Odeso

	Odeso
	ukraine Одеса (latinlitere: Odesa), ruse Одесса
	urbo
	Fotomontaĵo
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Одеса
Lando	Ukrainio
Provinco	Odesa provinco
Historiaj regionoj	5
Konata loko	Potjomkina ŝtuparo
Situo	Odesa
- alteco	40 m s. m.
- koordinatoj	46° 28′ 18″ N 30° 42′ 37″ O / 46.47167 °N, 30.71028 °O (mapo)
Plej alta punkto
- alteco	65 m s. m.
Plej malalta punkto
- alteco	−4,2 m s. m.
Areo	236,9 km² (23 690 ha)
Loĝantaro	1 010 537 (2022)
Denseco	4 265,67 loĝ./km²
Maro	Nigra Maro
Fondita	2-a de septembro 1794
Horzono	OET (UTC+2)
- somera tempo	OEST (UTC+3)
Poŝtkodo	65000–65480
Kodo	+380 48
OKATO	5110100000
Honorigo	Urbo-Heroo
	Situo enkadre de Ukrainio Situo enkadre de Ukrainio
	Situo rilate al Nigra Maro Situo rilate al Nigra Maro
	Vikimedia Komunejo: Odessa
	Retpaĝo: www.odessa.ua

Koordinatoj: 46° 28′ 18″ N 30° 42′ 37″ O / 46.47167 °N, 30.71028 °O (mapo)

Odeso^[1] aŭ Odessa aŭ Odesa (ukraine Одеса, ruse Одесса, jide אָדעסאַ) estas ukrainia havena urbo ĉe la Nigra Maro kaj la administra centro de la Odesa provinco. Neoficialaj nomoj de la urbo estas: perlo de Nigra Maro, Odeso-panjo (ruse Одесса-мама [odesa-mama]), Suda Palmira.

Situo

Odeso situas ĉe norda bordo de la Nigra Maro. Apud la urbo troviĝas tri estuaroj: Kujalnik, Haĝibejskij, Suhoj.

Klimato

La klimato de Odeso estas kontinenta kun milda vintro kaj varma somero. Mezjara temperaturo estas 10,3 °C.

Historio

La urbo fondiĝis en 1794 per reskripto de Katerina la 2-a. Post centjaro Odeso transformiĝis el modesta urbeto en la kvaran plej grandan urbon de la Rusa Imperio.

En 1920 komencis soveta potenco en la urbo.

Dum la Dua Mondmilito en Odeso la soveta armeo batalis kontraŭ pli forta malamiko dum 73 tagoj de la 5-a de aŭgusto ĝis la german-rumana venko je la 16-a de oktobro 1941. La soveta armeo liberigis Odeson la 10-an de aprilo 1944. En 1945 Josif Stalin donis al la urbo la titolon Urbo-Heroo.

Vidindaĵoj

Ekonomio

La Haveno de Odeso^[2] (ukraine Одеський морський торговельний порт) estas la plej grandaj havenoj en Ukrainio kaj unu el la plej gravaj havenoj en la baseno de Nigra Maro, kun kapacito de totala ĉiujara trafiko de 40 milionoj da toneloj (15 milionoj da toneloj de solida kargo kaj 25 milionoj da toneloj de likva kargo). La haveno havas tujan aliron al fervojoj kiuj permesas rapidan transporton de kargo de maraj itineroj al surtera transporto.

Loĝantaro

Nacia kontingento en 2001
Nacio	Kvanto de homoj, mil (%)
Ukrainoj	622,9 (61,6 %)
Rusoj	292,0 (29,0 %)
Bulgaroj	13,3 (1,3 %)
Judoj	12,4 (1,2 %)
Moldavoj	7,6 (0,7 %)
Belorusoj	6,4 (0,6 %)
Armenoj	4,4 (0,4 %)
Poloj	2,1 (0,2 %)
Sume	1 010,3

Urbaj festoj

2-a de septembro — Tago de la urbo.
1-a de aprilo — Humurino (La Tago de Rido).
10-a de aprilo — Tago de liberigo de Odeso (dum la Dua Mondmilito).
julio - Odesa internacia filmfestivalo

Religio

Plejmulte odesanoj estas ortodoksanoj.

Ekzistas ankaŭ rimarkeblaj komunumoj de katolikoj, judoj kaj islamanoj, kiuj, tamen, antaŭe estis pli nombraj ol nuntempe.

