Gainbalio
Gainbalio edo plusbalioa,[1][2] teoria ekonomiko marxistaren arabera, langileek haien lan kostuaren gainetik lan eginda soberan ekoizten duten balio berria da. Ekonomia kapitalistan, kapitalistak berarentzat hartzen du balio hori eta, modu horretan aberasten da; kapitalaren metaketarako oinarria da.
Ikuspegi marxista
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ideia hau Karl Marxek sortu zuen, bere lan ezagunean, "Das Kapital".
David Ricardo ekonomialariaren balioaren teoriatik abiatuta honako hau ondorioztatzen du Marxek: balioa lanetik dator baina langileen soldata lan horren kostu zehatza da eta ekoiztutakoa baino gutxiagoa. Ekoiztutako salgai eta soldataren arteko aldea gainbalioa da. Burgesiak eskuratzen duena eta langileek jasotzen ez duten gainbalioa. Aberastasunaren banaketa injusto honi esplotazioa deitu zion Marxek[3].
Marxek ez du eskaintzaren eta eskariaren legea ukatzen; arazoa da eskaintzaren eta eskariaren legeak espekulazioa baino ez duela azaltzen; ez ordea kapitalismo industriala, enpresaren mundua. Kapitalismo industrialean gertatzen den aberastea gainbalioak erakusten du. Marxek, bestalde, erabilera-balioa eta truke-balioa bereizten ditu. Erabilera-balioa kontsumoa da, zertarako erosten dudan merkantzia: bost euroko bolaluma idazteko, bost euroko zigarreta-paketea erretzeko. Ezin dut zigarretaz idatzi, ezta ere bolaluma pipatu. Aldiz, truke-balioa salneurria da, bost euro[4].
Kapitalismoan langilea salgai dago, zartaginaren pare, eta kapitalistak erosi egiten du, dagokion truke-balioaren arabera, langilea ez baita esklaboa. Lan-indarraren truke-balioa kapitalistak langileari ordaintzen dion soldata da.
Marxek merkantziaren fetitxismoa deritzo uste izateari merkantziak berezko balioa duela. Ez ba. Merkantziaren balioa bertan mamituriko batez besteko lan-denbora sozialari dagokio. Gainbalioa denbora da, langileak gaiak nagusiarentzat pekoizten ematen du.
Ikusi egiten du Marxek lan-indarra besteak ez bezalako merkantzia dela, bakarra munduan, bere erabilera-balioa kontsumituz gero truke-balioa emendatzen baita: langilearen lan-indarra kontsumitzea langileari lan eginaraztea da, merkantziak ekoitzaraztea, balioa eta aberastasuna sorraraztea. Eta langileak aberastasun gehiago sortzen du kontsumitzen duena baino. Lan gehiago egiten du beste langileek egin behar dutena baino, fabrikatzeko gure langileak bere lan-indarrari eutsi ahal izateko kontsumitu behar dituen merkantziak. Langileak balio gehiago sortzen du, diru gehiago, lan horren truke ordaintzen zaiona baino. Horrela aberasten da kapitalista, aldi berean mundua ondasunez hornituz[4].
 |
Artikulu edo atal hau ez dator bat formatu hitzarmenekin. |
1. Sarrera
Gainbalioa edo gainbalio ere esaten zaiona; Karl Marxen El Capital lanean definitu zen. Funtsean, plusproduktu bat sortzen duen langilearen lanaren balio ordaindu gabea da (enpresariak bereganatzen du). Bestela esanda, ustiapen edo metaketa kapitalistaren funtsa.
Teoria horren arabera, langileak benetan sortzen duena baino ordainsari txikiagoa jasotzen du. Horrela, gertatutakoaren eta soldataren arteko aldea gainbalio gisa definitzen dena da, hau da, enpresaburuaren irabazi gehigarria.
