Flandria

Flandria; Vlaanderen
	Txantiloi:Herrialde info Belgika, Frantzia, Herbehereak
Administrazioa
Estatua	Belgika
Hiriburua	Brusela
Geografia
Koordenatuak	51°00′N 4°30′E / 51°N 4.5°E
Azalera	13.522 km²
Demografia
Dentsitatea	478,63 bizt/km²
Gentilizioa	Flandriar, flandestar, flamenko
Informazio gehigarria
Hizkuntza ofizialak	Nederlandera
	www.vlaanderen.be

Flandria^[2] (nederlanderaz: Vlaanderen; frantsesez: Flandre; alemanez: Flandern) —izen historiko gisa Flandes ere erabil daiteke^[2]— Belgika osatzen duten eskualdeetako bat da, Valonia eta Bruselarekin batera. 13.522 kilometro koadroko eremua hartzen du eta 2016ko urtarrilaren 1ean 6.471.996 lagun bizi ziren bertan^[3].

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Flandriako konderria»

Neolitoan biztanleak izan arren, erromatarren eskutik iritsi dira Flandesen historiaz idatziriko lehen testuak. Herri zeltak bizi ziren bertan K.a. I. mendean, Zesarrek lur haiek beretzat hartu zituenean. K. o. I. mendean Belgica Secunda probintzia erromatarreko zatia izan zen. Erromako Inperioaren mugan egon zen betiere, eta III. mendearen bukaeran izan ziren herri frankoen lehen eraso bortitzak: bertako zelta erromatartuak hegoalderantz bultzatu zituzten eta V. mendearen hasieran finkatu zen lurralde haietan franko-germaniar latindu gabeen eta erromatartuko galiarren arteko muga, gaur egungo flandriaren eta waloien artekoa gutxi gorabehera. Iparraldeko franko haiek dira gaurko neerlandarrak (flandriarrak eta herbeherearrak).

Merovingiarren garaian (V.-VII. mendeak) flandriar konderri txikiak sortu ziren eta karolingiarren garaian (VIII.-IX. mendeak) indartu ziren konderri haiek. IX. mendean gogortu ziren herri normandiarren erasoak eta frankoek muga herri bat ipini zuten Flandesen. X.-XVI. mendeen artean garrantzi handia izan zuen Flandriako konderriak bai industrian eta baita merkataritzan ere, eta areago politikan.

Brujas eta Sluis izan ziren Flandriako konderriaren lehen gune (Municipium Flandrese), 862an Mendebaldeko Frantziaren zergapeko gisa sortua. X. mendean, Balduin III.ak industria, batez ere ehungintza, bultzatu zuen eta enperadorearen esku zeuden Ganteko feudoa eta beste zenbait lurralde erosi zituen. Antzinako konderria, batzuetan Frantziako Erresumaren eta bestetan Germaniako Erromatar Inperio Santuaren mende egon zen. 1191-1246 bitartean, Hainauteko konderriari lotua egon zen. Balduin IX.ak (1194-1205) Lehen Gurutzadan parte hartu zuen eta Konstantinoplako Inperio Latindarreko errege izan zen. Frantziak konderria bere eskumenean jartzeko egin zituen ahaleginak hutsean utzi zituen Eduardo III.a Ingalaterrakoak.

1385ean Flandriako konderriak eta Borgoinako dukerriak bat egin zuten ezkontza bidez; 1477an Austriako Etxearen eta 1566an Espainiaren eskuetara igaro ziren. 1659. eta 1713. urteen artean, frantsesek eskualde batzuk hartu zituzten, eta Flandes frantsesa eratu zen. Gainerakoa frantsesek hartu zuten 1794ean. 1815ean, Vienako Batzarraren bidez, Herbehereetako Erresuma Batuaren parte izan zen 1830 arte; orduan Belgikaren mendera igaro zen.

Lehen eta Bigarren Mundu Gerretan oso gatazka garrantzitsuak izan ziren lurralde horietan, eta kalte handiak izan zituzten. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, eskualdeak izugarrizko aldaketa jasan zuen: XIX. mendean nekazal eskualde izatetik, eskualde oparoa izatera pasa zen. Hezkuntza, giro soziala eta emankortasun handia aldaketaren ardatzak ziren.

