Inteligencija

Riječ inteligencija potiče od latinske riječi inteligere i znači razumjeti, shvatiti. Postoje mnoge definicije inteligencije koje za sada ne definišu precizno inteligenciju kao psihičku funkciju. Mnogi autori se razilaze čak u razumijevanju suštine procesa inteligencije. Jedni definišu da je inteligencija sposobnost rješavanja novih problema i snalaženje u novonastalim situacijama, dok drugi pak smatraju da inteligencija obuhvata sposobnost apstraktnog razmišljanja, razumijevanje uzroka i posljedica nekog problema, sposobnost razlikovanja bitnog od nebitnog, sposobnost učenja i prilogođavanja nekom zadatom cilju. Poneki autori se skoncentrišu na sposobnost lakog i brzog učenja i sposobnost sticanja novih sposobnosti.

Ako se pokuša razvrstavanje različitih shvatanja inteligencije, onda bi se moglo uočiti nekoliko aspekta definisanja inteligencije, koji obuhvataju slijedeće osobine ličnosti:

moć brzine adaptacije na postojeće i novonastale uslove
moć brzog i lakog učenja
moć apstraktnog mišljenja
moć brzine osjetljivosti za zadati problem
računske operacije i shvatanje matematičkog problema
sposobnost korišćenja riječi prilikom govora i pisanja, razumijevanje ideja
moć globalne sposobnosti osobe uključujući svrsihodnu primjenu svih naprijed navedenih sposbnosti.^[1]^[2]^[3]

Procjenjivanje inteligencije

U procjenjivanju inteligencije kao složene psihičke funkcije uzimaju se u obzir opća sposobnost ličnosti (G-faktor ili generalni faktor) i mnoge naročite sposobnosti (S-faktori ili specifični faktori). Inteligencija se ne određuje samo na osnovu izrazite karakteristike jedne određene sposobnosti, ako druge opće sposobnosti nisu prisutne. Tada se obično govori npr. o prosječnoj inteligenciji sa posebnom nadarenošću za neku određenu sposobnost. U ovakvim slučajevima se nerijetko sreće nešto niža inteligencija, nego što bi se možda čak očekivalo. Ovakvo razmatranje podjelom na glavni i na specifične faktore koji određuju inteligentnost osobe nailazi na kritike autora koji se zalažu za multifaktorijalnu teoriju inteligencije, koja u obzir uzima sve relevantne sposbnosti.

Za procese inteligencije potrebno je funkcionisanje i drugih psihičkih funkcija, kao što su svijest, opažanje, mišljenje, pamćenje, koje su neophodne za normalno odvijanje procesa inteligencije.

Po teoriji o naslijeđu razmatra se genetska uslovljenost u razvoju inteligencije. Pritom se navodi veliki značaj činilaca sredine koji aktiviraju genetsko naslijeđe i potom razvijaju inteligenciju do stepena određenog u genetskom kodu jedinke. Do ovih shvatanja došlo se dugogodišnjim proučavanjem razvoja inteligencije kod blizanaca koji su živeli u različitim sredinama zajedno ili odvojeno.

Vrijeme u kojem se razvija inteligencija je predmet rasprave i neslaganja među mnogim istraživačima. Dok jedni tvrde da se inteligencija razvija do 15-16 godine, drugi smatraju da se procesi razvoja privode kraju oko 24-25 godine života. Ima autora koji su stanovišta da se inteligencija, a naročito kod pojedinih osoba, razvija čak i poslije 50. godine života.

Mjerenje inteligencije

Mjerenje inteligencije se vrši primjenom testova inteligencije prilagođenih za određeni uzrast i populaciju i spada u domen rada psihologa. Rezultat testa je količnik inteligencije (IQ-Inteligentiae Quotient) koji se dobija dijeljenjem umne (mentalne) starosti dobivene testom (u mjesecima) i dobne ili kalendarske starosti (u mjesecima). Da bi se dobio praktičan broj, dobijeni rezultat se pomnoži sa brojem 100.

IQ = Mentalna Starost(mjeseci) : Kalendarska Starost(mjeseci) x 100

Ako je recimo testom postignuta mentalna starost od 54 mjeseci a dijete je staro 7 godina (ili 84 mjeseci), onda je njegov trenutni razvoj inteligencije na nivou dijeteta od 4,5 godine (54 mjeseci podijeljeno sa 12 mjeseci, to iznosi četiri i po godine). IQ bi iznosio 54 : 84 x 100 = 64,3. Imajući u vidu da se inteligencija još nalazi u fazi razvoja, konačan rezultat će naravno izgledati drugačije.

