Uztailaren 19

Uztailaren 19a gregoriotar egutegiaren urteko berrehungarren eguna da, 201.a bisurteetan. 165 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Igor Martinez Jaiotza: Gasteiz, 1989 Juan Bizente Zengotita-Bengoa Jaiotza: Berriz, 1862 Heriotza: Donostia, 1943ko otsailaren 27a Niko Mindegia Jaiotza: Doneztebe, 1988 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Edgar Degas Jaiotza: Paris, 1834 Heriotza: Paris, 1917ko irailaren 27a Vladimir Maiakovski Jaiotza: Baghdati (en) , 1893 eta 1893 (juliotar egutegia) Heriotza: Mosku, 1930eko apirilaren 14a Herbert Marcuse Jaiotza: Berlin, 1898 Heriotza: Starnberg, 1979ko uztailaren 29a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Uztailaren 19ko jaiotzak Arno Breker • Friedrich Gustav Jakob Henle • Ramin Djawadi • Georg Bühler • Eric Prydz • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Ángel Salas Jaiotza: Urduña, 1906ko urriaren 1a Heriotza: Madril, 1994 Alberto Matxinbarrena Jaiotza: Donostia, 1888ko martxoaren 31 Heriotza: Guadarrama, 1923 José Rezabal Jaiotza: Gasteiz, 1747 Heriotza: Santiago, 1800 Julen Lekuona Berasategi Jaiotza: Oiartzun, 1938ko uztailaren 18a Heriotza: Donostia, 2003 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Garry Marshall Jaiotza: Bronx, 1934ko azaroaren 13a Heriotza: Burbank, 2016 Syngman Rhee Jaiotza: Pyongsan County (en) , 1875eko martxoaren 26a Heriotza: Honolulu, 1965 Curzio Malaparte Jaiotza: Prato, 1898ko ekainaren 9a Heriotza: Erroma, 1957 Nicole d'Oresme Jaiotza: Fleury-sur-Orne, 1320 eta 1323ko urtarrilaren 1a Heriotza: Lisieux, 1382 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Uztailaren 19ko heriotzak Alan Lomax • Allen Newell • Egbert van der Poel • Maurice of Saxony • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Parisko metroa 711 - Indar musulmanek Tariq ibn Ziyad-en aginpean bisigodoak garaitu zituzten, Iberiar Penintsularen konkista ahalbidetuz. 1522 - Amaiurko gazteluaren setioaren amaiera: Nafarroako Erresumaren berreskuratzearen hirugarren saiakeraren porrota, Gaztela eta Aragoiko Erresumek Nafarroa Garaia behin behinekoz militarki konkistatu eta okupatu zuten. 1848 - Emakumeen Eskubideen lehen Biltzarra egin zen New York hirian. 1849 - Espainiako merkataritza hartu-emanetan Sistema metriko hamartarra nahitaez erabiltzeko legea aldarrikatu zen. 1900 - Parisko Metroaren (irudian) lehen linea inauguratu zen. 1903 - Lehen Frantziako Tourra helmugara iritsi zen Parisko Parc des Princes estadiora. + Gertaera gehiago... Egutegia << Uztaila >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2024 Aurreko eta hurrengo urteetan 2021: Astelehena 2022: Asteartea 2023: Asteazkena 2025: Larunbata 2026: Igandea 2027: Astelehena Izendegia Santutegia: Aurea Kordobakoa, Makrina Gaztea, Arsenio Scetiskoa Seaska egutegia: Amaiur eta Aiago.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1988 – 1988ko Gipuzkoako uholdeak: Euriteek hamalau hildako eragin zituzten Gipuzkoa hego-mendebaldean.

