Malteška lira
| Malteška lira Lira Maltija | |
|---|---|
 Kovanice malteške lire od 2 centa, iz 1976. godine | |
| ISO 4217 Kod | MTL |
| Korisnik |  Malta |
| Najmanja jedinica | cent |
| Oznaka | ₤, Lm |
| Kovanice | 1, 2, 5, 10, 25, 50 centi; i 1 lire |
| Novčanice | 1, 2, 5, 10 i 20 lira |
| Nacionalna banka | Centralna banka Malte |
| - veb-sajt | http://www.centralbankmalta.com/ |
Malteška lira (mtl. "Lira Maltija") je bivša valuta na Malti koju je 1. januara 2008. zamijenio euro.[1] Njen kod po ISO 4217 je MTL. Manja jedinica je cent, 100 centi odgovara jednoj liri. Novac je izdavala Centralna banka Malte. Kovanice su izdavane u apoenima od 1, 2, 5, 10, 25, 50 centi; te 1 lire. Novčanice su izdavane u apoenima od: 1, 2, 5, 10 i 20 lira.
Historija
[uredi | uredi izvor]Prve kovanice kovane su se na Malti još u 3. vijeku. Dolaskom Arapa 870. Malta je izgubila monetarnu nezavisnost. U periodu 1530.-1789. u opticaju su bile kovanice vitezova Sv. Johna. Okupacija od strane Francuske 1789-1800, te kolonizacija od strane Velike Britanije 1814. dovodi do opticaja raznog novca: sicilijanskog, španskog, francuskog i britanskog. Velika Britanija je kovala zasebne kovanice za Maltu koje su ostale u upotrebi do 1964.[2] Do 1972. kao sredstvo plaćanja korištena je britanska funta, kovanice su bile iste kao britanske, dok su novčanice bile zasebne. Ovo je i razlog zbog kojeg je decimalizacija valute sprovedena tek od 1971. Od 1973. uvodi se postepeno lira. Krajem 1986. sve kovanice i novčanice su bile zamijenjene lirom. 1. januara 2008 Malta je, kao članica EU, uvela euro. Zamjena, eura za liru, izvršena je po tečaju 1:0,4293.[3]
Antičko doba i Srednji vijek
[uredi | uredi izvor]Kovanice se prvi put pojavljuju 600 godine p.n.e. dok je Malta bila pod okupacijom Kartaga. Uvedene sredinom 6. vijeka ostaju punih 200 godina u opticaju. Razne kovanice su, tokom iskopavanja, pronađene na Malti koje su korištene i na Siciliji u istom dobu. Drugi punski rat, oko 218. p.n.e. dovodi Maltu pod utjecaj Rimskog carstva. Malti je omogućena samouprava i kovanje vlastitog novca. Tadašnje kovanice su kovane od bronze, jer je u Rimu isključivo taj metal bio dozvoljen. Dizajn tadašnjih kovanica pokazuje helenistički (grčki) i punski (Kartago) utjecaj. Nakon raspada Rimskog carstva Malta je potpala pod vlast Bizantije, Arapa, Normana, Aragonije, Švabije, Anžujskog carstva i Kastilje.[2]
Kovanice malteških vitezova
[uredi | uredi izvor]Vladar Karlo V poklanja 1530. Maltu vitezovima Sv. Johana Jerusalemskog. Viteški red Sv. Johana (Malteški viteški red), tokom 268-gdoišnje vladavine, kovao novac od bakra, srebra i zlata. Nakon 1609. na području Malte pojavljuje se i strani novac: španski, venecijanski, đenovski itd. Nakon što je Osmansko carstvo 1565. odnijelo pobjedu nad vitezovima Malte, Malta dolazi u finansijsku ovisnost.
Vladavina pod Francuskom 1789-1800
[uredi | uredi izvor]Dolazak Napoleonove vojske dovodi do otimanja zlata, srebra i dragog kamena na cijelom području Malte. Sve je oduzeto uključujući dragocjenosti iz crkava. U septembru 1789. Maltežani dižu pobunu protiv Francuza i blokiraju garnizone. Budući da je pristup kovačnicama bio blokiran, Francuzi su umjesto kovanica pravili zlatne i srebrene ingote. Neko vrijeme su ingoti postali sredtvo plaćanja, jedinice su bile scudi, tari i grani.[2]
Vladavina pod Velikom Britanijom 1800-1964
[uredi | uredi izvor]Malta 1800. postaje britanski protektorat, da bi 1814. zvanično proglašena britanskom kolonijom. Tokom 50-godišnje britanske vladavine u opticaju su kovanice vitezova Malte, španski dublon i dolar, siciljanski dolar, južnoamerički dolar, te francuske i engleske kovanice. Od 1825. uvodi se sistematska podjela britanskih kovanica (od srebra i bakra) na: krunu, pola krune, šiling, 6 penija, peni, pola penija i farsing. Međutim ova podjela nije bila potpuno prihvaćena u Evropi zbog disproporcije. TRgovcima su bolje odgovarali sicilijanski i španski dolari jer je njihova nominalna vrijednsto bila proporcionalna odgovarajućoj količini srebra. Britanija uvodi zlatne kovanice 1826. Od 1827. sve britanske kovanice se proglašavaju na Malti bezvrijednim, dok su se istovremeno u Britaniji radile posebne bakrene kovanice za Maltu. U oktobru 1855. proklamacijom se britanska funta sterling proglašava legalnom na području Malte.[2]