Marxek onura horren aurka egiten du, gainbalioa deitzen dio, eta ez du hura desagerrarazteko beste aukerarik aurkitzen, ekoizpen-bitartekoak sozializatzea baino.
Merkatuan sartzean, gainbalio hori salgai bihurtzen da eta saldu egiten da, langilearen soldatan eraginik ez duen dirua sortuz.
Marxek ez zuen kontuan hartu diru-merkatuak gauzak ebaluatzen dituela, ez bakarrik haiek lortzeko gizartean beharrezkoa den lan-denboragatik, baizik eta, bereziki, balizko erosleengan sor daitekeen interesagatik. Horiek ekoizteko behar den lan-denborak kostuaren balioa neurtzen du, baina ez truke-balioa. Azken horrek, existituko bada, nahitaez eskatzen du gauzak nolabaiteko interesa sortzea merkatuan, azken finean merkatuan zehazten baita haien azken balioa. Gainera, merkatuaren interesa enpresaburuak susta dezake, edo, gutxienez, enpresaburuak behar bezala beregana dezake.
Laburbilduz, gainbalioa kapitalismoaren funtsezko piezetako bat da. Sistema horretan, enpresariek sistema hori baliatzen dute ekoizpen-prozesuan inbertitzeko (makinak, langileak eta abar). Enpresaburuak zenbat eta aberastasun handiagoa izan, orduan eta pobreagoa da langilea. Eta hori are gehiago areagotzen da lanaldia luzatzen dugun heinean.
2. Gainbalioaren kalkulua
Gainbalioa kalkulatzeko, produkzio-kostuak diru-sarrerei kentzen zaizkie:
Gainbalioa (s) = Diru-sarrerak – produkzio-kostuak (c+v)
Non:
s = gainbalioa (enpresaburuaren soberakina).
c = kapital konstantea (kostu finkoak, makineria, materialak).
v = kapital aldakorra (langileak).
Marxen arabera, «lan biziduna» da gainbalioa sortzen duen bakarra. Hau da, formularen v osagaiak bakarrik sortzen du balioa (lan-indarra). «Lan hilak» ez du gainbaliorik sortzen (c osagaia).
Hortik abiatuta, gainbalio-tasa kalkula dezakegu.
3. Gainbalio Masa
Plusbalioaren masa (P) ekoizpen-prozesuak sortzen duen gainbalio osoari dagokio. Plusbalioaren guztizko masa edo kopuru hori gainbalioaren kuotak (p/v) zehaztuko du, kapital aldakorrarekin biderkatuta (v). Gure adibidean, zein izango da gainbalioaren masa?
P = (p/v) x v. Horrela iragartzen du C. Marxek.
Sortutako gainbalio-masa ordaindutako kapital aldakorraren magnitudea bider plusbalio-kuota da, edo, bestela esanda, kapitalista berak aldi berean ustiatutako lan-indarren kopuruaren eta lan-indar bakoitzaren ustiapen-mailaren arteko erlazio konplexuaren arabera zehazten da.
Eduki horren azken zatiak honako hau esan nahi du:
P = p/v x V = f x i/a x n; kasu honetan,
P = plusbalio-masa, p = eguneko soberako langile bakoitzaren batez besteko gainbalioa, eta v: lan-indar indibidualeko egun bat erosteko ordaindutako kapital aldakorra, V: kapital aldakorra, f: lan-indarraren batez besteko balioa, i/a (soberako lana/beharrezko lana) bere ustiapen-mailari eta n: erabilitako langile kopurua.
Eta Marxek honako hau esanez amaitzen du:
``Gainbalio-kuota eta lan-indarraren balioa kontuan hartuta, sortutako gainbalio-masak, beraz, ordaindutako kapital aldakorraren magnitudeen arabera daude erlazionatuta.´´
Baieztapen hori logikoa da; izan ere, langile bakoitzak ematen duen gainbalio-kuota (p/v) bere soldataren balioaz (f) biderkatzen badugu, eta hori langile kopuruaz biderkatzen badugu, gainbalio-masa (P) lortuko dugulako.
