Pictiaid

Pictiaid

Enghraifft o'r canlynol	llwyth
Math	Y Celtiaid
Gwladwriaeth	y Deyrnas Unedig
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Pobloedd hynafol a drigai yng ngogledd yr Alban oedd y Pictiaid. Mae tarddiad yr enw arnynt yn ansicr. Mae'r gair Lladin Picti (yn llythrennol ‘pobl paentiedig’) yn cyfeirio at eu harfer o liwio a thatwio eu cyrff. Cyffelyb eu hystyr yw'r enwau ar eu gwlad yn Gymraeg - Prydyn - a Gwyddeleg, Cruithin. Mae'n bosibl hefyd fod cysylltiad ag enw Galeg llwyth Galaidd y Pictavi (neu'r Pictones). Picteg oedd iaith y Pictiaid ac mae ei pherthynas â'r ieithoedd Indo-Ewropeaidd a Cheltaidd yn ansicr. Un hen enw ar eu gwlad oedd Pictavia. Ymddengys mai pobl gyn-Geltaidd oeddyn nhw yn wreiddiol. Yr enw Cymraeg Canol arnyn nhw oedd Brithwyr (13g) neu Ffichti(aid) (14g), yn arbennig yn y Brutiau a'r Canu Darogan. Mewn un o Drioedd Ynys Prydain mae'r Pictiaid yn un o ‘Dair Gormes a ddaeth i'r ynys hon ac nid aeth yr un drachefn’, ynghyd â'r Coraniaid a'r Saeson (Rachel Bromwich, gol., Trioedd Ynys Prydein, triawd 36).

Hanes cynnar

Telynor ar faen cerfiedig Dupplin, tua OC 800

Ceir y cyfeiriadau hanesyddol cynharaf at y Pictiaid gyda'r Scotti yn y 3g pan ymosodasant ar diriogaeth Rufeinig yn ardal Mur Hadrian. Creuwyd teyrnas ganddyn nhw i'r gogledd o Foryd Forth. Ar adegau roedden nhw'n brwydro yn erbyn Manaw Gododdin ac Ystrad Clud, y ddwy deyrnas mwyaf gogleddol yn yr Hen Ogledd, ond ar adegau eraill roedd perthynas da rhyngddyn nhw a Gwŷr y Gogledd. Yn y 6g aeth Sant Columba i genhadu iddyn nhw, gyda chaniatad eu brenin. Unwyd teyrnasoedd y Pictiaid a'r Scotti gan Kenneth mac Alpin tua 850 i greu teyrnas yr Alban.

Teyrnasoedd cynnar

Atgynhyrchiad o grannog Pictaidd (amddiffynfa ar ynys artiffisial) yn Loch Tay, yr Alban

Y Celtiaid
Pair Gundestrup
Brythoniaid Cymru Brythoniaid Silures Ordovices Demetae Deceangli Gangani
Llwythau eraill Rhestr o lwythau
Rhanbarthau hynafol Celtiaid Gâl Galatia Celtiberiaid Cynhanes yr Alban Cynhanes Cymru Pictiaid
Diwylliannau hynafol Hallstatt La Tène
Crefydd hynafol Derwyddiaeth Derwydd Bardi Vates Crefydd y Brythoniaid Crefydd yn y Brydain Rufeinig Crefydd Alo-Rufeinig Amldduwiaeth Rhestr Duwiau
Mytholeg y Brythoniaid Mytholeg Gymreig Mabinogi Hanes Taliesin Culhwch ac Olwen Pedair Cainc y Mabinogi Llên gwerin Cymru Mater Prydain Cylch Arthur
Mytholeg Oidelig Táin Bó Cúailnge Cylch Wlster Cylch y Ffeniaid Immram Echtrae
Ieithoedd Celtiaid Ieithoedd Brythonaidd Cymraeg Brythoneg Hen Gymraeg Cymraeg Canol Cernyweg Llydaweg Gwyddeleg Gaeleg yr Alban Manaweg
Celtiaid modern Cymry Albanwyr Gwyddelod Llydawyr Cernywiaid Manawiaid
Gwledydd Celtaidd Cymru Yr Alban Iwerddon Cernyw Llydaw Ynys Manaw
Prif fudiadau gwleidyddol Annibyniaeth i Gymru Datganoli Cymru Annibyniaeth yr Alban Iwerddon Unedig Llydaw Unedig Datganoli Cernyw Undod Celtaidd

Mae hanes cynnar gwlad y Picitiaid yn aneglur, fel y gwelir. Yn ddiweddarach ceir tystiolaeth fod sawl brenin yn rheoli teyrnasoedd annibynnol a bod un neu ragor ohonyn nhw wedi llwyddo ar adegau i fod yn fath o uchel-frenhinoedd ar y lleill. Mae'n bosibl dadlau dros fodolaeth saith teyrnas ymhlith y Pictiaid, gan ddilyn tystiolaeth archaeolegol a'r cyfeiriadau yn y testun De Situ Albanie, y "Cronicl Pictaidd" Duan Albanach, a chwedlau Gwyddeleg. Dyma nhw:

• Cait, yn Caithness a Sutherland heddiw
• Ce, ym Mar a Buchan
• Circinn, yn Angus a'r Mearns efallai
• Fib, Fife heddiw
• Fidach, lleoliad anhysbys
• Fotla, yn cyfateb i Atholl (Ath-Fotla) heddiw
• Fortriu, yn cyfateb i'r Verturiones y Rhufeiniaid ac i'r Hen Saesneg Werteras yn Northymbria; o gwmpas ardal Moray

Llyfryddiaeth ddethol

• A. Small, The Picts (Dundee, 1987)
• Elizbaeth Sutherland, In Search of the Picts (Llundain, 1994)
• F.T. Wainwright (gol.), The Problem of the Picts (1956)