Internaciaj rilatoj

Ĝemelurboj

Urbo	Lando	Jaro
Liverpulo	Britio	1957
Oulu	Finnlando	1957
Splito	Kroatio	1964
Jokohamo	Japanio	1965
Aleksandrio	Egiptujo	1968
Vankuvero	Kanado	1971
Genuo	Italio	1972
Marsejlo	Francio	1973
Baltimoro	Usono	1975
Segedo	Hungario	1977
Valencio	Hispanio	1981
Kalkuto	Barato	1986

Urbo	Lando	Jaro
Regensburg	Germanio	1990
Konstanco	Rumanio	1991
Varna	Bulgario	1992
Hajfo	Israelo	1992
Lodzo	Polio	1993
Cindao	Ĉinio	1993
Pireo	Grekio	1993
Kiŝinevo	Moldavio	1994
Nikozio	Kipro	1996
Jerevano	Armenio	1995
Stambulo	Turkio	1997
Rostov-na-Donu	Rusio	2009

Partneraj urboj

Urbo	Lando	Jaro
Taganrog	Rusio	1993
Groznij	Rusio	1994
Moskvo	Rusio	1995
Minsko	Belorusio	1996
Tbilisi	Kartvelio	1996
Gdansko	Polio	1996
Talino	Estonio	1997
Volgogrado	Rusio	2001

Urbo	Lando	Jaro
Sankt-Peterburgo	Rusio	2002
Bresto	Belorusio	2004
Valparaiso	Ĉilio	2004
Klaipėda^[3]	Litovio	2004
Larnaka	Kipro	2004
Vieno	Aŭstrio	2006
Ningbo	Ĉinio	2008
Varsovio	Polio	2010

Famaj odesanoj

Anna Aĥmatova — elstara rusa poetino, tradukisto.
Ilja Arnoldoviĉ Ilf kaj Eŭgeno Petroviĉ Petrov — rusaj verkistoj.
Ilja Meĉnikov — Nobel-laŭreato pri medicino.
Leonido Utjosov — eminenta rusia kantisto, aktoro kaj orkestrestro de la unua ĵaza bando en Rusio
Oleksandr Dovĵenko — ukraina kino-reĝisoro, scenaristo, verkisto.
Rodion Malinovskij — soveta marŝalo.
Sergej Korolov — eminenta sovetia sciencisto kaj organizisto de la raketa-kosma industrio de USSR.
Vladimir Ĵabotinskij — verkisto, frua gvidanta cionisto.
Miĥail Ĵvaneckij (Михаи́л Жване́цкий, 1934-2020) - ruslingva humura kaj satira verkisto (kaj aktoro de propraj verkoj).
David Ojstraĥ - rusia juddevena violonisto, dirigento kaj profesoro.
Waldemar Haffkine - rusia juddevena bakteriologo, li disvolvigis la kontraŭĥoleran vakcinon kiun li aplikos sukcese en Hindio (vidu: bubona pesto kaj ĥolero) (Waldemar Mordechai Wolff Haffkine [Valdemar Mordeĥaj Volf Hafkin^e], jen en germanlingva literumo, en la rusa Мордехай-Вольф Хавкин [Mordeĥaj-Volf Ĥafkin] (naskiĝis la 15-an de marto 1860 en Odeso,^[4] Rusia Imperio - mortis la 26-an de oktobro 1930 en Laŭzano, Svisio) estis rusi-juda bakteriologo, kies kariero estis damaĝita en Rusio ĉar "li malakceptis konvertiĝi al Rusia Ortodoksismo."^[5] Li elmigris kaj laboris ĉe la Institut Pasteur en Parizo, kie li disvolvigis la kontraŭĥoleran vakcinon kiun li aplikos sukcese en Hindio. Li estis agnoskita kiel la unua mikrobiologo kiu disvolvigis kaj uzis vakcinojn kontraŭ ĥolero kaj bubona pesto. Li provis siajn vakcinojn sur si mem).

Esperanto en Odeso

En Odeso estas okazinta la 71-a Kongreso de Sennacieca Asocio Tutmonda ekde la 18-a ĝis la 25-a de Julio 1998, en kiu partoprenis 240 reprezentantoj.^[6]

Esperanto-renkontiĝoj

La ĉefa ĉiujara esperanta aranĝo en Odeso estas Esperanto Humurino.

Esperanto-kluboj

Blanka Akacio (kontaktu: seiv2004@mail.ru).
Verdaĵo (kontaktu: verda99@mail.ru).

