Ĉikago
Ĉikago[1] (angle Chicago [ŝi-kA-goŭ]) — "La venta urbo", "La dua urbo", "La urbo de larĝaj ŝultroj" — estas la plej granda urbo en la ŝtato Ilinojso kaj la tria plej granda urbo en Usono. Loĝantoj — 2,9 milionoj, en la ĉikaga regiono (Ĉikagio) — 9,6 milionoj. Centro por teknologio kaj scienca esplorado, fabrikado kaj transporto. Centro ankaŭ por komerco en agrikulturaj akcioj. Ĝi estas etne tre diversa urbo: kvartaloj de baratanoj, ĉinoj, meksikanoj, portorikanoj, poloj kaj aliaj etnoj troviĝas en la urbo. Konataj manĝaĵoj: dika pico, pola (fum)kolbaso, rostkolbaso, kaj porkaĵo.
| Ĉikago | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||
   Fotomontaĵo | |||||
city of Illinois (en)  (1837–)mondurbo urbego  vd
| |||||
|
|
| ||||
| Flago | Blazono | ||||
| Devizo: Urbs In Horto I Will | |||||
| Administrado | |||||
| |||||
| Poŝtkodo | 60601–60827 | ||||
| En TTT | Oficiala retejo [+] | ||||
| Politiko | |||||
| Urbestro | Brandon Johnson (ekde 15-a de majo 2023) | ||||
| Demografio | |||||
| Loĝantaro | 2 746 388 (2020) [+] | ||||
| Loĝdenso | 4 529 loĝ./km² | ||||
| Geografio | |||||
| Geografia situo | 41° 51′ N, 87° 39′ U (mapo)41.85003-87.65005Koordinatoj: 41° 51′ N, 87° 39′ U (mapo) [+] | ||||
| Alto | 179 m [+] | ||||
| Areo | 606,424 km² (6 064 2.4 ha) [+] | ||||
| Horzono | UTC-06:00 [+] | ||||
| |||||
| |||||
| |||||
|
| |||||
| Alia projekto | |||||
 Vikimedia Komunejo Chicago [+]
| |||||
Ĝi estas parto de la Megalopolo Grandaj Lagoj.
Nomo
redaktiLa nomo venis el usonindiana frazo kiu signifas "odoro de sovaĝa cepo".
Historio
redaktiĈikago estis la loko de Fortikaĵo Dearborn, kie indianoj masakris blankhaŭtulojn en la jaro 1812. La urbo korporaciiĝis en 1833. La urbo pro sia oportuna loko ĉe Rivero Ilinojso kaj suda pinto de lago Miĉigano rapide kreskiĝis kiel centro por translanda transporto. En 1871, granda fajro, kiun laŭlegende flamigis bovo, detruis la centron de la urbo. Ĝi estis rekonstruita kaj en 1893 la urbo triumfe okazigis la mond-foiron "Kolumbia Ekspozicio". Je 1900, Ĉikago estis la 6‑a plej granda urbo en la mondo. Faman "Planon de Ĉikago" verkis arkitekto Daniel Burnham en 1909. Kvankam la plano ne tute estis realigita, oni uzis principojn tie por inspiro, inkluzive de la diro: "Faru neniujn planojn malgrandajn. Ili ne havas magion por kirli la sangon de homoj." Dua mond-foiro okazis en 1933, nomata "Jarcento de Progreso", kiam Ĉikago estis 3‑a la plej granda urbo en la mondo.
Dum la alkohol-malpermeso en Usono, Ĉikago gajnis fifamon pro mafia agado kaj polica kontraŭagado. En la 1940‑aj, la Projekton Manhattan oni starigis en Universitato de Ĉikago, por esplori la eblecon de krei atoman bombon. Pli da nobelpremiitoj rilatas al tiu universitato ol iu ajn institucio. Dum la longa urbestreco de Richard J. Daley, Ĉikago fariĝis forta politika motoro por la Demokrata Partio tutlande. En 1968, la urbo gastigis la partian kongreson, dum kiu junuloj proteste tumultis kaj polico reagis perforte, kaj allogis fortajn kritikojn. Kiel multaj usonaj urbegoj, la urbo en malfrua 20‑a jarcento suferis pro problemoj ligataj al urba kadukiĝo, kaj la eliro de multaj loĝantoj al la pli verdaj antaŭurboj. La centro de la urbo ĉiam restis vigla ekonomia centro, speciale por agrikultura komerco. La Willis-Turo, konstruita en 1973, estis dum pli ol 25 jaroj la plej alta konstruaĵo en la mondo. En la 1990‑aj jaroj, la teamo Chicago Bulls kun Michael Jordan gajnis mondskalan famon en korbopilko. Samtempe la urbo spertis grandan kreskon kaj renovigon sub la estreco de Richard M. Daley.
