ածեմ
Old Armenian
editEtymology
editFrom Proto-Indo-European *h₂eǵ- (“to drive”), specifically either from the thematic root present *h₂éǵ-e-ti or the zero-grade formation *h₂ǵ-es- (the question hinges on the outcome of *h₂e- in Armenian, which is disputed).
Verb
editածեմ • (acem)
- to carry, to fetch, to bring (copiously used figuratively and idiomatically)
- ածել ընդ իւր ― acel ənd iwr ― to conduct
- ածել ի ներքս, ի մէջ ― acel i nerkʻs, i mēǰ ― to introduce
- ածել ի վերայ/ածել թափել ― acel i veray/acel tʻapʻel ― to infer
- ածել ի/վերածել ― acel i/veracel ― to reduce
- ածել ընդ քարշ ― acel ənd kʻarš ― to drag along
- ածել զբոցով ― acel zbocʻov ― to pass through flame, to enflame, to burn
- ածել զմտաւ ― acel zmtaw ― to consider, to think, to reflect
- ածել զբռամբ ― acel zbṙamb ― to seize, to lay hold of
- առանց ընդ բանս ինչ ածելոյ ― aṙancʻ ənd bans inčʻ aceloy ― without making any objection, readily
- ածել զիւրեւ՝ յինքն ― acel ziwrew, yinkʻn ― to seduce, to entice
- թեկն ածել զիրիք ― tʻekn acel zirikʻ ― to attempt; to aspire to, to pant for, to seek; to embroil; to sell off, to dispose of; to explain oneself, to pretend to be
- to put on (clothes or accessories)
- գօտի ածել ― gōti acel ― to gird
- to pour (a liquid)
- to strike, to hit
- ածել ումեք սուսերաւ ― acel umekʻ suseraw ― to strike someone with a sword
- (post-Classical) to shave
- ածել զհերս ― acel zhers ― to raze hair
- (post-Classical) to grow (a plant)
- (post-Classical) to play (a musical instrument)
- (post-Classical) to lay (eggs)
- ածել զձու ― acel zju ― to lay eggs
Conjugation
editactive
| infinitive | ածել (acel) | participle | ածեալ (aceal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | ած- (ac-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ածեմ (acem) | ածես (aces) | ածէ (acē) | ածեմք (acemkʻ) | ածէք (acēkʻ) | ածեն (acen) | |
| imperfect | ածէի, ածեի* (acēi, acei*) | ածէիր, ածեիր* (acēir, aceir*) | ածէր (acēr) | ածէաք, ածեաք* (acēakʻ, aceakʻ*) | ածէիք, ածեիք* (acēikʻ, aceikʻ*) | ածէին, ածեին* (acēin, acein*) | |
| aorist | ածի (aci) | ածեր (acer) | ած, էած* (ac, ēac*) | ածաք (acakʻ) | ածէք, ածիք (acēkʻ, acikʻ) | ածին (acin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ածիցեմ (acicʻem) | ածիցես (acicʻes) | ածիցէ (acicʻē) | ածիցեմք (acicʻemkʻ) | ածիցէք (acicʻēkʻ) | ածիցեն (acicʻen) | |
| aorist | ածից (acicʻ) | ածցես (accʻes) | ածցէ (accʻē) | ածցուք (accʻukʻ) | ածջիք (acǰikʻ) | ածցեն (accʻen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | ա՛ծ (ác) | — | — | ածէ՛ք (acḗkʻ) | — | |
| cohortative | — | ածջի՛ր (acǰír) | — | — | ածջի՛ք (acǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ ածեր (mí acer) | — | — | մի՛ ածէք (mí acēkʻ) | — | |
| *rare note the aorist stem without -եց- (-ecʻ-) | |||||||
mediopassive
| infinitive | ածել, ածիլ* (acel, acil*) | participle | ածեալ (aceal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | ած- (ac-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ածիմ (acim) | ածիս (acis) | ածի (aci) | ածիմք (acimkʻ) | ածիք (acikʻ) | ածին (acin) | |
| imperfect | ածէի (acēi) | ածէիր (acēir) | ածէր, ածիւր (acēr, aciwr) | ածէաք (acēakʻ) | ածէիք (acēikʻ) | ածէին (acēin) | |
| aorist | ածայ (acay) | ածար (acar) | ածաւ (acaw) | ածաք (acakʻ) | ածայք (acaykʻ) | ածան (acan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ածիցիմ (acicʻim) | ածիցիս (acicʻis) | ածիցի (acicʻi) | ածիցիմք (acicʻimkʻ) | ածիցիք (acicʻikʻ) | ածիցին (acicʻin) | |
