Kakapu

Kakapu
Irudi gehiago
Iraute egoera
Galzori larrian  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Klasea	Aves
Ordena	Psittaciformes
Familia	Strigopidae
Generoa	Strigops
Espeziea	Strigops habroptila G.R. Gray, 1845
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Mugimendua	bipedismo
Bizi itxaropena	59 urte
Eguneko zikloa	gaueko
Genomaren kokapena	ensembl.org…

Kakapu edo kakapo (maorieraz: kākāpō, [kaːkaːpɔː]; izen zientifikoa: Strigops habroptila) Strigopidae familiako hegaztia da, Strigops generoko espezie bakarra eta Zeelanda Berriko basoekiko endemikoa. Galtzeko arrisku larrian dago eta egun, 2024an, 247 banako soilik gelditzen dira.

Anatomia eta fisiologia

Tamaina

60 cm inguru luze izaten da. Musu inguruko lumak horixkak izaten ditu, gorputzaren gainaldekoak oliba-kolorekoak, eta azpikoak hori berdexkak.

Kakapuak papagai handiak eta zaparroteak dira: heldutasunean, arrak 60 cm neurtzera eta 3 edo 4 kg pisatzera irits daitezke. Kakapuek ezin dute hegan egin eta, ondorioz, gorputzaren neurriarekin alderatuz, hego txikiak dituzte. Bularrezurreko hezurrak txikiak eta nabarmendu gabeak, gainontzeko hegaztientzat hegan egiteko muskuluak baitira. Hegoak oreka mantentzeko eta zuhaitzetatik jauzi egiterakoan erorikoak leuntzeko erabiltzen dituzte. Beste lurreko txoriak ez bezala, klima hotzagoan bizi da eta koipe kantitate handiak metatu ditzake gorputzean babes modura eta energia gordetzeko.

Strigops habroptilus eskeletoa

Gorputza

Kakapuak berde koloreko lumak dituzte, beltzarekin nahastuak atzealdeko zatian, landaretzan kamuflatzeko baliatzen dituztenak. Lumek hegan egiteko behar duten indarra galtzen dutenez, oso arinak dira. Abdomena, lepoa eta aurpegia horixkak dira, ale batetik bestea aldaketa handiak daudelarik. Jakina da, batzuk guztiz horiak direla. Kakapuak aurpegi biribildua dute luma finekin, hontzaren aurpegia gogoraraziz. Hori horrela, lehenengo europar kolonoak papagai hontzak deitzen zieten. Mokoa biribildua dute, bibote fin batzuekin. Isatseko lumen bukaera gastatuta bukatzen du lurrarekin edukitako marruskaduragatik. Kakapuen mokoa bereziki moldatuta dago presio handiko jana zanpatzeko. Hankak luzeak eta ezkatadunak dira, eta papagai guztietan bezala, bi hatz aurrera eta bi atzera ditu. Atzaparrak nabarmenduak ditu, igotzeko ahalmena gutxituz.

Zentzumenak

Kakapuek, beraien gaueko bizitza dela-eta, usaimena oso garatua dute. Usainak desberdindu ditzake arakatzen duten bitartean; portaera hau beste papagai espezie batean soilik ikusia da. Bere ezaugarri txundigarrienetariko bat usain indartsu eta atsegina da eta lore, ezti edo girotzaile batekin alderatua izan da. Usaimena oso garatua duenez, bere usaina seinale kimiko bat izan daiteke. Beste aldetik, usainak betidanik eraman du harraparia defentsarik gabeko kakapuarengana.

Bizi-zikloa

Kakapuak dira munduko papagai bakarrak lek estalketa poligamiakoa dutenak. Arrak lur zati batean pilatzen dira eta borroka egiten dute emeak erakartzeko eta parekatzeko. Emeek arren erakusketa aztertzen dute eta, erakusketaren kalitatearen arabera, kidea hautatzen dute. Bikoteak ugalketarako soilik sortzen dira eta, ondoren, banandu egiten dira. Hegazti hauek 10 urteen behin edukitzen dute umea.

Gorteiatze garaian, arrek beraien lurraldea uzten dute eta mendietara jotzen dute. Lur zati hauek berezko bizilekutik 7 kilometrotara koka daitezke eta lek areatik 50 metrotara egoten dira batez-beste. Arrak bertan egoten dira gorteiatze garaian. Estalaldi garaiaren hasieran, arrek gorteiatzeko leku onena eskuratzeko borrokatzen dute. Bata bestearen kontra borrokatzen dira luma eta atzaparrak altxatuta. Hegoak astintzen dituzte, mokoa irekitzen dute eta marmar eta garrasi gogorrak egiten dituzte. Borrokek txoriren bat zauriturik utzi dezakete.

