Μαχαμπαράτα

Μαχαμπαράτα

Συγγραφέας	Βυάσα
Τίτλος	महाभारतम्
Γλώσσα	Σανσκριτική γλώσσα
Χαρακτήρες	Arjuna και Duryodhana
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Η Μαχαμπαράτα ή, εξελληνισμένα, Μαχαβαράτα είναι γιγάντιο ινδικό έπος και γενικότερα λογοτεχνικό έργο, γραμμένο στα σανσκριτικά. Είναι ένα από τα τρία σημαντικότερα έπη της Ινδίας (τα άλλα είναι το Ραμαγιάνα, και οι Μεγάλες Πουράνες). Η ονομασία είναι σύνθετη σανσκριτική λέξη από το "Μάχα" (=μεγάλος , μέγας) + "Μπαράτα" (ονομασία φυλής), που σημαίνει: "Μεγάλοι Μπαράτα", ή "Μεγάλη δυναστεία των Μπαράτα".

Μέγεθος - Θέμα

Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα συγγράμματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στην τελική μορφή του το έπος αποτελείται από 100.000 σλόκα (δίστιχα), διαιρούμενα σε 18 ωδές-βιβλία (πάρβες). Σε μέγεθος είναι επτά φορές μεγαλύτερο από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια μαζί, πέντε φορές μεγαλύτερο από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη και τέσσερις φορές μεγαλύτερο από τη Ραμαγιάνα.
Σε αυτό εξιστορείται η πολεμική δράση των Μπαράτα, αρχαίας πολεμικής φυλής της Βόρειας Ινδίας. Οι δύο ηγεμονικές οικογένειες που πολεμούν είναι οι εκατό Κουράβα (ή Κουρουϊνίδες), και οι πέντε εκθρονισμένοι εξάδελφοί τους Παντάβα (ή Πανδάβα ή Πανδουΐδες). Όλοι αυτοί είναι απόγονοι του Ινδού ήρωα Μπαράτα, γιου της Σακούνταλα.
Ο πόλεμος για την εξουσία διαρκεί πολλά χρόνια, και διάφοροι αλλόφυλοι λαοί βοηθούν τους Παντάβα. Η αποφασιστική μάχη δίνεται στην Κουρουξέτρα την ιερή γη του ντάρμα, και διαρκεί 18 ημέρες. Εκεί όλοι οι Κουράβα εξοντώνονται. Ο Γιουντιστίρα, που στέφθηκε βασιλιάς στη Χαστιναπούρα, παρέδωσε το βασίλειό του στον γιο του και έγινε μαζί με τους αδελφούς του ασκητής στα Ιμαλάια. Μετά εξαφανίστηκε από τα μάτια των θνητών και άρχισε την ανάληψή του στον ουρανό, προς τους θεούς, τους αληθινούς γεννήτορες των Παντάβα.

Συγγραφείς και ανάπτυξη

Αρχικά πιστευόταν ότι το έπος αυτό είναι αρχαιότερο του έπους Ραμαγιάνα, όμως Ινδοί μελετητές απέδειξαν ότι ισχύει το αντίθετο.
Σύμφωνα με τον θρύλο, το βιβλίο γράφτηκε από τον μάγο Βιάσα, πιθανότατα στα τέλη της ύστερης Βεδικής περιόδου (περίπου τον 8ο αιώνα π.Χ.) Λέγεται ότι όταν ο Βιάσα συνέλαβε την ιδέα του έργου, δεν βρήκε γραφέα ικανό για να το υπαγορεύσει, και έβαλε τον δημιουργό θεό Μπράχμα να του υποσχεθεί ότι θα τον βοηθούσε ο ίδιος ο ελεφαντόμορφος θεός Γκανές. Εκείνος συμφώνησε υπό τον όρο ότι η υπαγόρευση θα γινόταν χωρίς παύση, κι ότι η πένα δε θα σταματούσε ούτε για ένα λεπτό. Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι το Μαχαμπαράτα είναι έργο συλλογικό και δημιουργοί του είναι διάφοροι συγγραφείς από τον 4ο ή 8ο αιώνα π.Χ. έως τον 4ο αιώνα μ.Χ.. Πιθανώς πήρε την τελική του μορφή κατά την αρχή της περιόδου των Γκούπτα. Ο αρχικός πυρήνας του είχε περίπου 8.000 δίστιχα, και αργότερα ο σοφός Βαουντέβε τα αύξησε σε 24.000. Μεγάλο μέρος του υλικού προέρχεται από άλλους μύθους και θρύλους, γι' αυτό και οι παρεμβολές συχνά είναι τόσο εκτεταμένες, που αποτελούν αυθύπαρκτα ποιητικά έργα. Τέτοια είναι η διήγηση της Σαβίτρι, που αποσπά με προσευχές και τεχνάσματα τον σύζυγό της από τον θεό του θανάτου Γιάμα, το «Ασμα του μακαρίου» ή «θείο τραγούδι», γνωστό ως Μπαγκαβαντγκίτα, όπου δίνεται η διδασκαλία της γιόγκα από τον θεό Κρίσνα στον πολεμιστή Αρτζούνα, και το απόσπασμα «Νάλας και Νταμαγιάντη» το οποίο πρωτομετέφρασε στην ελληνική από τα σανσκριτικά ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης.

