/11	20,9	26,0	19,8	7,1	23,8											2,5	100
1950, 8/11	32,3	27,3	22,4	8,2	9,8												100
1946, 8/11	40,9	28,7	28,1													2,3	100
1945, 6/11	43,4	24,4	22,8	9,4													100
1943, 24/8	41,5	28,3	19,9	10,4													100
1940, 30/1	24,7	32,3	23,9	16,2						1,6						1,3	100
1936, 28/1		33,7	24,0	34,2					8,1								100
1932, 19/1		50,1	10,5	37,3						0,2						1,8	100
1928, 23/1		46,1	10,6	42,3												1,0	100
1924, 22/1		58,7		39,1												2,2	100
1920, 10/11		58,4		41,6													100
1918, 24/4		50,3		49,7													100
1916, 28/2		37,9		51,7												10,4	100
1914, 2/2		52,8		47,2													100
1912, 2/2		52,3		41,6												6,0	100
1910, 12/2		72,3		24,3												3,4	100
1908, 2/2		66,1		33,9													100
1906, 18/7		62,4		37,6													100

Talvan niðanfyri sýnir valdar tinglimir á sama hátt sum talvan omanfyri sýnir prosentbýti millum politisku flokkarnar:

Tinglimir	A	B	C	D	E	F	G	H	I	J	K	L	M	N	O	U	T
2015, 1/9	6	6	8	2	7	2		2									33
2011, 29/10	8	8	6	1	6	2		2									33
2008, 19/1	7	7	6	2	8			3				0					33
2004, 20/1	7	7	7	1	8			2			0						32
2002, 30/4	7	8	7	1	8			1									32
1998, 30/4	8	6	7	2	8	0	0	1									32
1994, 17/7	6	8	5	2	4	2	3	2					0		0		32
1990, 17/11	7	6	10	3	4	2								0			32
1988, 8/11	8	7	7	2	6	2						0				0	32
1984, 8/11	7	7	8	2	6	2											32
1980, 8/11	6	8	7	3	6	2											32
1978, 7/11	6	8	8	2	6	2											32
1974, 7/11	5	5	7	2	6	1										0	26
1970, 7/11	5	6	7	1	6	1											26
1966, 8/11	6	6	7	1	5	1											26
1962, 8/11	6	6	8	2	6	1											29
1958, 8/11	5	7	8	2	7	1											30
1954, 8/11	6	7	5	2	6											1	27
1950, 8/11	8	7	6	2	2												25
1946, 8/11	8	6	4	2												0	20
1945, 6/11	11	6	6	0													23
1943, 24/8	12	8	5	0													25
1940, 30/1	6	8	6	4						0						0	24
1936, 28/1		8	6	8					2								24
1932, 19/1		11	2	8						0						0	21
1928, 23/1		10	2	11												0	23
1924, 22/1		13		10												0	23
1920, 10/11		10		10													20
1918, 24/4		9		11													20
1916, 28/2		10		9												1	20
1914, 2/2		12		8													20
1912, 2/2		13		7												0	20
1910, 12/2		13		7												0	20
1908, 2/2		13		7													20
1906, 18/7		12		8													20

Viðmerkingar: í 1946 stillaðu Javnaðarflokkurin og Sjálvstýrisflokkurin upp saman. Í talvuni við prosentbýti, er hetta sett undir Javnaðarflokkin. Í talvuni við tinglimum er hetta sett undir báðar flokkarnar.

Keldur

• Løgtingið 150. Hátíðarrit 3. Løgtingið, Tórshavn 2003. Ss. 78-79, 149-175.
• Val og valtøl. Einar Waag, Egið forlag, Klakksvík 1966. Ss. 1-12.