Mundua

• 64 – Erromako Sute Handia.
• 711 – Guadaleteko guduan Roderiko bisigodoen azken erregea Tarik ibn Zijadek zuzenduriko islamdar armadak menderatua izan zen. Bisigodoen Erresuma, ondorioz, penintsulatik desagertu zen. Musulmanek Iberiar penintsula konkistatzea lortu zuten.
• 1512 – Fernando Katolikoak, Aragoiko errege eta Gaztelako gobernadoreak, Nafarroako Erresumaren inbasioa agindu zuen ofizialki.
• 1553 – Maria I.a Ingalaterrako erregina izendatu zuten.
• 1848 – Emakumeen Eskubideen lehen biltzarra egin zen New Yorken.
• 1849 – Espainian sistema metriko dezimala ezarri zuten merkataritza harremanetarako unitate gisa.
• 1921 – Arditi di Popolo milizia antifaxista italiarrak bere lehen ekintza ofiziala burutu zuen Piombinon. Faxisten bilkura bati eraso egin eta hau inguratu zuten.
• 1979 – Matxinatu sandinistek boterea hartu zuten Nikaraguan, eta Somoza familiaren 44 urteko aginteari amaiera eman zioten
• 1997 – Behin-behineko Irlandako Armada Errepublikarrak su etena aldarrikatu zuen. Ondorioz, Sinn Fein alderdien arteko mahaian onartu zuten.
• 2006 – 50 hildako Libanon Israelen bonbardaketa indiskriminatuen ostean.
• 2010 – Indian bi trenen arteko istripuan 60 lagun hil eta 150 zauritu ziren.
• 2024 – Zibersegurtasunerako Crowdstrike plataformaren eguneraketak anabasa teknologikoa eragin zuen, mundu osoan Microsoft ekipoak eroriz.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 2008 – Aurelia Arkotxa Euskaltzaindian ofizialki sartu zen Hendaian egindako bilkuran.

Mundua

• 1950 – Treasure Island ("Altxor uhartea") filma estreinatu zen, Byron Haskinek zuzendu eta Bobby Driscoll, Robert Newton, Basil Sydney eta Finlay Currie aktoreek antzeztu zuten.
• 1996 – The Frighteners ("Ikaratzaileak") filma estreinatu zen, Peter Jacksonek zuzendu eta Michael J. Fox, Trini Alvarado, Peter Dobson, John Astin, Dee Wallace Stone, Jeffrey Combs eta Jake Busey aktoreak antzeztu zutelarik.
• 2002 – K-19: The Widowmaker ("K-19: Alargungilea") filma estreinatu zen, Kathryn Bigelowek zuzendu eta Harrison Ford, Liam Neeson eta Peter Sarsgaard aktoreek antzeztu zutelarik.

Zientzia eta teknologia

Mundua

• 1900 – Parisko metroaren lehen linea inauguratu zen.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1795 – Rufino Lacy, irlandar familiako bizkaitar biolinista eta musikagilea (h. 1847).
• 1808 – Fernando Norzagarai, euskal militar eta politikaria (h. 1860).
• 1862 –
  • Ignacio Ugarte, gipuzkoar margolaria (h. 1914).
  • Juan Bizente Zengotita-Bengoa, bizkaitar idazlea (h. 1943).
• 1880 – Pedro Vargas, euskal abokatu eta politikaria.
• 1881 – Mikel Urreta Etxebeste, gipuzkoar politikari eta euskaltzalea (h. 1961).
• 1929 – José Espartza, Espartza, nafar pilotaria (h. 2018).
• 1938 – José Luis Falcón, gipuzkoar atleta ohia, mailu jaurtiketan aditua.
• 1940 – Jose Antonio Rubalkaba, bizkaitar politikari jeltzalea.
• 1949 – Jesús Iradier, arabar saskibaloi jokalari ohia eta margolaria, Madrilen.
• 1951 – Joxean Lizarribar, gipuzkoar enpresaburua, Berria Taldeko lehendakaria (h. 2013).
• 1954 – Guanes Etxegarai, lapurtar eskulturagilea, margolaria eta grabatzailea (h. 2013).
• 1955 – Mari Carmen Urbieta, bizkaitar politikaria.
• 1966 – Peio Hontas, lapurtar errugbilari ohia.
• 1973 – Antonio Zabalburu, bizkaitar aktorea.
• 1979 – Laura de la Calle, euskal aktore eta modeloa.
• 1986 – David Zurutuza, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1988 – Niko Mindegia, nafar eskubaloi jokalaria.
• 1989 –
  • Igor Martinez, arabar futbolaria.
  • Mikel Uriz, nafar saskibaloi jokalaria.
• 1995 – Mikel Ibarguren, gipuzkoar aktorea.
• 1998 – Asier Etxeberria, nafar txirrindularia.
• 2001 – Xabier Zaldua Marcen, nafar futbolaria.