Geografia

Iparralde eta ekialdean Herbehereekin du muga, mendebaldean Frantziako Nord-Pas-de-Calais eskualdearekin eta Ipar itsasoarekin, eta hegoaldean Valoniarekin. Flandriako zabaldia, Artoisko muinoen eta Eskalda ibaiaren bokalearen artean hedatzen dena, lurralde laua da oso. Klima heze samarra da (600-800 mm, euria urte osoan banatua), uda freskoak eta neguak ez oso hotzak, itsaso hurbilaren eraginak epeldu egiten dituelako.

Bi eskualde nagusi bereizten dira, oro har: Itsasaldeko Flandes eta Barnealdeko Flandes. Ipar itsasoaren erasoari aurre eginiko zerrenda mehar batean (15 km) luzatzen da Itsasaldeko Flandes. Mendeetan zehar gizakiak egituratu eta sendoturiko hondartza aldeetan portu guztiz garrantzitsuak eraiki dira bertan (Zeebrugge, Ostende). Barnealdeko Flandes kostaldekoa baino garaixeagoa da; batez beste 150 metroko muinoak zabaltzen dira. Historian zehar ehungintzari loturiko hiri txikiak daude Barnealdeko Flandesen (Roubaix, Tournai, Gante). Yser, Leie eta Eskalda ibaiek gurutzatzen dute, mantso, Barnealdeko Flandes. Gisa berekoak dira Anberes, Brabante eta Linburgoko herrialdeak.

Gobernua eta administrazioa

Politika

Eskualdeko botere legegilea Flandriako parlamentuaren (nederlanderaz: Vlaams Parlement) esku dago. 124 kide dauzka; 118 Flandriako bost probintzietan hautatzen dira eta beste seiak, Bruselan.

	1995-1999	1999-2004	2004-2009	2009-2014	2014-2019
Volksunie/VU-ID/N-VA	9	12	5	17	43
Christen-Democratisch en Vlaams	37	30	29	31	27
VLD/Open vld	27	27	25	22	19
SP/sp.a	26	20	22	19	18
Agalev/Berdeak!	7	12	7	7	10
Vlaams Blok/Vlaams Belang	17	22	29	19	6
Union des Francophones	1	1	1	1	1
Libertair, Direct, Democratisch	-	-	4	7	-
Spirit/Vl.Pro	-	-	2	-	-
besteak	-	-	-	1	-

Banaketa administratiboa

Probintzia		Hiriburua	Barrutiak	Udalerriak	Eremua (km²)	Biztanleria (2016-01-01)
1	Anberes (Antwerpen)	Anberes (Antwerpen)	Anberes, Mechelen, Turnhout	70	2.867	1.821.742
2	Linburgo (Limburg)	Hasselt	Hasselt, Maaseik, Tongeren	44	2.414	862.798
3	Ekialdeko Flandria (Oost-Vlaanderen)	Gante (Gent)	Aalst, Dendermonde, Eeklo, Gante, Oudenaarde, Sint-Niklaas	65	2.991	1.485.360
4	Flandriako Brabante (Vlaams-Brabant)	Leuven	Halle-Vilvoorde, Leuven	65	2.106	1.121.081
5	Mendebaldeko Flandria (West-Vlaanderen)	Brujas (Brugge)	Brujas, Diksmuide, Ypres, Kortrijk, Ostende, Roeselare, Tielt, Veurne	64	3.125	1.181.015

Flandriar nazionalismoa

Artikulu nagusia: «Flandriar nazionalismo»

Flandriar mugimendua (nederlanderaz: Vlaamse Beweging) izeneko higikunde politikoak Flandriarentzat autogobernu handiagoa edo independentzia galdatu, eta bertako kultura —hizkuntza bereziki— babestu nahi du. Alderdi independentista nagusiak Vlaams Belang, eskuin muturrekoa eta xenofoboa, eta Nieuw-Vlaamse Alliantie, kontserbadorea, dira^[4]. Christen-Democratisch en Vlaams alderdiko demokrata-kristauek, VLD-ko liberalek eta SLP-ko ezkertiarrek, berriz, antolakuntza konfederala nahi dute Belgikarako.

Bestalde, gaur egungo Flandria eskualdearen mugak eta Erdi Aroko Flandriako konderriarenak ez datoz bat; izan ere, azken horren barnean zeuden Westhoek lurraldea (egun Frantziako Nord departamenduan) eta Zeelandaren hegoaldea (Herbehereak)^[5].

