Godina
Godina je vrijeme potrebno da astronomski objekti završe jednu orbitu. Na primjer, godina na Zemlji je vrijeme potrebno Zemlji da se okrene oko Sunca. Preciznije, to je razdoblje između bilo koja dva uzastopna dolaska Zemlje u određeni položaj naspram Sunca (konjunkcija, opozicija...).
Općenito, godina se smatra kalendarskom godinom, ali se ova riječ koristi i za periode koji su slabo povezani sa kalendarskom ili astronomskom godinom, kao što su sezonska godina, fiskalna godina, akademska godina, itd. Termin se također može koristiti u vezi sa bilo kojim dugim periodom ili ciklusom, kao što je Velika godina.[1]
Zbog aksijalnog nagiba Zemlje, u toku godine dolazi do prolaska godišnjih doba, obilježenih promjenom vremena, satima dnevnog svjetla, a samim tim i vegetacijom i plodnošću tla. U umjerenim i subpolarnim područjima širom planete općenito se prepoznaju četiri godišnja doba: proljeće, ljeto, jesen i zima. U tropskim i suptropskim regionima, nekoliko geografskih sektora ne predstavlja definisana godišnja doba; ali u sezonskim tropima, godišnje vlažne i suhe sezone se prepoznaju i prate.
Sezonska godina
[uredi | uredi izvor]Sezonska godina je vrijeme između uzastopnih ponavljanja sezonskih događaja kao što su poplave rijeka, migracija određenih vrsta ptica, cvjetanja biljnih vrsta, prvog mraza ili prvog kola igre u nekom sportu. Svi ovi događaji mogu imati široke varijacije od nekoliko mjeseci iz godine u godinu.
Kalendarska godina
[uredi | uredi izvor]Kalendarska godina je aproksimacija broja dana Zemljinog orbitalnog perioda, koji se računa u datom kalendaru. Gregorijanski kalendar, ili savremeni kalendar, predstavlja kalendarsku godinu ili kao zajedničku godinu od 365 dana ili kao prestupnu godinu od 366 dana, kao što to čini julijanski kalendar. Za gregorijanski kalendar, prosječna dužina kalendarske godine (srednja godina) u cijelom prestupnom ciklusu od 400 godina je 365,2425 dana (97 od 400 godina su prestupne godine).[2]
Interkalacija
[uredi | uredi izvor]Astronomske godine nemaju cijeli broj dana ili lunarnih mjeseci. Svaki kalendar koji prati astronomsku godinu mora imati sistem interkalacije kao što su prestupne godine.
Julijanski kalendar
[uredi | uredi izvor]U julijanskom kalendaru, prosječna (srednja) dužina godine iznosi 365,25 dana. U neprestupnoj godini ima 365 dana, u prestupnoj godini ima 366 dana. Prijestupna godina se javlja svake četvrte godine, ili prijestupna godina, tokom koje se prijestupni dan ubacuje u mjesec februar. Naziv "Prestupni dan" se primjenjuje na dodani dan.
U astronomiji, julijanska godina je jedinica vremena definisana kao 365,25 dana, svaki od tačno 86,400 sekundi (SI osnovna jedinica), što ukupno iznosi tačno 31,557,600 sekundi u julijanskoj astronomskoj godini.[3][4]
Revidirani julijanski kalendar
[uredi | uredi izvor]Revidirani julijanski kalendar, predložen 1923. i korišten u nekim istočnim pravoslavnim crkvama, ima 218 prijestupnih godina svakih 900 godina, za prosječnu (srednju) dužinu godine od 365,2422222 dana, što je blizu dužine srednje tropske godine, 365,24219 dana (relativno greška od 9·10). Godine 2800. n.e, gregorijanski i revidirani julijanski kalendar počeli su se razlikovati za jedan kalendarski dan.[5]
Gregorijanski kalendar
[uredi | uredi izvor]Gregorijanski kalendar ima za cilj da osigura da ravnodnevnica prema sjeveru padne na ili neposredno prije 21. marta i stoga slijedi godinu ravnodnevnice prema sjeveru, ili tropsku godinu.[6] Budući da su 97 od 400 godina prijestupne godine, srednja dužina gregorijanske kalendarske godine je 365,2425 dana; sa relativnom greškom ispod jednog ppm (8·10) u odnosu na trenutnu dužinu srednje tropske godine (365,24219 dana) i još bliže tekućoj martovskoj godini ravnodnevnice od 365,242374 dana koju želi da uskladi.