Mundua

• 810 – Muhammad al-Bukhari, arabiar idazlea (h. 870).
• 1223 – Baibars I.a, Egiptoko laugarren sultan mamelukoa (h. 1277).
• 1688 – Giuseppe Castiglione, italiar margolaria eta misiolari jesuita (h. 1766).
• 1764 – Juan José Castelli, argentinar abertzalea (h. 1812).
• 1789 – John Martin, ingeles margolaria (h. 1854).
• 1791 – Odilon Barrot, Frantziako lehen ministroa (h. 1873).
• 1793 – Thomas Doughty, estatubatuar margolaria, Hudson Ibaiaren Eskolako kidea (h. 1856).
• 1814 – Samuel Colt, estatubatuar enpresaburua, errebolberraren asmatzailea (h. 1862).
• 1819 – Gottfried Keller, suitzar olerkari eta nobelagilea (h. 1890).
• 1830 – Juliette Bonheur, frantziar margolaria (h. 1891).
• 1834 – Edgar Degas, frantziar margolari, eskulture, grabatzaile eta marrazkigilea (h. 1917).
• 1846 – Edward Charles Pickering, estatubatuar astronomoa (h. 1919).
• 1863 – Hermann Bahr, austriar eleberrigile, antzerkigile, antzerki zuzendari eta kritikaria (h. 1934).
• 1864 – Fiammetta Wilson, britainiar musika-maistra, zuzendaria eta astronomoa (h. 1920).
• 1868 – Francesco Saverio Nitti, Italiako lehen ministroa (h. 1953).
• 1876 – Ignaz Seipel, austriar estatu-gizona eta apaiza (h. 1932).
• 1885 – Aristides de Sousa Mendes, Schindler portugaldarra, portugaldar diplomatikoa (h. 1954).
• 1886 – Ana Carrique, argentinar musikagilea eta irakaslea (h. 1978).
• 1890 – Jurgi II.a Greziakoa, Greziako erregea (h. 1947).
• 1893 – Vladimir Maiakovski, errusiar poeta eta dramaturgo iraultzailea (h. 1930).
• 1896 – Archibald Joseph Cronin, ingeles eleberrigilea (h. 1981).
• 1898 –
  • Étienne Decroux, frantziar mimoa (h. 1991).
  • Vilho Lampi, finlandiar margolaria (h. 1936).
  • Herbert Marcuse, alemaniar filosofoa eta soziologoa (h. 1979).
• 1901 – Eugene Avtsine Aveline, frantziar idazlea (h. 1992).
• 1908 – Josefina Carabias, espainiar abokatu, idazle eta kazetaria, Espainiako lehen emakume kazetarietako bat (h. 1980).
• 1918 – Edith Shain, Alfred Eisenstaedten Times Squareko musuaren argazki ospetsuan agertzen den erizaina (h. 2010).
• 1921 – Rosalyn Yalow, estatubatuar fisikaria, 1977ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2011).
• 1922 –
  • Ja'afar Negeri Sembilangoa, Malaysiako erregea eta Negeri Sembilango monarka (h. 2008).
  • George McGovern, estatubatuar historialari eta politikaria (h. 2012).
• 1925 – Jean-Pierre Faye, frantziar idazle eta filosofoa.
• 1927 – María Wonenburger, espainiar matematikaria, Fulbright beka jaso zuen lehen espainiar emakumea (h. 2014).
• 1929 –
  • John Hejduk, estatubatuar arkitektoa (h. 2000).
  • Emmanuel Le Roy Ladurie, frantziar historialari modernista (h. 2023).
  • Luigi Pistilli, italiar aktorea (h. 1996).
• 1934 – Francisco Sá Carneiro, Portugalgo lehen ministroa (h. 1980).
• 1935 – Harvey Sacks, estatubatuar soziologoa, etnometodologiaren ordezkari nabarietakoa (h. 1975).
• 1938 – Galina Tiurina, errusiar matematikaria, geometria aljebraikoan espezialista (h. 1970).
• 1943 – Thomas J. Sargent, estatubatuar ekonomialaria, makroekonomia eta ekonometrian aditua, 2011ko Ekonomiako Nobel Saria.
• 1946 – Ilie Năstase, errumaniar tenislari ohia.
• 1947 – Brian May, ingeles musikari eta astrofisikaria, Queen taldeko gitarrajolea.