Gorteiatze bakoitza arrak lurrean bola formako zuloak egitean datza, 10 zentimetroko sakonerarekin eta animaliaren gorputzaren metro erdi bat sartzeko luzera nahikoarekin. Zuloak arroka, ertz edo zuhaitz enborren ondoan kokatzen dira soinuaren erreboteari laguntzeko. Ar bakoitzaren zuloak konektatuta daude.

Bizi itxaropen luzeko hegaztiak izanda, ugalketa aurretik nerabezaro luzea gozatzeko joera izan ohi dute.

Ekologia

Portaera

Kakapuak gautarrak dira bereziki. Hegan ezin dutenez egin, eskalatzaile finak dira zuhaitz altuen muturreraino iristeko. Beraien hegoak erabiltzeko gai ere badira, jausgailu baten antzera altura handietatik salto egitean. Hegan egiteko ahalmena galtzearen ondorioz, kakapuek hanka oso indartsuak garatu dituzte. Kakapuak abiadura nahiko handian korri egiteko gai dira; ezin dute, ordea, abiadura mantendu distantzia luzeetan.

Kakapuari gutxirako balio izan zaion jokabide bat harrapari baten arriskuaren aurrean duen erreakzioa da. Mehatxatuta sentitzen denean, geldi geratzen da landaretzan oharkabean pasatu nahian, antz handia baitu harekin. Hau izan da bere etsai nagusienari alde egiteko erabili duen estrategia, Haast arranoari, baina ez dio ugaztun berrien aurrean babesten laguntzen.

Dieta

Kakapuak normalean belarjaleak dira eta landare, hazi, fruta eta polen mota ezberdinak jaten dituzte. Kakapuek jakin-mina izan ohi dute eta, urrutiko lekuetan bakarrik bizi direnez, gizakiaren konpainiarekin entretenitzen direla jakina da.

Habitata

Gaur egungo Zeelanda Berriak klima epela du, baina iraganean klima tropikal eta izoztuak ere egon dira; ekuatoretik gertu egotetik, oraingo Hego Polorako joerara. Kakapuaren antzinako arbasoa, orain dela 82 milioi urte, gaur egungo Zeelanda Berrian gelditu zen bakartua, lurraldea Gondwanatik banandu zenean. Orain dela 70 milioi urte, kakapu generoa Nestor generotik aldendu zen. Harraparien gabeziagatik eta denboraren poderioz, handiagoak eta pisutsuagoak egin ziren eta hegan egiteko ahalmena galdu zuten. Habitat mota askotan bizi izan ziren. Klima hotzetan espezializatuz glaziazio ezberdinetan biziraun zuten. Jatorri tropikaleko lehenengo espezieek ez zegoen isolamendu termiko on bat garatzen joan ziren eta dieta berri batera moldatu ziren, gogorragoa eta ekologikoki ezberdina: lorez eta fruituz beteriko zuhaitz tropikal handien gabezia urte guztian.

Kontserbazioa

Kakapo populazioaren beherakada (1975-2020).

Kakapuen populazioa Zeelanda Berrian izugarri gutxitu da giza kolonizazioaren eraginez eta kakapuak desagertzeko arrisku larrian daude: 131 aleekin bakarrik bizirik, den-denak sailkatuta. Tertziarioa baino lehenago, arbasoak gaur egun Zeelanda Berria den lurraldean bizi ziren. Lurreko harrapariak ez zeudelako, hegan egiteko ahalmena galdu zuten. Bere harrapari nagusiena eguneko arrano erraldoi bat zen eta landaretzan eta zuloetan ezkutatzen ziren. Europar eta polinesiar kolonizazioarekin, katuak, arratoiak eta erbinudeak sartu ziren eta ia kakapu guztiak desagertu ziren. Bere babes eta iraupenerako esfortzuak 1890ean hasi ziren, baina ez zuten arrakastarik izan Kakapuaren Errekuperaziorako Plana ezarri arte, 1980an. Bizirik daudenak harrapariak ez dauden bi uhartetan hazten dira: Chalky uhartea, Fiordlanden hego-mendebaldean, eta Codfish uhartean, Steward uhartetik hurbil. Oso kontrolatuak dituzte.

1999 eta 2005 urteen artean populazio heldua 62tik 86ra hazi zen, hauetatik 52 sexualki helduak zirelarik (21 eme eta 31 ar). 2009an populazioa 124 kakapuetara iritsi zen, baina hauetatik ugaldu zitezkeenak 55 soilik. Kakapu bakoitza sailkatua izan da kakapuaren errekuperazio programaren ofizial bakoitzarengatik.

Kanpo estekak

• KakapoCam: Te Papa Atawhai (Zeelanda Berriko Kontserbazio Saila)-ren web-orriko Kakapuaren zuzeneko grabazioak.
• (ingelesez) Kakapoaren ingurko iraksleentzako hezkuntza-materialak.

• Datuak: Q179959
• Multimedia: Strigops habroptila / Q179959
• Espezieak: Strigops habroptilus