Maria lingvo
La maria lingvo (antaŭe: ĉeremisa lingvo), lingvo de marioj, kune kun la mordva lingvo apartenas al la volgia grupo de la finnoperma lingvaro. La maria lingvo havas du literaturajn normojn: gornomaria (montarmaria) kaj lugomaria (ebenmaria) kaj kvar dialektojn: ebena, orienta, montara, nordokcidenta. Inter la orientaj marioj estas disvastigita ankaŭ la tatara lingvo.
| Maria lingvo | ||
| марий йылме (marij jülme) | ||
| makrolingvo • lingvo • moderna lingvo | ||
|---|---|---|
| finnovolga lingvaro | ||
| Parolata en | Mariio en Rusio | |
| Parolantoj | 550 000 | |
| Skribo | Mari alphabet, cirila alfabeto | |
| Lingvistika klasifiko | ||
Urala
| ||
| Oficiala statuso | ||
| Oficiala lingvo en | Mariio | |
| Lingva statuso | 3 sendube endanĝerigita | |
| Lingvaj kodoj | ||
| Lingvaj kodoj | ||
| ISO 639-2 | chm | |
| ISO 639-3 | chm | |
| SIL | CHM, MHR, MRJ | |
| Glottolog | mari1278 | |
| Angla nomo | Mari | |
| Franca nomo | mari | |
| Vikipedio | ||
La maria lingvo estas parolata en Maria Respubliko (Marij El), kie ĝi estas la ŝtata lingvo kune kun la rusa, en Tatario, Udmurtio, Baŝkirio kaj kelkaj aliaj regionoj de Rusio.
Laŭ la popolnombrado de 1989, estas ĉirkaŭ 560 mil parolantoj de la maria lingvo, el inter 670 mil marioj. Laŭ popolnombrado en 2002 la parolantoj (kiel unu aŭ dua lingvo) estis 488 000, el kiuj 37 000 parolis la montarmarian. El marioj la marian parolis 464 000 (76,8%).
Alfabeto
redaktiLa maria skribsistemo evoluis surbaze de la rusa alfabeto.
Historio
redaktiEn la historio de la lingvo oni difinas kvar periodojn:
- pra-maria (4-a ĝis 7-a jarcentoj), kiu karakteriziĝas per relativa unueco de la maria lingvo;
- periodo de tjurka influo, kiam mariaj teroj apartenis al la ĥanlando Volgia Bulgario (7-a ĝis 13-a jarcentoj) kaj poste al la ĥanlando de Kazan (13- ĝis 16-a jarcentoj) kaj kiam komencas formiĝi diferencoj inter la lugomaria kaj gornomaria dialektoj;
- periodo de la plifortiĝo de dialektaj diferencoj kaj formiĝo sub la tjurka influo de la orienta dialekto (16-a ĝis 20-a jarcentoj);
- Ekde la mezo de 20-a jarcento - la periodo de la formiĝo de la nord-okcidenta dialekto kaj evoluo de la literaturaj normoj de la mariaj lingvoj.
Rezulte de aktivaj kontaktoj kun la tjurkaj lingvoj en la maria lingvo okazis diversaj ŝanĝoj: sub influo de la tatara kaj ĉuvaŝa lingvoj evoluis la vokala sinharmonio, estis prunteprenitaj tipoj de parigitaj verboj, pluraj sufiksoj, analitikaj formoj de preterito. La rusa lingvo havigis al la maria (speciale al ĝia gornomaria varianto) multajn vortojn, kiuj anstataŭigis la tjurkajn pruntaĵojn, kaj influis formiĝon de la kompleks-subordigitaj prepozicioj. En la maria lingvo 8 (en kelkaj dialektoj ĝis 12) vokaloj kaj 22 konsontantoj. La maria lingvo estas rigardata kiel aglutina lingvo. La unua monumento de la maria lingvo (vortlisto) datiĝas de la 17-a jarcento, la unua teksto – en la 18-a jarcento.
Nuna stato
redaktiLa lingvo estas instruata en la bazaj kaj mezaj lernejoj; en altlernejoj oni uzas ĝin kiel lingvo de instruado de sociaj studobjektoj. En maria lingvo estas eldonataj beletraĵoj, gazetoj, studlibroj, elsendatas per radio kaj televido, funkcias teatro. Studon kaj esploron de la maria lingvo efektivigas la Maria scienc-esplora instituto de lingvo, literaturo kaj historio, la Maria ŝtata universitato, la Maria pedagogia instituto.
Eksteraj ligiloj
redakti- La maria-lingva vikipedio
- http://www.kmatsum.info/mari/eng/index.html Marialingvaj tekstoj; anglalingva prezento
- http://www.mari.ee
- http://mari-el.in Arkivigite je 2009-12-12 per la retarkivo Wayback Machine La maria gazeto "Marij El"
- http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=MAL Prilingvaj informoj ĉe ethnologue angle
- kompilo de 22 diverslingvaj versioj de la historia himno de Sovetunio, grandparte la origina stalinisma, iuj versioj ankaŭ pli modernaj, ekzemple la ukraina parodia, ankaŭ muzike variigitaj kiel la japana aŭ hebrea, sed grandparte impresa gamo: en la rusa (pусский), ukraina (yкраїнська), tatara (tатар), ĉuvaŝa (чăвашла), maria (mарий), erzja (эрзянь), oseta (ирон), estona (eesti), latva (latviešu valoda), litova (lietuvių kalba), hungara (magyar), germana (deutsch), finna (suomi), angla (english), japana (日本語), hebrea (עברית), ĉina (中文), korea (한국어), hispana (español), brazila portugala (português brasileiro), pola (polski) kaj aldone en historia rusa germana (wolgadeutsch)