• 1950 – Adrian Noble, britainiar antzerki zuzendaria.
• 1951 – Abel Ferrara, estatubatuar zinemagilea.
• 1952 – Allen Collins, estatubatuar gitarra-jotzailea, Lynyrd Skynyrd taldeko kidea (h. 1990).
• 1953 –
  • René Houseman, argentinar futbolaria (h. 2018).
  • Howard Schulz, estatubatuar enpresaria.
• 1958 –
  • Kazushi Kimura, japoniar futbolari ohia.
  • Maria Mercè Roca, kataluniar idazle eta politikaria.
• 1959 – Juan José Campanella, argentinar zinema eta telebista zuzendari eta gidoigilea.
• 1960 – Atom Egoyan, kanadar-armeniar zinema zuzendaria.
• 1962 –
  • María La Ribot, espainiar dantzaria, koreografoa eta artista bisuala.
  • Manuel Vilas, espainiar idazlea.
• 1965 –
  • Hailemariam Desalegn, Etiopiako lehen ministroa.
  • Evelyn Glennie, eskoziar perkusionista birtuoso gorra.
  • Ana Labordeta, aragoar aktorea.
• 1968 – Sandra Ortega Mera, coruñar psikologoa, enpresaburua eta filantropoa, Espainiako bigarren pertsonarik aberatsena.
• 1969 – Sabine Bau, florete modalitateko alemaniar eskrimalaria.
• 1970 –
  • Anna Cardús Flaqué, espainiar saskibaloi-arbitro ohia, ACB ligako bigarren emakume arbitroa.
  • Christopher Luxon, Zeelanda Berriko lehen ministroa.
  • Nicola Sturgeon, Eskoziako lehen ministroa.
• 1971 –
  • Vitali Klitxko, ukrainar boxeolari ohi eta politikaria.
  • Naoki Soma, japoniar futbolari ohia.
• 1972 - Zanele Muholi, hegoafrikar argazkilari eta ikus-artista ez-bitarra.
• 1973 – Saïd Taghmaoui, marokoar-frantziar aktorea.
• 1976 – Benedict Cumberbatch, ingeles aktorea.
• 1977 – Matt Carthy, irlandar politikaria.
• 1978 –
  • Brittany CoxXx, estatubatuar aktore pornografikoa (h. 2016).
  • Dolores Fonzi, argentinar aktorea.
• 1979 – Roger Torrent, Kataluniako Parlamentuko presidentea.
• 1980 – Carlos Zárate, espainiar txirrindularia.
• 1982 –
  • Jared Padalecki, estatubatuar aktorea.
  • María Sefidari Huici, espainiar psikologoa eta irakaslea, Wikimedia Fundazioko Administrazio Kontseiluko presidentea.
• 1983 – Sabrina Garciarena, euskal jatorriko argentinar aktorea.
• 1984 – María Lapiedra, kataluniar idazle, aktore pornografiko eta modeloa.
• 1988 – Jaiyah Saelua, samoar futbolaria, gizonezkoen Munduko Futbol Txapelketarako sailkapen-fase batean jokatu duen lehen pertsona transgeneroa.
• 1991 – Jun Amano, japoniar futbolaria.
• 1994 - Lucas Torró, espainiar futbolaria.
• 1997 - Ariana Sánchez, espainiar padel-jokalaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1604 – Rodrigo del Río de Losa, Espainiako banderapean aritutako arabar konkistatzaile eta esploratzailea, Mexikon (j. 1536).
• 1800 – José Rezabal, euskal abokatu, legelari eta politikaria, Txileko Santiagon (j. 1747).
• 1923 – Alberto Matxinbarrena, gipuzkoar futbolaria, Guadarraman (j. 1888).
• 1977 – Ángel María Rousse, bizkaitar futbolaria (j. 1902).
• 1980 – Faustino Villanueva Villanueva, nafar apaiza eta misiolaria, Guatemalan eraila (j. 1931).
• 1994 – Ángel Salas, bizkaitar hegazkinlaria, Gerra Zibil garaian aparteko hegazkinlari izandakoa, Madrilen (j. 1906).
• 2003 – Julen Lekuona, euskal idazlea, abeslaria, eta musikagilea (j. 1938).
• 2006 – Juan María Benegas, gipuzkoar futbolaria (j. 1934).
• 2014 – Mauro Urriza, nafar musikaria eta musikagilea (j. 1963).

Mundua

• 514 – Simako, Aita santua.
• 1304 – Francesco Petrarca, italiar poetista (j. 1304).
• 1626 – Elixabete Danimarkakoa, Brunswick-Lüneburgeko dukesa ezkontidea (j. 1573).
• 1692an, Salemgo sorginkeria prozesuan sorginkeria leporatuta:
  • Sarah Good (j. 1653).
  • Rebecca Nurse (j. 1621).
  • Sarah Wildes (j. 1627).
• 1810 – Luisa Mecklenburg-Strelitzekoa, Prusiako erregina ezkontidea (j. 1776).
• 1814 – Matthew Flinders, ingeles itsasgizon eta esploratzailea (j. 1774).
• 1824 – Agustin de Iturbide Aranburu, Mexikoko lehenbiziko presidentea eta enperadorea (j. 1783).
• 1837 – Agustín Eyzaguirre, Txileko behin-behineko lehendakaria izandakoa (j. 1768).
• 1838 – Pierre Louis Dulong, frantziar fisikari eta kimikaria (j. 1785).
• 1842 – Pierre Joseph Pelletier, frantziar farmazialari eta kimikaria (j. 1788).
• 1850 – Margaret Fuller, estatubatuar kazetari, kritikari eta emakumeen eskubideen defendatzailea (j. 1810).
• 1891 – Pedro Antonio de Alarcón, espainiar idazlea (j. 1833).
• 1917 – Gregoria Canelo de Paredes, cacerestar chinato dialektoaren hiztuna eta Extremadurako dialektologiaren ikertzailea (j. 1861).
• 1920 – Hasan bey Aghayev, azerbaijandar politikari, kazetari, mediku, irakasle eta Azerbaijango parlamentuko presidentea (j. 1875).
• 1930 – Robert Stout, Zeelanda Berriko lehen ministroa (j. 1844).
• 1936 – Apel·les Mestres i Oñós, kataluniar marrazkigilea eta idazlea (j. 1854).
• 1937 – Nino Nanetti, italiar komunista (j. 1906).
• 1943 – Giuseppe Terragni, italiar arkitektoa (j. 1904).
• 1945 – Heinrich Wölfflin, suitzar arte-historialaria (j. 1864).
• 1947 – Aung San, birmaniar buruzagi iraultzailea (j. 1915).
• 1954 – Jean Roger-Ducasse, frantziar musikagilea (j. 1873).
• 1957 – Curzio Malaparte, italiar kazetaria eta idazlea (j. 1898).
• 1961 – Paul W. Merrill, estatubatuar astronomoa (j. 1887).
• 1964 – Olavi Paavolainen, finlandiar idazle, poeta, entsegulari eta kazetaria (j. 1903).
• 1965 – Syngman Rhee, lehenengo Hego Koreako presidentea (j. 1875).
• 1966 – Mary Jobe Akeley, estatubatuar esploratzaile, egile, alpinista eta argazkilaria (j. 1878).
• 1970 – Panagiotis Pipinelis, Greziako lehen ministroa (j. 1899).
• 1973 – Anna O. Shepard, estatubatuar arkeologoa (j. 1903).
• 1980 – Hans Morgenthau, jurista eta politikalari alemaniar-estatubatuarra (j. 1904).
• 1981 – José María Pemán, espainiar idazle, politikari eta intelektuala (j. 1897).
• 1983 – Mariblanca Sabas Alomá, kubatar feminista, kazetaria eta poeta (j. 1901).
• 1984 – Faina Ranevskaia, sobietar aktorea (j. 1896).