| aorist | ածայց (acaycʻ) | ածցիս (accʻis) | ածցի (accʻi) | ածցուք (accʻukʻ) | ածջիք (acǰikʻ) | ածցին (accʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | ածի՛ր (acír) | — | — | ածարո՛ւք (acarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | ածջի՛ր (acǰír) | — | — | ածջի՛ք (acǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ ածիր (mí acir) | — | — | մի՛ ածիք (mí acikʻ) | — | |
| *post-classical note the aorist stem without -եց- (-ecʻ-) | |||||||
Derived terms
edit- ած (ac)
- ածական (acakan)
- ածանիմ (acanim)
- ածանց (acancʻ)
- ածանցիմ (acancʻim)
- ածեզաձի (acezaji)
- ածելեմ (acelem)
- ածելի (aceli)
- ածող (acoł)
- ածողագոյն (acołagoyn)
- ածողեմ (acołem)
- ածու (acu)
- ածուատեալ (acuateal)
- ածուենի (acueni)
- ածումն (acumn)
- ածք (ackʻ)
- ածօղ (acōł)
- ակնածեմ (aknacem)
- ակնածու (aknacu)
- ամօթածու (amōtʻacu)
- անածու (anacu)
- անծաղրածու (ancałracu)
- առած (aṙac)
- առածանեմ (aṙacanem)
- առածիմ (aṙacim)
- աւելածու (awelacu)
- բազմայածեան (bazmayacean)
- գիշերայած (gišerayac)
- գիշերայածու (gišerayacu)
- գօտեւած (gōtewac)
- գօտիածու (gōtiacu)
- դատարկայած (datarkayac)
- դիւրածեմ (diwracem)
- ենթածեմ (entʻacem)
- զառածանեմ (zaṙacanem)
- զառածեմ (zaṙacem)
- ընդվայրայած (əndvayrayac)
- թեւածեմ (tʻewacem)
- խաւարայած (xawarayac)
- խնամածու (xnamacu)
- խնամածութիւն (xnamacutʻiwn)
- խնկածու (xnkacu)
- խորհրդածեմ (xorhrdacem)
- խորհրդածու (xorhrdacu)
- ծաղրածու (całracu)
- ծովայածուկ (covayacuk)
- կամարածու (kamaracu)
- կարկտածու (karktacu)
- կողմնածու (kołmnacu)
- համբարածու (hambaracu)
- հարսնածեմ (harsnacem)
- հարսնածու (harsnacu)
- հոգածեմ (hogacem)
- հոգածու (hogacu)
- ձեռածու (jeṙacu)
- ձեռնածու (jeṙnacu)
- մակածեմ (makacem)
- մակամտածեմ (makamtacem)
- մահածու (mahacu)
- մանկածու (mankacu)
- մատենայած (matenayac)
- մեղսածու (mełsacu)
- մտածեմ (mtacem)
- յածանք (yacankʻ)
- յածաչու (yacačʻu)
- յածեզաձի (yacezaji)
- յածեմ (yacem)
- յածեցուցանեմ (yacecʻucʻanem)
- յածիմ (yacim)
- յածող (yacoł)
- յածողական (yacołakan)
- յածումն (yacumn)
- յածուն (yacun)
- յառաջածու (yaṙaǰacu)
- յոգնայածուկ (yognayacuk)
- ներածեմ (neracem)
- նուագածու (nuagacu)
- շարածեմ (šaracem)
- շարակածեմ (šarakacem)
- ուղղածեմ (ułłacem)
- չույածական (čʻuyacakan)
- պատժածու (patžacu)
- պարածեմ (paracem)
- պարայածիմ (parayacim)
- պարայածումն (parayacumn)
- ստածեմ (stacem)
- վայրածեմ (vayracem)
- վայրայածիմ (vayrayacim)
- վերածեմ (veracem)
- վերածու (veracu)
- վերամբարձայած (verambarjayac)
- վերամբարձայածու (verambarjayacu)
- տարփածու (tarpʻacu)
- ցօղածու (cʻōłacu)
- փայլածեմ (pʻaylacem)
- փայլածիմ (pʻaylacim)
- փայլածու (pʻaylacu)
- փեսածու (pʻesacu)
- փեսայածու (pʻesayacu)
- փեսայածութիւն (pʻesayacutʻiwn)
- փոխածեմ (pʻoxacem)
- քնածու (kʻnacu)
- օդայած (ōdayac)
Descendants
edit- Armenian: ածել (acel)
References
edit- Ačaṙyan, Hračʻya (1940) Hayocʻ lezvi patmutʻyun [History of the Armenian Language] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, page 34
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “ածեմ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “ածեմ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Fortson, Benjamin W. (2010) Indo-European Language and Culture: An Introduction, second edition, Oxford: Blackwell, page 391
- J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʻ lezvi patmutʻyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period][1] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, page 111
- Martirosyan, Hrach (2010) “acem”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 16
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “ածեմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy