Errusiera

Errusiera
	русский язык‎
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Errusia, Bielorrusia, Kazakhstan, Kirgizistan, Tajikistan.
Hiztunak	285 milioi
Rankinga	8
Ofizialtasuna	Errusia, Bielorrusia, Kazakhstan, Kirgizistan, Tajikistan
Eskualdea	Europako ekialdean eta Asian
UNESCO sailkapena	1: ziurra
Araugilea	Errusiar Akademiako Zientziak
Hizkuntza sailkapena
	giza hizkuntza; indoeuropar hizkuntzak; balto-eslaviar hizkuntzak; Eslaviar hizkuntzak; Ekialdeko eslaviar hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	subjektu aditza objektua, nominatibo-akusatibo hizkuntza, hizkuntza azentuala, ordena libreko hizkuntza, hizkuntza fusionatzailea, hizkuntza sintetikoa eta pro-drop language (en)
Denbora gramatikalak	lehenaldia, orainaldia eta geroaldia
Modu gramatikalak	indikatiboa, agintera eta subjuntiboa
Genero gramatikalak	genero neutroa, genero femeninoa, genero maskulinoa, genero komuna, masculine inanimate (en) eta masculine animate (en)
Kasu gramatikalak	nominatiboa, genitiboa, datiboa, akusatiboa, instrumentala, prepositional case (en) , lokatiboa, partitiboa eta bokatiboa
Alfabetoa	errusiar alfabetoa eta alfabeto zirilikoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	ru
ISO 639-2	rus
ISO 639-3	rus
Ethnologue	rus
Glottolog	russ1263
Wikipedia	ru
Linguasphere	53-AAA-ea
ASCL	3402
IETF	ru

Errusiera^[1] (ру́сский язы́к, russkij jazyk,/ˈruskʲɪj jɪˈzɨk/ ahoskatua) indoeuropar hizkuntza da, eslaviar hizkuntzen kidea, Errusian eta beste hainbat estatutan ofiziala, eta mundu osoan 285 milioi hiztun dituena. Idatzizko adibideak X. mendetik ageri dira.

Inflexio-sintetikoaren forma gordetzen du, baita eslaviera komunaren oinarrizko hitzak ere. Errusiera modernoa nazioarteko politikaren, zientziaren eta teknologiaren arloetan ere garrantzitsua da. Politikan, XX. mendeko hizkuntzarik garrantzitsuenetakoa izan zen: horren erakusgarri, gaur egun errusiera Nazio Batuen Erakundeko sei hizkuntza ofizialetako bat da.

Estatus ofiziala

Errusiako hizkuntza ofiziala da eta baita Bielorrusia, Kazakhstan, Tajikistan eta Kirgizistanen ere. Nazio Batuak erabiltzen dituen sei hizkuntzetako bat da.

Eskola publikoko ikasle errusiarren % 97k, bielorrusiarren % 75ek, kazakhstandarren % 41ek, ukrainarren % 24k, kirgizistandarren % 23k, moldaviarren % 21ek, azerbaijandarren % 7k eta georgiarren % 5ek ikasketa guztiak edo gehienak errusieraz egiten dituzte.

Idazteko sistema

Sakontzeko, irakurri: «Alfabeto ziriliko»

Errusiera alfabeto ziriliko berri eta modernoaz (кириллица) idazten da; 33 letra ditu. Hona letra larriak eta xeheak eta balioa:

А a /a/	Б б /b/	В в /v/	Г г /ɡ/	Д д /d/	Е е /je/	Ё ё /jo/	Ж ж /ʒ/	З з /z/	И и /i/	Й й /j/
К к /k/	Л л /l/	М м /m/	Н н /n/	О о /o/	П п /p/	Р р /r/	С с /s/	Т т /t/	У у /u/	Ф ф /f/
Х х /x/	Ц ц /ts/	Ч ч /tɕ/	Ш ш /ʂ/	Щ щ /ɕː/	Ъ ъ /-/	Ы ы /ɨ/	Ь ь /ʲ/	Э э /e/	Ю ю /ju/	Я я /ja/

Transliterazio sistema

Euskaltzaindiak 156. arauan^[2] alfabeto zirilikoaz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema ematen du.

Errusierazko alfabeto zirilikoa

Transliterazioa

Larri	Xehe	ital.	izena	soinua (NAF)
А	а	а	A	/a/
Б	б	б	be	/b/
В	в	в	ve	/v/
Г	г	г	ge	/g/, /ɦ/
Д	д	д	de	/d/
Е	е	е	je	/jɛ/
Ё	ё	ё	je	/jo/
Ж	ж	ж	zhe	/ʒ/^[3]
З	з	з	ze	/z/
И	и	и	i	/i/
Й	й	й	i kratko	/j/
К	к	к	ka	/k/
Л	л	л	el	/l/
М	м	м	em	/m/
Н	н	н	en	/n/
О	о	о	o	/o/
П	п	п	pe	/p/
Р	р	р	er	/r/
С	с	с	es	/s/
Т	т	т	te	/t/
У	у	у	u	/u/
Ф	ф	ф	ef	/f/
Х	х	х	kha	/x/
Ц	ц	ц	tse	/ʦ/
Ч	ч	ч	txe	/ʨ/
Ш	ш	ш	xa	/ʂ/
Щ	щ	щ	stxa	/ɕː/
Ъ	ъ	ъ	ikur gogorra	—
Ы	ы	ы	jery	/ɨ/
Ь	ь	ь	ikur leuna	/◌ʲ/
Э	э	э	e	/ɛ/
Ю	ю	ю	ju	/ju/
Я	я	я	ja	/ja/