Gizartea

Hiri nagusiak

Brusela: Eskualdeko hiriburua da, administratiboki bereizirik dagoen arren. Belgika osoko eta Europar Batasunako hiriburua ere da.
Brujas/Brugge: Eskualdeko portua. 117.993 biztanle 2016an^[3].
Anberes/Antwerp: Eskalda ibaiaren bazterretan sortua, bertan Rubensek eta Van Dyckek lan egin zuten. 515.542 biztanle 2016an^[3].
Gante/Gent: Leie eta Eskalda ibaien artean kokatua. 256.262 biztanle 2016an^[3].
Lovaina/Leuven: Hiri unibertsitarioa. 99.075 biztanle 2016an^[3].
Malinas/Mechelen: Hiri historikoa. 84.386 biztanle 2016an^[3].

Ekonomia

Historian zehar, nekazaritza (ehun landareak) abere hazkuntza (ardi azienda), hari loturiko ehungintza (artilea eta lihoa) eta merkataritza (Ipar itsasoko portuak, Anberes batez ere, eta barnealdeko Erdi Aroko hiriak) izan dira ekonomiaren oinarriak. Mendebaldeko Europako iraganbideen eta, geroago, Britainia Handiaren eta Ameriketaren merkataritza bideen erdian zeudenez, berebiziko garrantzia hartu zuten Flandriako hiriek Behe Erdi Arotik aurrera.

Gaur egun, Belgikako eskualderik aberatsena da. Ekonomia ehungintzari eta merkataritzari lotzen zaio, eta esportazioak garrantzi handia du; izan ere, Flandriako biztanleko esportazio tasa munduko handiena da. Nekazaritza moldeak guztiz modernoak dira, eta nekazal produktu batzuek, gaztak, garagardoak, ospe handia dute. Industria garrantzitsua da (industria arina eta kimika industria), eta turismoa hiri nagusietan eta itsasertzean biltzen da.

Kultura

Eraikuntza zibiletan (gazteluak, jauregiak, belfrie edo dorreak eta udaletxeak) iritsi zuen gorena Flandriako arkitekturak, erromanikoak (Tournaiko katedrala) eta gotikoak. XVI. mendetik aurrera hasi ziren Italiako Pizkundeko moldeak zabaltzen eta garrantzi berezia hartu zuen, ondoren, Flandriako barrokoak. Eskultore oso onak izan ziren XIII.-XVIII. mendeetan, baina margolariek famatu dute, batez ere, Flandesen izena: Jan van Eyck, Rogier van der Weyden, Hugo van der Goes, Jan Brueghel Zaharra, Peter Paul Rubens, Antoon van Dyck, Pieter-Jozef Verhaghen…). XV. mendeko musikari garrantzitsua izan zen Johannes Ockeghem. XVI. mendean ugari izan ziren Flandesen humanistak, matematikalariak eta lege gizonak. Bertako hizkuntza nederlandera da.

Udaberrian, txirrindularitza proba garrantzitsuak egiten dira: Flandrian Zehar, Gante-Wevelgem eta, ospetsuena, Flandriako Tourra.

Flandriar ezagunak

Pieter Paul Rubens (1577-1640), margolari barrokoa.
Gustave Deloor (1913-2002), txirrindularia.
Morris (1923-2001), komikigilea.
Paul Van Himst (1943-). futbol jokalaria.
Eddy Merckx (1945-), txirrindularia.
Jan Ceulemans (1957-), futbol jokalaria.

Ikus, gainera

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016/03/29 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindiaren txostena Exonimiaz.
↑ ^a ^b Euskaltzaindiaren 154. araua: "Europako eskualde historiko-politiko nagusiak"
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman biz izeneko erreferentziarako
↑ Eskuin independentistak irabazi ditu Flandriako hauteskundeak. argia.eus (Noiz kontsultatua: 2016-03-31).
↑ Lur entziklopedietatik hartua.

Kanpo estekak

(Nederlanderaz)(Frantsesez)(Ingelesez) Flandriako webgune ofiziala
Flandriari buruzko erreportajea Argia aldizkarian.
Frantziako Flandriari buruzko erreportajea Argia aldizkarian.

Datuak: Q234
Multimedia: Flanders / Q234

[1] Euskaltzaindiaren txostena Exonimiaz.

[euskaltzaindia-2] Euskaltzaindiaren 154. araua: "Europako eskualde historiko-politiko nagusiak"

[biz-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman biz izeneko erreferentziarako

[4] Eskuin independentistak irabazi ditu Flandriako hauteskundeak. argia.eus (Noiz kontsultatua: 2016-03-31).

[5] Lur entziklopedietatik hartua.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]