Urbopartoj
redakti
La Metropolo Ĉikago (ankaŭ konata kiel Chicagoland) estas la metropola areo asociita kun geografiaj, sociaj, kulturaj kaj ekonomiaj ligoj al la grandurbo Ĉikago.
| 1. | Rogers Park | 21. | Avondale | 41. | Hyde Park | 61. | New City |
| 2. | West Ridge | 22. | Logan Square | 42. | Woodlawn | 62. | West Elsdon |
| 3. | Uptown | 23. | Humboldt Park | 43. | South Shore | 63. | Gage Park |
| 4. | Lincoln Square | 24. | West Town | 44. | Chatham | 64. | Clearing |
| 5. | North Center | 25. | Austin | 45. | Avalon Park | 65. | West Lawn |
| 6. | Lakeview | 26. | West Garfield Park | 46. | South Chicago | 66. | Chicago Lawn |
| 7. | Lincoln Park | 27. | East Garfield Park | 47. | Burnside | 67. | West Englewood |
| 8. | Near North Side | 28. | Near West Side | 48. | Calumet Heights | 68. | Englewood |
| 9. | Edison Park | 29. | North Lawndale | 49. | Roseland | 69. | Greater Grand Crossing |
| 10. | Norwood Park | 30. | South Lawndale | 50. | Pullman | 70. | Ashburn |
| 11. | Jefferson Park | 31. | Lower West Side | 51. | South Deering | 71. | Auburn Gresham |
| 12. | Forest Glen | 32. | Chicago Loop | 52. | East Side | 72. | Beverly |
| 13. | North Park | 33. | Near South Side | 53. | West Pullman | 73. | Washington Heights |
| 14. | Albany Park | 34. | Armour Square | 54. | Riverdale | 74. | Mount Greenwood |
| 15. | Portage Park | 35. | Douglas | 55. | Hegewisch | 75. | Morgan Park |
| 16. | Irving Park | 36. | Oakland | 56. | Garfield Ridge | 76. | O'Hare |
| 17. | Dunning | 37. | Fuller Park | 57. | Archer Heights | 77. | Edgewater |
| 18. | Montclare | 38. | Grand Boulevard | 58. | Brighton Park | ||
| 19. | Belmont Cragin | 39. | Kenwood | 59. | McKinley Park | ||
| 20. | Hermosa | 40. | Washington Park | 60. | Bridgeport |
Arkitekturo
redakti
Por turistoj kaj aliaj, rondvojaĝo por vidi arkitekturon estas farenda. Ĉikaga Historio-Societo estas unu instanco kiu organizas tiajn rondvojaĝojn.
La unua nubskrapulo en la mondo situis en Ĉikago, nome la 42-metra Home Insurance Building, konstruita en 1885 ĉe Adams kaj LaSalle. La 11-etaĝa konstruaĵo ne plu staras, tamen ĝi estas unu el la notindaj konstruaĵoj en la riĉa arkitektura historio de Ĉikago. En 19‑a jarcento, la novklasika stilo floris en la postfajra rekonstruado. Multaj ekzemploj de la 1925-stilo (france: Art déco) troviĝas en la centro kaj laŭ la lago. Domoj kaj konstruaĵoj arkitektitaj de Frank Lloyd Wright troviĝas en Ĉikago kaj proksime, kiuj estas la pinto de la "preria" stilo.
Stilo ofte ligata al Ĉikago estas la ŝtala nubskrapulo, kies patro estas nederlandano Ludwig Mies van der Rohe (vidu liaj loĝ-domoj en Ĉikago, la apuda foto).
Sears Tower, John Hancock Center kaj multaj aliaj konstruaĵoj en ĉi tiu stilo troviĝas en la centro. (Sears Tower aŭ Willis-Turo – (angle, Willis Tower aŭ 233 S. Wacker Dr.) Ŝtal-vitra oficejturo en Ĉikago. Plej alta konstruaĵo en Nord‑Ameriko, tria plej granda en la mondo post la Petronas-Turoj en Kuala-Lumpuro, Malajzio. Altas 108 etaĝojn, 443 metrojn (ĝis tegmento), 520 metrojn (ĝis pinto de l' antenoj). Malfermis 1974, post 3-jara konstruado. Nomata pro la firmao kiu monhelpis ĝian konstruon kaj okupis ĝin ĝis la 1990‑aj, magazenaro Sears, Roebuck & Co (Sears-Turo)).