U zavisnosti od vrijednosti IQ, visina inteligencije se može podjeliti na nekoliko grupa:^{[nedostaje referenca]}

potencijal genijalnosti i genijalnost (135+)
daroviti (130+)
nadprosječna inteligencija (IQ je između 111-130)
Prosječna inteligencija (IQ je između 90-110)
Fiziološki tupi (IQ je između 70-89)

Prisustvo poremećaja inteligencije sa vrijednostima IQ manjim od 70 od rođenja, ili ako su ti poremećaji nastali tokom razvoja inteligencije, onda se radi o mentalnoj retardaciji (oligofrenija, duševna-mentalna zaostalost, slaboumnost), koja se dalje dijeli:

Laka duševna zaostalost ili debilnost (IQ je između 50-69)
Umjerena duševna zaostalost ili lakša imbecilnost (IQ je između 35-49)
Teška duševna zaostalost (IQ je između 20-34)
Duboka duševna zaostalost ili idiotija (IQ je ispod 20)

Ako je oštećenje inteligencije nastalo kasnije kada je već inteligencija razvijena, onda se radi o demencijama.

Heritabilnost inteligencije

Primjenom gemelološkog i genealoškog metoda, davno jo dokazano da su mnoge kategorije abnormalno niske inteligencije najčešće nasljedne. Na toj osnovi je razvijena hipoteza da:

i “normalna” varijacija stepena inteligencije nesumnjivo ima i svoju genetičku osnovu, da je
(relativno uzak) raspon u ljudskoj vrsti također nasljedan te da je ekspresija odgovarajućeg poligenskog seta u suštini iste prirode kao i u kontroli morfološko-anatomske i biohemijsko-fiziološke kvantitativne varijacije.^[4]

U većini dosadašnjih istraživanja je konstatovano da se heritabilnost (h) ovog svojstva.kreće od oko h=50 preko h=0,65 do h=0,85, što znači da oko 50%, odnosno 65% do 85% uočene promjenljivosti determiniraju nasljedni faktori. To “nasljeđivanje inteligencije”, međutim, ne znači da su umne mogućnosti svake ljudske individue upravo toliko određene već pri njenom začeću, nego samo opisuje pojavu da će pod istovjetnim uvjetima života i obrazovanja posmatranih osoba u posmatranoj grupi i dalje varirati u tom obimu.^[5]

Budući da je inteligencija komponovana od niza određenih sposobnosti, logično se pretpostavlja da pojedini geni (različitog reda i ranga) odgovarajuće poligenske serije kontroliraju pojedine funkcije moždanih ćelija i njihove veze sa senzornim organima i drugim dijelovima nervnog sistema. Takođe je nesumnjivo da u tom kompleksu djeluju i dodatni geni, uključujući i one koji mogu biti u vezi sa određenim specijalnim sposobnostima (koje so manifestuju nezavisno od stepena inteligencije).

Imajući u vidu izložene činjenice, postaju jasnije i metodološke poteškoće u procjeni stepena inteligencije, posebno kada je riječ o odraslim osobama. Ni jedna od prihvatljivih mjera u ovoj oblasti, naime, ne može se odnositi ne inteligenciju u cjelini, nego samo na njene parcijalno testirane komponente. Otuda i potiču i dodatni problemi u proučavanju odgovarajućih relacija, između roditelja i potomaka.

Reference

^ Gottfredson L. S. (1997): Mainstream science on intelligence (editorial)". Intelligence 24: 13–23. doi:10.1016/s0160-2896(97)90011-8. ISSN 0160-2896.
^ Neisser U. B. et al, (1998): Intelligence: Knowns and Unknowns". Annual Progress in Child Psychiatry and Child Development, ISBN 978-0-87630-870-7.
^ Neisser U. hB. et al. (1996):.Intelligence: knowns and unknowns". American Psychologist 51: 77–101. doi:10.1037/0003-066x.51.2.77. ISSN 0003-066X.
^ Dobzhansky T. (1962): Mankind Evolving – The Evolution of the Human Species. Yale University Press, New Haven and London.
^ King R. C., Stransfield W. D. (1998): Dictionary of genetics. Oxford niversity Press, New York, Oxford, ISBN 0-19-50944-1-7; ISBN 0-19-509442-5.

Također pogledajte

Inteligencija i poremećaji inteligencije

Vanjski linkovi

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Inteligencija

[1] Gottfredson L. S. (1997): Mainstream science on intelligence (editorial)". Intelligence 24: 13–23. doi:10.1016/s0160-2896(97)90011-8. ISSN 0160-2896.

[2] Neisser U. B. et al, (1998): Intelligence: Knowns and Unknowns". Annual Progress in Child Psychiatry and Child Development, ISBN 978-0-87630-870-7.

[3] Neisser U. hB. et al. (1996):.Intelligence: knowns and unknowns". American Psychologist 51: 77–101. doi:10.1037/0003-066x.51.2.77. ISSN 0003-066X.

[4] Dobzhansky T. (1962): Mankind Evolving – The Evolution of the Human Species. Yale University Press, New Haven and London.

[5] King R. C., Stransfield W. D. (1998): Dictionary of genetics. Oxford niversity Press, New York, Oxford, ISBN 0-19-50944-1-7; ISBN 0-19-509442-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]