Nezavisnost
[uredi | uredi izvor]Malta je proglasila nezavisnost 1964. Od 1967 prihvatila je preporuke komiteta za decimalizaciju. Britanske kovanice su postepeno povučene da bi 1972. potpuno bile potisnute kovanicama malteške funte. Malteška funta je 1983. preimenovana u maltešku liru, koja se dijelila na 100 centi, a jedan cent se dijelio na 10 mila. Prvih osam apoena su bili: 2, 3, i 5 mila; 1, 2, 5, 10, 50 centi. Kovanice mila su kovane od aluminija, kovanice od 1 centa od bronze dok je ostatak bio kovan od kupronikla. 13. decembra 1974 Malta postaje republika, ovaj datum je označen komemorativnom kovanicom od 25 centi izdatom 1975. 1. januara 2008 Malta je uvela euro. Budući da svaka članica ima vlastiti izbor dizajna novca u Malti je birano između sljedećih: baptistička statua Hrista, grb Malte, oltar u hramu Mnajdra i malteški osmokraki krst. Posljedna tri su ušla u uži izbor. Euro kovanice Malte je izradila Monnaie de Paris koje je već kovala euro kovanice Francuske.[2]
Kovanice
[uredi | uredi izvor]Kovanice nove lire su od 1972. izdavane u apoenima od 1, 2, 5, 10 i 50 centi; 2, 3, i 5 lira. Od 1986. uvode se kovanice od 25 centi i 1 lire.[4]
Kovanice
[uredi | uredi izvor]| Vrijednost | Slika | Lice | Nalicje | Sastav | Težina | Prečnik | Debljina | Rub | Prva serija | Posljednja serija |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 cent[5] | Grb, ime države, godina izdavanja [5] | Lasica, vrijednost[5] | Nikl, bronza[5] | 2,8 g[5] | 18,6 mm[5] | 1,4 mm[5] | Gladak[5] | 1991.[5] | 01.01.2008[5] | |
| 2 centa[6] | Pentesileja kraljica Amazonki, četiri ribe [6] | Vijenac, vrijednost[6] | Bakar, nikl[6] | 2,2 g[6] | 17,7 mm[6] | 1,1 mm[6] | Grub[6] | 1972.[6] | 5.18.1986[6] | |
| 5 centi[7] | Oltar u hramu Hagar Qim [7] | Vijenac, lišće, vrijednost[7] | Bakar, nikl[7] | 5,65 g[7] | 23,6 mm[7] | 1,8 mm[7] | Grub[7] | 1972.[7] | 1981.[7] | |
| 10 centi[8] | Brod, dvije ribe [8] | Lišće, vrijednost[8] | Nikl, bronza[8] | 11,3 g[8] | 28,5 mm[8] | 2,5 mm[8] | Gladak[8] | 1972.[8] | 1981.[8] |
Novčanice
[uredi | uredi izvor]Prve novčanice uvedene su 15. januara 1973. Na licu su pokazivale liru a naličju britansku funtu. Izdavani su apoeni od 1, 5, i 10 lira. Kovanice od 1 i 2 lire zamijenjene su novčanicama.[4] Centralna banka Malte je 18. septembra 1989 uvela petu seriju novčanica. Izdavani su apoeni od 2, 5, 10 i 20 lira. Lice je identično koje pokazuje žensku osobu koja drži kormilo, koje simbolizira sudbinu. Pored toga prikazuju se na licu i tri goluba (simbol mira), amblem UN-a, grb Malte te mozaici iz perioda Rimskog carstva. Nakon uvođenja eura zamjena lira je omogućena do 31. januara 2018.[9]
| Vrijednost | Dimenzije[9] | Boja[9] | Lice | Naličje | Motiv lica[9] | Motiv naličja[10] | Serija[9] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2 lire | 66,5 x 138 mm | Crvena | 
|
|
Ženska osoba s kormilom | Banka Guratali u Medini i u Rabatu | 5. |
| 5 lira | 69 x 145 mm | Plava | 
|
|
Ženska osoba s kormilom | Pogled s vana na vrata od Mdine, Torre dello Standard, izvod iz Deklaracije ljudskih prava | 5. |
| 10 lira | 72,5 x 145 mm | Zelena | 
|
|
Ženska osoba s kormilom | Spomenik na 7. juni 1979 u Valletti | 5. |
| 20 lira | 76 x 145 mm | Smeđa | 
|
|
Ženska osoba s kormilom | Dr. Borg Olivier premijer Malte u vrijeme sticanja nezavisnosti 1964. | 5 |
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6288084.stm (en)
- ^ a b c d e "The Coinage of Malta". vassallomalta.com (jezik: engleski). Pristupljeno 2. 7. 2016.
- ^ "Maltese Lira". OANDA (jezik: engleski). Arhivirano s originala, 19. 6. 2016. Pristupljeno 26. 6. 2016.
- ^ a b "Maltesiche lira". BTN (jezik: njemački). Pristupljeno 1. 7. 2016.[mrtav link]
- ^ a b c d e f g h i j "1 Cent". Numista (jezik: engleski). Pristupljeno 2. 7. 2016.
- ^ a b c d e f g h i j "2 Cent". Numista (jezik: engleski). Pristupljeno 2. 7. 2016.
- ^ a b c d e f g h i j "5 Cent". Numista (jezik: engleski). Pristupljeno 2. 7. 2016.
- ^ a b c d e f g h i j "10 Cents". Numista (jezik: engleski). Pristupljeno 2. 7. 2016.
- ^ a b c d e "Maltese Lira" (jezik: engleski). Centralna banka Malte. Pristupljeno 28. 6. 2016.
- ^ "Malta" (jezik: njemački). Evropska centralna banka. Pristupljeno 28. 6. 2016.
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]