Ostali kalendari
[uredi | uredi izvor]Historijski gledano, lunisolarni kalendari su računali čitave prijestupne mjesece na osnovu posmatranja. Lunisolarni kalendari su uglavnom izašli iz upotrebe osim iz liturgijskih razloga (hebrejski kalendar, razni hinduistički kalendari).
Moderna adaptacija historijskog Dželali kalendara, poznatog kao Solarni hidžretski kalendar (1925.), je čisto solarni kalendar sa nepravilnim obrascem prestupnih dana zasnovanim na posmatranju (ili astronomskom proračunu), sa ciljem da se nova godina (Nowruz) postavi na dan proljetne ravnodnevice (za vremensku zonu Teherana), za razliku od korištenja algoritamskog sistema prijestupnih godina.
Numeracija godina
[uredi | uredi izvor]Kalendarska era dodjeljuje broj svakoj uzastopnoj godini, koristeći referentni događaj u prošlosti (koji se naziva epoha) kao početak ere.
Era gregorijanskog kalendara je najrasprostranjeniji građanski kalendar na svijetu.[7] Njegova epoha je procjena datuma rođenja Isusa iz Nazareta iz 6. stoljeća. Brojevi godina su zasnovani na inkluzivnom brojanju, tako da ne postoji "nulta godina". Godine prije epohe su skraćene prije Krista ili prije nove ere. U astronomskom numerisanju godina, pozitivni brojevi označavaju godine naše ere, broj 0 označava 1 p. n. e./p. n. e, −1 označava 2 p. n. e./p. n.e, i tako dalje.
Ostale ere uključuju onu antičkog Rima, Ab Urbe Condita ("od osnivanja grada), skraćeno AUC; Anno Mundi ("godina svijeta"), korištenu za hebrejski kalendar i skraćeno AM; i japanska carska doba. Islamska hidžretska godina, (godina hidžre, Anno Hegirae skraćeno AH), je lunarni kalendar od dvanaest lunarnih mjeseci i stoga je kraća od solarne godine.
Solarni kalendari su obično uređeni da prate sezone, ali zbog razlika u dužini sezonske godine koja dosta varira, oni umjesto toga koriste astronomsku godinu. Na primjer, stari Egipćani su koristili pojavljivanje zvijezde Siriusa u svrhu predviđanja poplava rijeke Nila. Gregorijanski kalendar načinjen je tako da zadržava proljetnu ravnodnevnicu na 21. martu ili blizu njega, tako da on prati tropsku godinu. Nijedan astronomski kalendar nema cijeli broj dana ili mjeseci, tako da svaki kalendar koji prati astronomsku godinu mora imati sistem interkalacija poput prestupne godine.
Praktične podjele
[uredi | uredi izvor]Finansijski i naučni proračuni često koriste kalendar od 365 dana da pojednostave dnevne stope.
Fiskalna godina
[uredi | uredi izvor]Fiskalna godina ili finansijska godina je period od 12 mjeseci koji se koristi za izračunavanje godišnjih finansijskih izvještaja u preduzećima i drugim organizacijama. U mnogim jurisdikcijama, propisi koji se odnose na računovodstvo zahtijevaju takve izvještaje jednom u dvanaest mjeseci, ali ne zahtijevaju da dvanaest mjeseci predstavlja kalendarsku godinu.
Na primjer, u Kanadi i Indiji fiskalna godina teče od 1. aprila; u Ujedinjenom Kraljevstvu važi od 1. aprila za potrebe poreza na dobit preduzeća i državnih finansijskih izveštaja, ali od 6. aprila za potrebe ličnog oporezivanja i plaćanja državnih davanja; u Australiji traje od 1. jula; dok u Sjedinjenim Državama fiskalna godina savezne vlade teče od 1. oktobra.
Akademska godina
[uredi | uredi izvor]Akademska godina je godišnji period tokom kojeg student pohađa obrazovnu ustanovu. Akademska godina se može podijeliti na akademske termine, kao što su semestri ili kvartali. Školska godina u mnogim zemljama počinje u augustu ili septembru i završava se u maju, junu ili julu. U Izraelu akademska godina počinje oko oktobra ili novembra, u skladu sa drugim mjesecom hebrejskog kalendara.