euskara	ISO	ingelesa	frantsesa	gazt.
a	a	a	a	a
b	b	b	b	b
v	v	v	v	v
g	g	g,gu	g,gu	g,gu
d	d	d	d	d
e, je, ie^[4]	e	e, ye	e, ie, ïe, é	ye, ie, e
o, io^[5]	ë	yo	io, e	yo, io, o
zh	ž	zh	j	zh
z	z	z	z	z
i	i	i	i, ï	i
(), j, i^[6]	j	i	—, ï	i
k	k	k	k	k
l	l	l	l	l
m	m	m	m	m
n	n	n	n / -ne^[7]	n
o	o	o	o	o
p	p	p	p	p
r	r	r	r	r
s	s	s	s, ss	s
t	t	t	t	t
u	u	u	ou	u
f	f	f	f	f
kh	h	kh	kh	j
ts	c	ts	ts	ts
tx	č	ch	tch	ch
x	š	sh	ch	sh
stx	šč / ŝ	shch	chtch	shch
—^[8]	"	—	—	— / '
i	y	y	y	y
—^[8]	'	— / y	—	— / '
e	è	e	e	e
iu, ju^[9]	ju / û	yu	ou, ïou, iou	yu, iu
ia, ja^[9]	ja / â	ya	a, ia, ïa, ya	ya, iu

Ortografia

Errusiera idazten den bezala ahoskatzen da, ia. Hau da, soinu fonetikoak, morfologikoak, etimologikoak eta gramatikoak eta, adibidez, hizkuntza bizi gehienen antzera, bere logikak eta kontradikzioak ditu barne.

Idazteko arauen azken berrikuntza eta aldaketak 1918an izan ziren, eta arau guztiak 1956an amaitu. Hiztun batzuek oraindik ez dituzte azken aldaketak barneratu eta, horren ondorioz, batzuetan akatsak egiten dituzte.

Puntuazioa bizantziar grezieratik hartu zuten hasiera batean, baina 1700 eta 1800 artean guztiz aldatu zen, frantses eta alemanezko ereduak hartu baitziren.

Hizkuntzaren egitura eta ezaugarriak

Izenak

Errusierazko izenek kasuak, numeroak (singularra eta plurala) eta generoak (maskulinoa, femeninoa eta neutroa) dituzte. Deklinabide-sistema konplexua da, sei kasu gramatikal baitaude:

Nominatiboa: subjektua kasu horretan doa.
- Отец тебя любит. Otets tebia liubit. (Aitak maite zaitu).
Akusatiboa: osagarri zuzenarekin erabiltzen da.
- Я люблю собаку. Ja liubliu sobaku. (Nik txakurra maite dut).
Datiboa: aditzaren ekintza nori zuzenduta dagoen adierazteko.
- Я говорю тебе. Ja govoriu tebe. (Nik zuri esaten dizut).
Genitiboa: NOREN kasuarekin pareka genezake; era berean, ezezko esaldietan objektu zuzena adierazten du.
- Машина сестры. Maxina sestry. (Arrebaren / Ahizparen autoa);
- У меня нет денег. U menia net deneg. (Nik ez dut dirurik).
Instrumentala: ZEREZ adierazten du; etorkizunean gertatzen diren esaldietan erabiltzen da halaber.
- Я вижу глазами. Ja vizhu glazami. (Nik begiez ikusten dut).
Preposizionala: lekuzko eta abarreko ezaugarriak ematen dizkio hitzari.
- В саду работает мужчина. V sadu rabotaiet muzhtxina. (Lorategian gizon batek lan egiten du).

Alemanez jazotzen denaren antzera, preposizioek ondoren datorren hitzaren kasu gramatikala zehazten dute.

Напротив дома стоит моя машина. Naprotiv doma stoit moja maxina. (Nire autoa etxearen aurrealdean dago).

Aditza

Errusierazko aditzek konjugazioa, hiru denbora (orainaldi, lehenaldi eta geroaldi bakunak), hiru modu eta bi ahots dituzte.

Orainaldia

Esaldietan, являться javliatza aditza ("egon, izan") ez da beharrezkoa: Мальчик красив Maltxik krasivyj (maltxik "mutila", krasivyj "ederra") = "Mutila ederra da".