4. Gainbalio Tasa
Plusbalioaren tasa ekonomia kapitalista bateko lanaren ustiapenaren efizientziaren neurri bat da. Langileek sortzen duten balioaren eta jasotzen duten soldataren arteko aldea adierazten du. Kontzeptu giltzarria da ekonomiaren analisi marxistan. Plusbalioaren tasa kalkulatzeko, plusbalioa (langileek soldatetan jasotzen dutena baino gehiago ekoizten dutenaren balioa) soldaten balioaz zatitu behar da.
Esan bezala, plusbalioaren tasa kalkulatzeko, plusbalioa (langileek soldatetan jasotzen dutena baino gehiago ekoizten dutenaren balioa) soldaten balioaz zatitu behar da.
Matematikoki honela adierazten da:
Plusbalioaren tasa = Plusbalioa/Soldaten balioa
Bertan, plusbalioa langileei ordaindutako soldaten balioa produkzioaren guztizko balioari kenduz kalkulatzen da. Hau da:
Plusbalioa = Ekoizpenaren balio osoa - Soldaten balioa
Kontuan izan formula hori irudikapen sinplifikatua dela eta, praktikan, gainbalioaren tasa konplexutasun handiagoz kalkulatzen dela, besteak beste, lan egindako denbora eta erabilitako kapitala kontuan hartuta. Emaitza enpresaburuak lan-unitate bakoitzeko irabazten dituen unitateak dira.
Imajinatu automobilak ekoizten dituen enpresa bat. Hilabete batean, langileek 100 auto ekoizten dituzte, eta merkatuan saltzen dira guztira 100,000 eurotan. Langileei ordaintzen zaien soldata 40,000 euroko da.
Gainbalioa izango litzateke: 100,000 - 40,000 = 60,000
Gainbalioaren tasa hau izango litzateke: 60,000/40,000 = 1.5 (edo % 150)
Horrek esan nahi du enpresaren produkzioaren % 150 langileen ordaindu gabeko lanari zor zaiola, hau da, gainbalioari, eta enplegatzailea alde hori aprobetxatzen ari da etekinak lortzeko.
5. Gainbalio absolutua eta erlatiboa
Plusbalio absolutua lanaldian izandako igoeraren bidez lortutako balio-gainkopuruaren gehikuntza da. Hau da, langileek lan egindako denboraren kopuruak gora egiten du, eta horrek soldatetan ordaintzen zaienetik harago gertatzen denaren balioa handitzen du. Oro har, gainbalioa lanaldiaren luzapenari dagokio, eta gainbalioaren tasa, berriz, lanaren ustiapenaren intentsitateari.
Gainbalio erlatiboa lanaren produktibitatea hobetzearen bidez lortutako balio-gaintasunaren igoerari dagokio. Hau da, langileek ondasunak eta zerbitzuak sortzeko erabiltzen duten eraginkortasuna handitu egiten da, eta, horri esker, lan egindako denbora unitateko balio handiagoa lortzen da. Gainbalio erlatiboa lortzeko, teknologia berriak sartu, produkzio-prozesua berrantolatu eta lanaren produktibitatea handitzen duten beste neurri batzuk hartu behar dira. Gainbalio absolutuaren aurkakoa da, eta hori lanaldia luzatuz lortzen da.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Fundazioa, Elhuyar. «gainbalio» Elhuyar Hiztegia (Noiz kontsultatua: 2023-07-24).
- ↑ «plusbalio - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa» www1.euskadi.net (Noiz kontsultatua: 2023-07-24).
- ↑ «karl marx» ikasgela.lizeoa.com (Noiz kontsultatua: 2018-05-27).
- ↑ a b Zapiain, Markos. «Gainbalioa eta sindikalismoaren sorrera — Eibar.ORG | Eibarko peoria» eibar.org (Noiz kontsultatua: 2018-05-27).