Neke škole u Ujedinjenom Kraljevstvu, Kanadi i Sjedinjenim Državama dijele školsku godinu na tri približno jednaka roka (koja se u Sjedinjenim Državama nazivaju tromjesečjima), koji se otprilike poklapaju s jeseni, zimom i proljećem. Na nekima, skraćenu ljetnu sesiju, koja se ponekad smatra dijelom redovne akademske godine, studenti pohađaju na dobrovoljnoj ili izbornoj osnovi. Druge škole dijele godinu na dva glavna semestra, prvi (obično od augusta do decembra) i drugi semestar (od januara do maja). Svaki od ovih glavnih semestara može se podijeliti na pola ispitima na sredini semestra, a svaka polovina se naziva četvrtinom (ili terminom u nekim zemljama). Može postojati i dobrovoljna ljetna sesija ili kratka januarska sesija.
Neke druge škole, uključujući neke u Sjedinjenim Državama, imaju četiri perioda ocjenjivanja. Neke škole u Sjedinjenim Državama, posebno Boston Latin School, mogu podijeliti godinu na pet ili više perioda obilježavanja. Neki u odbranu ovoga navode da možda postoji pozitivna korelacija između učestalosti prijavljivanja i akademskog postignuća.
U školama u SAD obično postoji 180 dana nastave svake godine, ne računajući vikende i pauze, dok u državnim školama u Kanadi, Novom Zelandu i Ujedinjenom Kraljevstvu postoji 190 dana, a u Australiji 200 dana.
U Indiji akademska godina obično počinje od 1. juna i završava se 31. maja. Iako škole počinju da se zatvaraju od sredine marta, stvarno akademsko zatvaranje je 31. maja, a u Nepalu počinje od 15. jula.
Škole i univerziteti u Australiji obično imaju akademske godine koje su otprilike usklađene s kalendarskom godinom (tj. počevši od februara ili marta i završavajući od oktobra do decembra), jer južna hemisfera doživljava ljeto od decembra do februara.
Astronomska godina
[uredi | uredi izvor]Julijanska godina
[uredi | uredi izvor]Julijanska godina, kako se koristi u astronomiji i drugim naukama, je vremenska jedinica definisana kao tačno 365,25 dana od po 86.400 SI sekundi ("efemeridni dani"). Ovo je normalno značenje jedinice "godina" koja se koristi u različitim naučnim kontekstima. Julijanski vijek od 36.525 efemeridnih dana i julijanski milenijum od 365.250 efemeridnih dana koriste se u astronomskim proračunima. U osnovi, izražavanje vremenskog intervala u julijanskim godinama je način da se precizno specificira količina vremena (a ne koliko "stvarnih" godina), za duge vremenske intervale u kojima bi navođenje broja efemeridnih dana bilo nezgrapno i neintuitivno. Po konvenciji, julijanska godina se koristi za izračunavanje udaljenosti koju pokriva svjetlosna godina.
U Unificiranom kodu za mjerne jedinice (ali ne prema Međunarodnoj uniji čiste i primijenjene fizike ili Međunarodnoj uniji geoloških nauka, vidi dolje), simbol a (bez indeksa) uvijek se odnosi na julijansku godinu, aj, od tačno 31.557.600 sekundi.
365,25 d × 86400 s = 1 a = 1 aj = 31,5576 Ms
Prefiksi SI množitelja mogu se primijeniti na njega da bi se formirali "ka", "Ma", itd.[8]
Zvjezdana, tropske i anomalističke godine
[uredi | uredi izvor]Svaka od ove tri godine može se slobodno nazvati astronomskom godinom.
Zvjezdana godina je vrijeme potrebno da Zemlja izvrši jedan okret svoje orbite, mjereno u odnosu na fiksni referentni okvir (kao što su fiksne zvijezde, latinska sidera, singularni sidus). Njegovo prosječno trajanje je 365,256363004 dana (365 d 6 h 9 min 9,76 s) (u epohi J2000.0 = 1. januara 2000., 12:00:00 TT).[9]
Danas se srednja tropska godina definiše kao vremenski period u kojem se srednja ekliptička dužina Sunca povećava za 360 stepeni.[10] Budući da se ekliptička dužina Sunca mjeri u odnosu na ravnodnevnicu,[11] tropska godina obuhvata potpuni ciklus godišnjih doba i osnova je solarnih kalendara kao što je međunarodno korišteni gregorijanski kalendar. Moderna definicija srednje tropske godine razlikuje se od stvarnog vremena između prolaza, na primjer, ravnodnevnice prema sjeveru, za minut ili dvije, iz nekoliko razloga objašnjenih u nastavku. Zbog Zemljine aksijalne precesije, ova godina je oko 20 minuta kraća od zvezdane godine. Srednja tropska godina je otprilike 365 dana, 5 sati, 48 minuta, 45 sekundi, koristeći modernu definiciju[12] (= 365,24219 d × 86 400 s). Dužina tropske godine malo varira tokom hiljada godina jer stopa aksijalne precesije nije konstantna.