Τα 18 βιβλία (πάρβα)

Ακολουθεί η διαίρεση του έπους σε 18 βιβλία (πάρβα):

Πάρβα	Τίτλος	Κεφάλαια	Περιεχόμενα
1	Άντι Πάρβα (Το βιβλίο της αρχής)	1-19	Πώς ο Σαούτι άρχισε να διηγείται την Μαχαμπχαράτα. Λεπτομερειακή ιστορία της φυλής Μπαράτα, κάποια στοιχεία για τη φυλή Μπρίγκου, γέννηση και πρώτα χρόνια των πριγκίπων Κουρού. (άντι σημαίνει πρώτος).
2	Σάμπα Πάρβα (Το βιβλίο της αίθουσας συνελεύσεων)	20-28	Η ζωή στην αυλή και η εξορία των Παντάβα.
3	Βάνα Πάρβα επίσης και Αρανυάκα Πάρβα, Αράνυα Πάρβα (Το βιβλίο του δάσους)	29-44	Τα δώδεκα χρόνια εξορίας στο δάσος (αράνυα). Περιλαμβάνει το Ραμαγιάνα σε συντομία, και την ιστορία των Νάλα και Νταμαγιάντη.
4	Βιράτα Πάρβα (Το βιβλίο του Βιράτα)	45-48	Τα χρόνια που οι εξόριστοι πέρασαν κρυφά στην αυλή του Βιράτα.
5	Ουντγιόγκα Πάρβα (Το βιβλίο της προσπάθειας)	49-59	Προετοιμασία για πόλεμο μεταξύ Κουρού και Παντάβα, και αποτυχημένες προσπάθειες για ειρήνη.(Ουντγιόγκα σημαίνει έργο ή προσπάθεια).
6	Μπίσμα Πάρβα (Το βιβλίο του Μπίσμα)	60-64	Το πρώτο μέρος της μεγάλης μάχης με τον Μπίσμα ως διοικητή των Κουράβα. Περιλαμβάνει την Μπαγκαβαντγκίτα.
7	Ντρόνα Πάρβα (Το βιβλίο του Ντρόνα)	65-72	Η μάχη συνεχίζεται με διοικητή τον Ντρόνα. Μέχρι το τέλος του βιβλίου σκοτώνονται οι μεγαλύτεροι πολεμιστές και από τις δύο πλευρές.
8	Κάρνα Πάρβα (Το βιβλίο του Κάρνα)	73	Η μάχη συνεχίζεται με διοικητή τον Κάρνα.
9	Σάλυα Πάρβα (Το βιβλίο του Σάλυα)	74-77	Η τελευταία μέρα της μάχης με διοικητή τον Σάλυα. Προσκύνημα του Μπαλαράμα στο ποτάμι Σαρασβάτι και τελική μάχη όπου ο Μπίμα σκοτώνει τον Νταρυαντάνα.
10	Σαουπτίκα Πάρβα (Το βιβλίο των κοιμώμενων πολεμιστών)	78-80	Οι Ασβατάμα, Κρίπα και Κριταβάρνα σκοτώνουν τον υπόλοιπο στρατό των Παντάβα στον ύπνο τους. Μένουν 7 πολεμιστές Παντάβα και 3 Κουράβα.
11	Στρι Πάρβα (Το βιβλίο των γυναικών)	81-85	Οι γυναίκες των Κουρού και Παντάβα θρηνούν τους νεκρούς.
12	Σάντι Πάρβα (Το βιβλίο της ειρήνης)	86-88	Ο Γιουντιστίρα στέφεται βασιλιάς της Χαστιναπούρα, και ο Μπίσμα του δίνει συμβουλές για την κοινωνία, την πολιτική και τα οικονομικά. Το μεγαλύτερο βιβλίο της Μαχαμπχαράτα. Σάντι θα πει «ειρήνη».
13	Ανουσασάνα Πάρβα (Το βιβλίο των οδηγιών)	89-90	Οι τελικές οδηγίες (ανουσασάνα) του Μπίσμα.
14	Ασβαμεντίκα Πάρβα (Το βιβλίο της θυσίας του αλόγου)	91-92	Η βασιλική τελετή θυσίας του αλόγου που κάνει ο Γιουντιστίρα. Η κατάκτηση του κόσμου από τον Αρτζούνα. Διήγηση του Αρτζούνα στον Κρίσνα.
15	Ασραμαβασίκα Πάρβα (Το βιβλίο του Ερημητηρίου)	93-95	Οι Ντριταρασάστρα, Γκαντάρι και Κούντι που ζουν σε ερημητήριο στα Ιμαλάια καίγονται όταν πιάνει φωτιά το δάσος. Ο Βιντούρα πεθαίνει πριν από αυτούς και ο Σαντζάγια πάει να ζήσει πιο ψηλά στα Ιμαλάια.
16	Μαουσάλα Πάρβα (Το βιβλίο των ραβδιών)	96	Εκ του συστάδην μάχη των Γιαντάβα με ραβδιά (μαουσάλα) και καταστροφή τους.
17	Μαχαπραστανίκα Πάρβα (Το βιβλίο του μεγάλου ταξιδιού)	97	Το μεγάλο ταξίδι του Γιουντιστίρα και των αδελφών του σε όλη τη χώρα και η άνοδός τους στα Ιμαλάια.
18	Σβαργκαροχάνα Πάρβα (Το βιβλίο της ανάληψης στον ουρανό)	98	Η τελική δοκιμασία του Γιουντιστίρα και η επιστροφή των Παντάβα στον πνευματικό κόσμο (σβάργκα).
Κίλα (Παράρτημα)	Χαριβάμσα Πάρβα (Το βιβλίο της γενεαλογίας του Χάρι)	99-100	Η ζωή του Κρίσνα.