Atzizki nagusiak orainaldian -ю -iu, -шь -x, -т -t, -ем / -им -jem / -im, -ят / -ют -iat / -iut eta -те -te dira.

Любить Liubit' = maite:

Я люблю Ja liubliu = Maite dut;
Ты любишь Ty liubix = Maite duzu;
Он / Она / Оно / Это любит On / Ona / Ono / Eto liubit = Maite du;
Мы любим My liubim = Maite dugu;
Они любят Oni liubiat = Maite dute;
Вы любите Vy liubite = Maite duzue.

Lehenaldia

Atzizki nagusiak lehenaldian -л -l, -ла -la, -ло -lo, eta -ли -li dira. Adibidez, Выпить Vypit' ("edan") aditzarekin:

Я выпил воду Ja vypil vodu = Nik ura edan dut;
Ты выпил воду Ty vypil vodu = Zuk ura edan duzu;
Мужчина выпил воду Muzhtxina vypil vodu = Gizonak ura edan du;
Девочка выпила воду Devotxka vypila vodu = Neskak ura edan du;
Привидение выпило воду Prividenije vypilo vodu = Mamuak ura edan du;
Мы выпили воду My vypili vodu = Guk ura edan dugu;
Они выпили воду Oni vypili vodu = Haiek ura edan dute;
Вы выпили воду Vy vypili vodu = Ura edan duzue.

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
↑ Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema, Euskaltzaindiaren 156. araua.
↑ ahoskatzen da mendebaldeko bizkaieraz jakin bezala edo frantsesez jupe bezala
↑ Hitz hasieran J gehitu, bokal ondoren tokatzen bada I gehitu
↑ ж, ч, ш eta щ letren ondoren O, gainerako kasuetan IO
↑ i laburra: ez da transkribatzen <ий> edo <ый> amaieretan; hitz hasieran J eta gainerakoan I (i)
↑ hitz amaieran -ne
↑ ^a ^b Ez da transkribatzen.
↑ ^a ^b Hitz hasieran J-rekin, gainerakoan I-rekin

Bibliografia

Ingelesez

B. Comrie, G. Stone, M. Polinsky, The Russian Language in the Twentieth Century, 2nd. ed. Oxford, Clarendon Press, 1996
W.K. Matthews, Russian Historical Grammar, London, University of London, Athlone Press, 1960
T.R. Carleton, Introduction to the Phonological History of the Slavic Languages, Columbus, Ohio : Slavica Publishers, 1991
A. Stender-Petersen, Anthology of old Russian literature, New York, Columbia University Press, 1954

Errusieraz

Иванов В.В. Историческая грамматика русского языка. «Просвещение», М., 1990.
Цыганенко Г. П. Этимологический словарь русского языка. Киев, 1970.
Т. Н. Михельсон, Рассказы русских летописей XV–XVII веков. М., 1978
Н.М. Шанский, В.В. Иванов, Т.В. Шанская. Краткий этимологический словарь русского языка. М. 1961.
А. Шицгал, Русский гражданский шрифт, «Исскуство», Москва, 1958, 2-e изд. 1983.
Л. П. Жуковская, отв. ред. Древнерусский литературный язык и его отношение к старославянскому. М., «Наука», 1987.

Ikus, gainera

Errusierazko literatura

Kanpo estekak

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema, Euskaltzaindiaren 156. araua
Euskara-errusiera eta errusiera-euskara "Gernika" hiztegia^{[Betiko hautsitako esteka]}

Datuak: Q7737
Multimedia: Russian language / Q7737

[Euskaltzaindia-1] Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .

[2] Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema, Euskaltzaindiaren 156. araua.

[i-3] skatzen da mendebaldeko bizkaieraz jakin bezala edo frantsesez jupe bezala

[4] Hitz hasieran J gehitu, bokal ondoren tokatzen bada I gehitu

[5] ж, ч, ш eta щ letren ondoren O, gainerako kasuetan IO

[6] urra: ez da transkribatzen <ий> edo <ый> amaieretan; hitz hasieran J eta gainerakoan I (i)

[n-7] tz amaieran -ne

[:0-8] Ez da transkribatzen.

[:1-9] Hitz hasieran J-rekin, gainerakoan I-rekin

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

i e a Eslaviar hizkuntzak
Mendebaldekoak	Behe sorabiera • Eslovakiera • Eslovintziera • Goi sorabiera • Kaxubiera • Knaaniera • Polabera • Poloniera • Pomeraniera • Silesiera • Txekiera
Ekialdekoak	Bielorrusiera • Antzinako ekialdeko eslaviera • Errusiera • Rusiniera • Ruteniera • Ukrainera
Hegoaldekoak	Bulgariera • Antzinako eliza-eslaviera • Esloveniera • Mazedoniera • Serbokroaziera (bosniera, kroaziera, montenegroera, serbiera)
Letra etzanez: hizkuntza hilak. Parentesi artean: parentesiaren ezkerrean dagoen hizkuntzaren dialektoak.