Mapudungun
| Maputxera | |
|---|---|
| Mapudungun | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Txile eta Argentina |
| Hiztunak | 100.000-200.000[1] |
| Eskualdea | Araucanía Biobío Santiagoko metropolitar eskualdea Los Ríos Los Lagos Neuquén Río Negro Chubut Santa Cruz |
| UNESCO sailkapena | 4: arrisku larrian |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza Araucanian (en)  | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | hizkuntza bakartua |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-2 | arn |
| ISO 639-3 | arn |
| Ethnologue | arn |
| Glottolog | mapu1245 |
| Wikipedia | arn |
| UNESCO | 1754 |
| IETF | arn |
| Endangered Languages Project | 7849 |
Mapudungun edo maputxe[2] (mapudungun) Amerikako hizkuntza isolatua da, maputxeen hizkuntza.
Egun, Txilen eta Argentinan 100.000tik gora hiztun[1][3] bizi dira, gehienak Txilen. Horietatik, proportzioan, haurrak eta gazteak gutxi dira; gehienak helduak dira, transmisioa eten egin baita, batez ere hirira joan eta jatorrizko lurraldeetatik gehien sakabanatu diren familietan.
2013tik, ofiziala da, gaztelaniarekin batera, Txileko Galvarino komunitatean: bertan 9100 maputxe bizi dira[4].
Hizkuntzaren ezaugarriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Tipologia aldetik, ez zaio seniderik aurkitu, eta hizkuntza isolatutzat hartzen da[5]. Hizkuntza eranskaria da, hitz batean hainbat lema eta morfema kateatzen baititu.
Lexikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eratorpena eta hitz-elkarketa ohikoak dira. Horrela, küdaw ('lana') oinarritzat hartuta, küdawfe 'langile' eta küdawwe 'lantokia' sortzen dira.
Lehen hamar zenbakiak: kiñe, epu, küla, meli, kechu, kayu, relqe/regle, pura, aylla, mari;
Hiztunen geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erabilera gune hauek ditu:
Txile
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Txilen hizkuntzak duen estatusa: 1993ko Txileko 19.253 “Lege indigenak” etnia moduan aitortzen ditu maputxeak eta 28. artikuluan[6] hizkuntza indigenak aitortu, errespetatu eta babesteko zenbait neurri biltzen ditu, baina egun maputxe hizkuntza Galvarino eta Padre Las Casas komunetan bakarrik da ofiziala (2013az geroztik). Oraindik ez da hezkuntza sistema arautu ofizialetan erabiltzen (ez murgiltze ereduan, ezta elebidunean ere), nahiz eta “irakasle tradizionalak” deritzonek aldika maputxe hizkuntza ikastetxe batzuetara joan.[7]
Argentina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Esaldi bat: Epu pichikeche nütramlu mapudungun mew – Bi haur maputxe mapundungunez hitz egiten.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b Zúñiga, Fernando. (2006). Mapudungun. El habla mapuche. Santiago: Centro de Estudios Públicos, 402 or. ISBN 956-7015-40-6..
- ↑ Berria. Estilo Liburua. (Noiz kontsultatua: 2019-3-2).
- ↑ "Según el último censo de 2002, la población que declara pertenecer al grupo mapuche está compuesta de 604.349 personas. Se calcula que aproximadamente el 50% de ellas habla el mapudungun con diversos grados de fluidez. Los adultos mayores son los que todavía utilizan la lengua como medio de comunicación, principalmente en el medio rural. En la mayoría de los lugares de asentamiento mapuche los niños ya no aprenden la lengua autóctona en sus hogares. Ellos asisten a escuelas que están equipadas para realizar la instrucción en español exclusivamente, con muy pocas excepciones." María Catrileo. 2005 . «Revitalización de la lengua mapuche en Chile». Documentos Lingüísticos y Literarios 28: 10-17
- ↑ (Gaztelaniaz) ismael. Galvarino es la primera comuna de Chile en establecer dos idiomas Oficiales el Mapudungún y el español. (Noiz kontsultatua: 2019-02-17).
- ↑ Fernando., Zúñiga,. ([2006]). Mapudungun : el habla mapuche : introducción a la lengua mapuche, con notas comparativas y un CD. Centro de Estudios Públicos ISBN 9567015406. PMC 75967100. (Noiz kontsultatua: 2019-02-17).
- ↑ «LEY INDÍGENA 19.253» www.mapuche.info (Noiz kontsultatua: 2019-02-13).
- ↑ Garabide. «Maputxea» Garabide (Noiz kontsultatua: 2019-02-13).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Mapudungun webgunea
- Maputxe-Gaztelera-Ingelesa hiztegia
- Mapudungunaren berrekuratzeaz Txilen (artikulua)
- Mai da bai (eta ezetzik ez dago) - Bideoaren laburpena (euskarazko azpitituluekin)
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q33730
Multimedia: Mapudungun language / Q33730