Ekzemploj de postmoderna arkitekturo inkluzivas la Jay Pritzker Pavilion en Millennium Park, ekstera aŭditorio kaj apuda serpenteca ponto, arkitektitaj de Frank Gehry.
Regado
redaktiRegistara strukturo
redakti.jpg)
La urba registaro de Ĉikago dividiĝas en plenuma kaj leĝofara branĉoj.
La urbestro de Ĉikago (Mayor of Chicago) estas la supera gvidanto de la plenuma povo (Chief executive)[2]. Li aŭ ŝi estas elektita por kvarjara periodo kaj aplikas ĉiujn urbajn leĝojn. Li aŭ ŝi devas kontroli ĉiujn urbajn servojn kaj organizaĵojn kaj la diversajn fakajn administraciojn. La urbestro gvidas kaj kontrolas la diversajn estrojn, kiujn li aŭ ŝi nomumas por la urbaj servoj, kaj disponas pri rajto je vetoo kontraŭ la urba konsilio. Li aŭ ŝi estas la plej potenca persono en la urba registaro. Ĉiuj urbestroj de Ĉikago post 1931 estas membroj de la Demokrata Partio[2].
La Urba Konsilio de Ĉikago (Chicago City Council) konsistas el 50 konsilianoj (alderman aŭ alderwoman), kiuj reprezentas la 50 elektajn distriktojn (wards) de la urbo,[3] kaj konsistigas la leĝofaran povon de la urba registaro[2]. Ĝi zorgas pri la funkciado de la urbaj servoj, voĉdone aprobas la urbajn leĝojn, kaj ĉiunovembre ankaŭ la jaran buĝeton[4]. La oficperiodo de konsiliano daŭras kvar jarojn[5].
La urbodomo de Ĉikago (Chicago City Hall) estas la oficiala sidejo de la urba registaro de Ĉikago (City of Chicago Government). Ĝi situas apud la konstruaĵoj Richard J. Daley Center kaj James R. Thompson Center. La urbodomo enhavas la oficejojn de la urbestro, la urba registristo (City Clerk), la urba kasisto (City Treasurer), kaj iuj urbaj servoj.
En 2020, la urba buĝeto totalis pli ol 11.6 miliardojn da dolaroj[2], el kiuj la ĉefaj elspezoj rilatis al la polico, la estingistaro, la prizorgado kaj renovigo de vojoj, ŝoseoj, kaj pontoj, kaj al la pago de ŝuldoj. Laŭ la urba departemento pri homaj resursoj (Chicago Department of Human Resources), ĉirkaŭ 36 mil homoj estas dungitaj de la urba registaro kaj laboras en ĝiaj diversaj administracioj kaj servoj[6]. Kiel multaj aliaj usonaj urboj, Ĉikago estas en danĝero de bankroto de la pensia sistemo. La pensioj de eksoficanoj ne ĉiam estas pagitaj[7].
Vidindaĵoj
redaktiServoj
redaktiEkonomio
redaktiPoloj en Ĉikago
redakti3.11.1941: En la urboj estis malfermita por vizitantoj memorĉambro al Ignacy Jan Paderewski ĉe pola muzeo en Ameriko, kaj oni inaŭguris katedron de pola lingvo kaj historio de pola kulturo en universitato Loyola.
Urbanoj
redaktiEn Ĉikago naskiĝis:
En Ĉikago mortis:
- hungara advokato Béla Halasi
- hungara-usona kuracisto György Korbuly
- hungara grafikisto Albert Kner
- hungardevena pianisto Margit Varró.
Amaskomunikiloj
redaktiLa Chicago Tribune estas grava ĉiutaga ĵurnalo kun sidejo en Ĉikago, posedata de la entrepreno Tribune Publishing. Fondita en 1847, kaj iam markita per mem-stilo kiel "World's Greatest Newspaper" (plej granda ĵurnalo el la mondo, laŭ kiu nomiĝas kaj la radio WGN kaj la televido WGN), ĝi daŭre estas la plej legata ĉiutaga ĵurnalo de la Ĉikaga metropola areo kaj en la regiono de la Grandaj Lagoj kaj estas nune la oka plej granda ĵurnalo de Usono laŭ cirkulado (kaj iĝis la dua plej granda sub la posedo de Tribune post la entrepreno de Chicago Tribune aĉetis la Los Angeles Times).