• 1986 – Alfredo Binda, italiar txirrindularia (j. 1902).
• 1990 – Lluís Maria Millet, kataluniar musikaria (j. 1906).
• 1994 – Rudolf Firkušný, txekiar piano-jotzaile eta musikagilea (j. 1912).
• 1995 – Beatriu Civera, espainiar eleberrigilea (j. 1914).
• 1998 – Antoine Tisné, frantziar musikagilea (j. 1932).
• 2003 –
  • Elena Caffarena, txiletar abokatua, legelaria, politikaria eta ekintzailea (j. 1903).
  • Maruchi Fresno, espainiar aktorea (j. 1916).
  • Pierre Graber, Suitzako Konfederazioko presidentea (j. 1908).
  • Jude Milhon, estatubatuar hacker eta egilea (j. 1939).
• 2006 – Jack Warden, estatubatuar aktorea (j. 1920).
• 2007 – Fontanarrosa, El negro, argentinar komikigilea (j. 1944).
• 2009 – Frank McCourt, irlandar jatorriko estatubatuar idazlea (j. 1930).
• 2009 - Karen Margrete Harup, Danimarkako igerilaria (j. 1924)
• 2010 – Cécile Aubry, frantziar aktorea, idazlea eta gidoilaria (j. 1928).
• 2014 – James Garner, estatubatuar aktorea (j. 1928).
• 2016 –
  • Carlos Gorostiza, argentinar antzerkigilea, XX. mendearen erdialdeko Argentinako antzerki-joera berriaren sortzailea (j. 1920).
  • Carmen Hernández, espainiar katekista eta kimikaria, Bide Neokatekumenalaren sortzailea (j. 1930).
  • Garry Marshall, estatubatuar zinema-zuzendaria, aktorea, idazlea eta produktorea (j. 1934).
• 2017 – Miguel Blesa, espainiar funtzionario eta finantziaria, Caja Madrideko kudeaketa kontseiluko presidentea (j. 1947).
• 2019 –
  • Rutger Hauer, herbeheretar telebista eta zinemako aktorea (j. 1944).
  • Ágnes Heller, hungariar filosofoa (j. 1929).
  • César Pelli, argentinar arkitektoa (j. 1926).
• 2020 –
  • Seydou Diarra, Boli Kostako lehen ministroa (j. 1933).
  • Nikolai Tanaiev, Kirgizistango lehen ministroa (j. 1945).
• 2021 – Arturo Armando Molina, El Salvadorko presidentea (j. 1927).
• 2022 – Georgina Regàs, bartzelonar sukaldari eta idazlea, Kataluniako sukaldaritza tradizionalaren berreskuratzaile eta dibulgatzailea (j. 1932).
• 2024 –
  • Montserrat Candini i Puig, kataluniar politikaria (j. 1957).
  • Josefina Constantino, filipinar saiakeragile, poeta, literatura kritikari eta moja karmeldarra (j. 1920).
  • Toumani Diabaté, maliar musikaria, kora jotzeagatik nazioartean ospetsua (j. 1965).
  • Iryna Farion, ukrainar hizkuntzalari eta politikaria (j. 1964).
  • Nguyễn Phú Trọng, Vietnamgo presidentea (j. 1944).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Amaiur eta Aiago.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2726
• Multimedia: 19 July / Q2726

Uztailaren 18 | Urteko egutegi | Uztailaren 20