Esperantistoj el Odeso

Vladimir Samodaj
Nataliya Chumak, nun loĝas en Antverpeno

ZEO-oj

En Odeso estas du Zamenhof/Esperanto-Objektoj^[7]:

Monumento al Zamenhof. La monumento estis muntata en 1957^[8] kaj ĝis nun ĝi estas la sola monumento de Zamenhof en Ukrainio. Ĝi troviĝas laŭ la adreso Deribasivska 3.
Memortabulo de Gernet. La tabulo al Gernet troviĝas en la Tairova instituto de vinberkulturo kaj vinfarado kaj estis farata dank' al iniciato de e-klubo «Verdaĵo» en julio 2011.

Galerio de vidindaĵoj

Potjomkina ŝtuparo inter 1890 kaj 1905
Fervoja stacidomo
Richelieu Strato kaj la Opera Teatro inter 1890 kaj 1905
Kanono sur Primorskij bulvardo
Voroncova palaco
Voroncova lumturo
La statuo de leo en Urboĝardeno
Katakomboj estas reto de subteraj labirintoj sub Odeso.
Tipa arĥitekturo de Moldovanka
Ruĝa hotelo
Pasaĵo
Odesa filharmonio
La monumento de Duko
Arkadio estas la plaĝo kaj la banloka distrikto en Odeso.
Urbodomo
Odesa ortodoksa katedralo
Bazaro Privoz
La memorejo de heroa defendo de Odeso
Odesa funikularo

Noto

↑ Jam la referenca esperantlingva "Poŝatlaso de la mondo", eldonita 1971 en Prago, en sia mapo 17 esperantigas la urbon Odeso.
↑ Informoj pri la haveno. Arkivita el la originalo je 2012-02-20. Alirita 14 de marto 2014 .
↑ "Partneraj urboj". klaipeda.lt. Klaipėda (litove)
↑ Waldemar Haffkine: Pioneer of Cholera Vaccine. EDYTHE LUTZKERAND kaj CAROL JOCHNOWITZ. American Society for Microbiology Arkivigite je 2012-02-22 per la retarkivo Wayback Machine
↑ Rats, fleas and men; Anthony Daniels on how the secret of bubonic plague was found.de Anthony Daniels. Sunday Telegraph (Londono). p. 14. 25a de Aŭgusto, 2002.
↑ La 71-a Kongreso de Sennacieca Asocio Tutmonda. Arkivita el la originalo je 2012-04-11. Alirita 2011-01-07 .
↑ ZEO-oj en Odeso. Arkivita el la originalo je 2012-03-03. Alirita 2011-09-05 .
↑ historio pri la ekesto de la monumento de Zamenhof. Arkivita el la originalo je 2015-06-10. Alirita 2017-01-11 .

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj

Odeso en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Odeso en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Odeso en Vikinovaĵoj (Liberaj novaĵoj)

Oficiala retejo
La retejo pri Odeso kaj ĝia E-vivo (eo) Arkivigite je 2012-03-03 per la retarkivo Wayback Machine
La Grupo de odesaj esperantistoj ĉe VKontakte.ru (eo, rusa, ukraina)
La Grupo de odesaj esperantistoj ĉe Vizaĝlibro (eo)
Esperanta Humurino en Odeso (eo) Arkivigite je 2013-04-14 per la retarkivo Wayback Machine
Kanto pri Odeso (eo)
Elektrona mapo de Odeso (angla) Arkivigite je 2010-08-11 per la retarkivo Wayback Machine

[1] Jam la referenca esperantlingva "Poŝatlaso de la mondo", eldonita 1971 en Prago, en sia mapo 17 esperantigas la urbon Odeso.

[2] Informoj pri la haveno. Arkivita el la originalo je 2012-02-20. Alirita 14 de marto 2014 .

[3] "Partneraj urboj". klaipeda.lt. Klaipėda (litove)

[4] Waldemar Haffkine: Pioneer of Cholera Vaccine. EDYTHE LUTZKERAND kaj CAROL JOCHNOWITZ. American Society for Microbiology Arkivigite je 2012-02-22 per la retarkivo Wayback Machine

[Daniels-5] Rats, fleas and men; Anthony Daniels on how the secret of bubonic plague was found.de Anthony Daniels. Sunday Telegraph (Londono). p. 14. 25a de Aŭgusto, 2002.

[6] La 71-a Kongreso de Sennacieca Asocio Tutmonda. Arkivita el la originalo je 2012-04-11. Alirita 2011-01-07 .

[7] ZEO-oj en Odeso. Arkivita el la originalo je 2012-03-03. Alirita 2011-09-05 .

[8] storio pri la ekesto de la monumento de Zamenhof. Arkivita el la originalo je 2015-06-10. Alirita 2017-01-11 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]