زەین

زەین
زەین
لقی	شتی دەرھەست
ناو بە زمانی فەرمی	Hiş
سیستەمی نووسین	ئەلفوبێی لاتین
لێکۆڵینەوە لەلایەن	cognitive neuroscience
بەرامبەر	ڕەفتاری زگماکی
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

زەین لە واتای بەربڵاوی خۆیدا، بە تێکڕای دیاردەگەلی گیانی و دەروونیی گیاندار دەوترێ، واتە ھەموو ئەو سیستمانەی کە بە جۆرێ پەیوەندییان بە ھەست و سۆز و ڕەفتار و پێزانین و ناسیارییەوە ھەیە؛ بەم واتایە، زەین وەک تەواوێتییەکی ڕێکخراو چاوی لێ دەکرێ کە لە پرۆسەگەلی گیانی و بەشگەلی پێکھێنەر و کاربەڕێکەری تر، کە پرۆسە گیانییەکان پشتی پێ دەبەستن، دروست دەبێت. لە واتایەکی بەرتەسکتریدا، زەین تەنیا بۆ ئەو چالاکی و جموجووڵانە دەگەڕێتەوە کە سەر بە مەعریفەت و ناسیاری بن، وەک پێزانین و بەدیکردن و سەرنجدان و بیرکردنەوە و چارەسەرکردنی پرس و قسەکردن و فێربوون و بەبیرھێنانەوە.^[١]

چۆنێتیی پەیوەندیی زەین لەگەڵ لەشدا، بەتایبەت مێشک و میکانیزم و چالاکییەکانی، ھەمیشە بابەتی مشتومڕ و وتووێژی زانایان و فەیلەسووفان بووە.^[١] (بڕوانە فەلسەفەی زەین)

توانایییە زەینییەکان

مەبەست لە توانایییە زەینییەکان (Mental faculties) کارکردنە جۆراوجۆرەکانی زەینە، یا ئەو کارانەی زەین ئەتوانێت بیکات.

ھزرین یا تێفکرین یەکێک لە کارەکانی زەینە کە ڕێگە ئەدات مرۆڤ شتەکانی ناو ئەم جیھانە بۆ خۆی مانادار بکاتەوە و لێیان تێبگات بە جۆرێک لەیەکیان بداتەوە کە لەگەڵ پێداویستی و داخوازەکان و ئامانجەکانیدا زۆرتر ڕێک بکەون.
وەبیرسپاردن و وەبیرھێنانەوە یەکێکی تر لە تواناکانی زەینە کە بریتییە لە ھەڵگرتن و پاراستنی زانیارییەکان و ئەزموونەکانی بەرسەرداھاتوو، دواتر بانگھێشت و ھێنانەوەیان لە کاتی پێویستدا.
خەیاڵکردن بە واتای وەبەرھێنان یان دروستکردنی وێنە و بیرۆکە و شوێنی نوێیە لە ناو زەیندا.
ھۆش واتە دەرککردنی پەیوەندیی نێوان خود و دەوروبەر.

ناوەرۆکە زەینییەکان

ناوەرۆکە زەینییەکان (Mental contents) ئەو بابەتانەن کە بڕوا وایە لە «ناو» زەیندا بن و پرۆسە و لێھاتووییەکانی زەین شێوەیان پێ ببەخشن و دەساژۆیان بکەن و کایەیان لەگەڵا بکەن. ھزر، چەمک، بیرەوەری، باوەڕ و ھەروەھا کۆی ئەو شتانەی ھەستیان پێ ئەکرێ یان نیەتیان لێ ئەکرێت چەن نموونەیەکن لەو چەشنە بابەتانە.^[٢]^[٣]