رشتی‌دوزی
رشتی دوزی یکی از رودوزی‌های سنتی ایران و از صنایع دستی شهر رشت، استان گیلان است که در فهرست آثار ملی ایران - میراث فرهنگی ناملموس (معنوی) به ثبت رسیده‌است.[۱][۲] در دهه ۸۰ شمسی یونسکو نام این رشته را که قبلاً قلابدوزی رشتی بوده به نام دیرین و بومی رشتی‌دوزی تغییر داده‌است.[۳]
رشتی دوزی نوعی از رودوزی‌های سنتی ایرانی است که طی آن زمینه پارچه به وسیله نخ‌های ابریشمین رنگین به گونه‌ای بسیار زیبا و چشم‌نواز تزئین می‌شود. مرکز عمده رشتی دوزی شهر رشت است که به سبب شهرتی که در رشت داشته رشتی دوزی نامیده می‌شود. رشتی دوزی به سه روش ساده، برجسته و معرق دوخته می‌شود کاربرد این هنر از دیر باز تاکنون شامل پرده، فرش، پوشش زین، سجاده، روکش مقابر بزرگان، کلاه، لباس، رومیزی و روتختی است.[۴]
تاریخچه
[ویرایش]تاریخچه دقیقی از رشتی‌دوزی در دسترس نیست. داده‌های باستان‌شناسی حاکی از سابقه تاریخی رشتی‌دوزی در منطقه گیلان است و در کشف‌های باستان‌شناسی در لولمان گیلان قطعاتی از ملیله دوزی و قلاب دوزی بدست آمده که پژوهشگران آن را متعلق به دوره هخامنشیان می‌دانند. قدیمی‌ترین نمون ه‌های رشتی‌دوزی جدا از مجموعه‌های خصوصی، در موزه آستان قدس رضوی و موزه هنرهای تزئینی ایران نگهداری می‌شود.[۵] رشت در گذشته یکی از عمده تولید و صادرات بهترین نوع ابریشم، ماده اولیه این هنر بوده هست.[۶][۷][۸]
ابزار کار
[ویرایش]ابزار کار قلاب دوزی میله‌ای فلزی و باریک به طول ۷ سانتی‌متر و قلابی تیز در انتها است که انحنای قلابهای عادی را ندارد و در عوض یک بریدگی در فاصله پنج میلیمتری نوک قلاب وجود دارد. ابزار دیگر کار قلابدوزی جریده‌است که از دو قطه چوب به طول‌های ۱متر و ۱۰ سانتی‌متر تشکیل شده که گیره مانند است. عموماً برای سطح کار قلاب دوزی رشتی از پارچه ماهوت استفاده می‌شود که در رنگهای متنوع است.
کاربردها
[ویرایش]رشتی دوزی در حال حاضر برای تزئین سجاده، جا قرآنی، لبه پرده، زیرلیوانی، رویه میز، رویه کوسن، رویه دمپایی زنانه، کفش زنانه، بقچه سوزنی و... مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۹] هم اکنون حدود۲۱۲ هنرمند رشتی دوز در سطح استان گیلان فعالیت می‌کنند.[۱۰]
طرح و نقش
[ویرایش]نقوش مورد استفاده در رشتی دوزی عبارتند از بازوبندی، بند رومی، بته جفه ترمه‌ای، گل بادامی، بته جقه‌ای شاخ گوزنی، بته جقه قهر و آشتی، گل و بوته، گل و مرغ و...[۱۱]
منابع
[ویرایش]رشتی‌دوزی از لوازم خانه تا لباس
- ↑ http://www.lahig.ir/fa/pages/?cid=3939
- ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۱۲.
- ↑ «زنان در «رشتی‌دوزی» پرچمدارند». خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «رشتی دوزی و چموش دوزی هنرهای بومی استان گیلان».
- ↑ سید صدر، سید ابوالقاسم (۱۳۸۶). دائرةالمعارف هنرهای صنایع دستی و حرف مربوط بهآن. تهران: سیمای دانش. ص. ۱۶۴. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۹۷۲-۳۲-۰. پارامتر
|تاریخ بازیابی=نیاز به وارد کردن|پیوند=دارد (کمک) - ↑ «اولین کارخانه ابریشم کشی در رشت».
- ↑ «گزارش‌هایی از زوال ابریشم».[پیوند مرده]
- ↑ «رشت در آن زمان به عنوان مرکز معاملات تجاری منطقه به ویژه نوغان و ابریشم محسوب می‌شد».
- ↑ رشتی دوزی | اقتباس از ویژه نامه ایران روزنامه جام جم ۷/۴/۹۰
- ↑ http://www.gchto.ir بایگانی‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان
- ↑ سید صدر، سید ابوالقاسم (۱۳۸۶). دائرةالمعارف هنرهای صنایع دستی و حرف مربوط به آن. تهران: سیمای دانش. ص. ۱۶۴. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۹۷۲-۳۲-۰. پارامتر
|تاریخ بازیابی=نیاز به وارد کردن|پیوند=دارد (کمک)