Υπόβαθρο

Οι πέντε πρίγκιπες Παντάβα με τον Γιουντιστίρα στη μέση. Στην άκρη αριστερά είναι η Ντραουπάντι, κοινή τους σύζυγος. Ναός Ντασαβατάρ στο Ντεογκάρ.

Φαίνεται ότι το έπος αναφέρεται σε πραγματικές μάχες μεταξύ των φυλών Κουρού και Παντσάλα, ή ακόμα της σύγκρουσης μεταξύ αυτοχθόνων κατοίκων της περιοχής και Αρίων εισβολέων, που έχουν γίνει στο Παντζάμπ. Η χρήση του χαρακτηρισμού "βάρνα" (χρώμα) συνηγορεί υπέρ της δεύτερης άποψης, καθώς οι λευκοί επιδρομείς ξεχώριζαν από τους πιο σκουρόχρωμους ιθαγενείς.

Ο ιστορικός Α. Λ. Μπάσαμ αναφέρει: "Σύμφωνα με την πιο δημοφιλή μεταγενέστερη παράδοση οι πόλεμοι της Μαχαμπαράτα έλαβαν χώρα το 3102 π.Χ., πράγμα που υπό το πρίσμα των αποδεικτικών στοιχείων, είναι εντελώς αδύνατο. Πιο λογική είναι μια άλλη παράδοση, που τους τοποθετεί στο 15ο αιώνα π.Χ., αλλά αυτό επίσης, είναι πολύ μπροστά για αρκετούς αιώνες υπό το φως των αρχαιολογικών μας γνώσεων. Μάλλον ο πόλεμος έλαβε χώρα στις αρχές του 9ου αιώνα π.Χ. Αυτή η χρονολογία φαίνεται να ταιριάζει καλά με τα ελλιπή αρχαιολογικά κατάλοιπα της περιόδου, ενώ υπάρχουν και ορισμένες ενδείξεις στην ίδια τη βραχμανική λογοτεχνία ότι μπορεί να μην έγινε πολύ νωρίτερα."

Το έργο αποτελεί ένα σημαντικό κείμενο του Ινδουισμού κι έχει τεράστια σημασία για τον πολιτισμό στην ινδική χερσόνησο. Σε αυτό συζητιούνται οι τέσσερις "πουρουσάρθα" ή "σκοποί της ζωής" των ανθρώπων: Ντάρμα ή καθήκον - ορθή δράση, Άρθα ή σκοπός, Kάμα, ευχαρίστηση, και Μόξα, απελευθέρωση, καθώς γίνεται προσπάθεια να εξηγηθεί η σχέση του ατόμου με την κοινωνία και τον κόσμο, και η λειτουργία του κάρμα. Στο έπος διδάσκεται ότι μέσα από την πορεία της τωρινής ζωής μας, αλλά και των προηγούμενων και επόμενων ενσαρκώσεών μας, οφείλουμε να εξελιχθούμε, αξιοποιώντας τα «μαθήματα» που παίρνουμε σε όλους τους τομείς της ζωής μας.

Βιβλιογραφία

• Βελισσαρόπουλος Δημήτρης, Ιστορία της Ινδικής φιλοσοφίας, εκδόσεις: Δωδώνη, Αθήνα 1992, σελ. 144-149, ISBN 9789602483176.

• Παπαλεξανδρόπουλος Στέλιος, Ανατολικές Θρησκείες, εκδόσεις: Gutenberg, Αθήνα 2016, σελ. 212-215, ISBN 9789600116960.