Sporto
redakti
La Ĉikaga maratono aŭ en angla Chicago Marathon, estas grava maratono okazanta ĉiujare en Ĉikago. Kun la Berlina, Bostona, Londona, Novjorka kaj Tokia maratonoj, ĝi estas unu el la ses Ĉefaj Mondaj Maratonoj[8]. Ĝi estas ankaŭ vetkuro de la ora serio de IAAF Gold Label. La Ĉikaga Maratono estas la kvara plej granda vetkuro laŭ nombro de finantoj tutmonde.[9]
La Ĉikago-Ursoj - angle Chicago Bears - estas profesia klubo de usona piedpilkado en Ĉikago.
Ĉikago en filmoj
redakti
Ĉikago estas ofte uzata por filmado. Eble la plej fama ekzemplo estas The Blues Brothers, filmo pri du fratoj kaj muzikistoj en kiu oni omaĝas la blusmuzikon de la urbo. Alia bone konata filmo de Ĉikago estas Ferris Beuller's Day Off, en kiu junulo kaj du geamikoj decidas ne ĉeesti lernejon unu tagon, kaj preferas petoli en muzejoj, sportejoj kaj restoracioj de la urbo. The Fugitive, The Untouchables, The Bob Newhart Show, High Fidelity kaj The Negotiator ĉiuj uzas Ĉikagon kiel scenejon. Ĉikago ankaŭ rolas kiel aliaj urboj, ekzemple en Spider-Man II, Ĉikago rolis kiel Novjorko.
Speciala registara ofico donas helpon al filmdirektoroj por aranĝi filmadon en la urbo.
Esperanto
redaktiLa urbo havas fortan grupon "Esperanto-Societo de Ĉikago", kaj gastigis la landan kongreson de ELNA en 1962, 1973, kaj 1989.
Lokaj esperantistoj: d-ro habil. Leszek Kordylewski, pol-usona esperantisto (vidu la apudan foton).
Citaĵoj
redakti| “ | Novjorko estas unu el la ĉefurboj de la mondo, kaj Losanĝeleso estas konstelacio de plastaĵo, Sanfrancisko estas damo, Bostono fariĝis urba renoviĝo, Filadelfio kaj Baltimoro kaj Vaŝingtono briletas kiel malklaraj diamantoj en la nebulaĉo de Orienta Megaurbo, kaj Novorleanso estas neremarkinda preter Franca Kvartalo. Detrojto estas unu-metia urbo, Picburgo perdis sian oran triangulon, Sankta Luiso fariĝis la ora arko de la korporacio, kaj la noktoj en Kansasurbo finiĝas frue. La foruzo de nafto faras el Hjustono kaj Dalaso nenion krom ŝaktabuloj por tia ludo. Sed Ĉikago estas granda Usona urbo. Eble ĝi estas la lasta el la grandaj Usonaj urboj. | ” |
Norman Mailer, Miami and the Siege of Chicago, 1968
Referencoj
redakti- ↑ artikolo Ĉikago en la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV), eldono de 2020, reta versio, ankaŭ jam en la unua papera eldono de 1970, p. 159, kaj en la eldono de 2002, p. 211. Ĉirkaŭ la jaro 2000, nun ne plu, lokaj esperantistoj foje uzis alternativan esperantigon Ŝikago, kiu estas malĝusta.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 City of Chicago :: Chicago Government (angle)..
- ↑ Encyclopedia of Chicago Government, City of Chicago (angle). Chicago Historical Society. Alirita 2007-01-18 .
- ↑ Julia Ellis, Chicago City Clerk Legislative Counsel. The Making of Chicago City Law – How It Works.
- ↑ 65 ILCS 20/ Revised Cities and Villages Act of 1941.. Illinois General Assembly – Illinois Compiled Statutes. Alirita 8-a de aprilo 2015 .
- ↑ https://www.illinoispolicy.org/report-more-than-one-third-of-chicago-city-workers-make-more-than-100k-annually/
- ↑ “Le système de retraites américain menacerait de s'effondrer”, RFI (fr-FR). Alirita 2017-07-16..
- ↑ World Marathon Majors. World Marathon Majors. Arkivita el la originalo je 20a de Februaro, 2009. Alirita 22a de Aprilo, 2009 . Arkivigite je 2009-02-20 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2009-02-20. Alirita 2017-06-10 .
- ↑ http://www.chicagotribune.com/business/ct-chicago-marathon-economic-impact-1006-biz-20161005-story.html
Vidu ankaŭ
redakti- Chicago (bando)
- Plej grandaj urboj (laŭ enloĝantaro)
- Metroo de Ĉikago
Eksteraj ligiloj
redakti- Oficiala retejo angle
- Esperanto-Societo de Ĉikago
- [1] Unuetaĝa Usono ĉ.17. "Timiga urbo Ĉikago"