Anomalistička godina je vrijeme potrebno da Zemlja izvrši jedan okret u odnosu na svoje apside. Zemljina orbita je eliptična; Ekstremne tačke, koje se nazivaju apside, su perihel, gde je Zemlja najbliža Suncu, i afel, gde je Zemlja najudaljenija od Sunca. Anomalistička godina se obično definira kao vrijeme između prolaza perihela. Njegovo prosječno trajanje je 365,259636 dana (365 d 6 h 13 min 52,6 s) (u epohi J2011.0).[13]
Drakonska godina
[uredi | uredi izvor]Drakonska godina, godina pomračenja ili ekliptička godina je vrijeme potrebno Suncu (gledano sa Zemlje) da izvrši jednu revoluciju u odnosu na isti mjesečev čvor (tačka u kojoj Mjesečeva orbita sječe ekliptiku). Godina je povezana sa pomračenjem: ona se dešavaju samo kada su i Sunce i Mjesec blizu ovih čvorova; tako da se pomračenja dešavaju u roku od otprilike mjesec dana svake polovine godine pomračenja. Stoga postoje dvije sezone pomračenja svake godine pomračenja. Prosječno trajanje godine pomračenja je
346,620075883 dana (346 d 14 h 52 min 54 s) (u epohi J2000.0). Ovaj izraz se ponekad pogrešno koristi za drakonski ili nodalni period precesije Mjeseca, odnosno period potpune revolucije Mjesečevog uzlaznog čvora oko ekliptike: 18,612815932 julijanskih godina (6798,331019 dana; u epohi J2000.).
Ciklus punog mjeseca
[uredi | uredi izvor]Ciklus punog mjeseca je vrijeme kada Sunce (gledano sa Zemlje) izvrši jednu revoluciju u odnosu na perigej Mjesečeve orbite. Ovaj period je povezan s prividnom veličinom punog mjeseca, kao i s promjenjivim trajanjem sinodijskog mjeseca. Trajanje jednog ciklusa punog mjeseca je:
411,78443029 dana (411 dana 18 sati 49 minuta 35 sekundi) (u epohi J2000.0).
Lunarna godina
[uredi | uredi izvor]Lunarna godina se sastoji od dvanaest punih ciklusa mjesečevih faza, gledano sa Zemlje. Traje približno 354,37 dana. Muslimani ovo koriste za proslavu Bajrama i za obilježavanje početka mjeseca posta Ramazana. Muslimanska kalendarska godina zasniva se na lunarnom ciklusu. Jevrejski kalendar je također u suštini lunarni, osim što se jednom svake dvije ili tri godine dodaje interkalarni lunarni mjesec, kako bi kalendar bio sinhronizovan i sa solarnim ciklusom. Dakle, lunarna godina po jevrejskom (hebrejskom) kalendaru sastoji se od dvanaest ili trinaest lunarnih mjeseci.
Nejasna godina
[uredi | uredi izvor]Nejasna godina, od annus vagus ili lutajuća godina, integralna je aproksimacija godine koja iznosi 365 dana, koja luta u odnosu na tačnije godine. Obično je nejasna godina podijeljena na 12 shematskih mjeseci od po 30 dana plus 5 epagomenalnih dana. Nejasna godina se koristila u kalendarima Etiopije, Starog Egipta, Irana, Armenije i u Mezoamerici među Astecima i Majama.[14] Još ga koriste mnoge zoroastrijske zajednice.
Helijakalna godina
[uredi | uredi izvor]Helijakalna godina je interval između helijakalnih izlazaka zvijezde. Razlikuje se od zvezdane godine za zvijezde udaljene od ekliptike uglavnom zbog precesije ekvinocija.
Sotička godina
[uredi | uredi izvor]Sotička godina je helijakalna godina, interval između helijakalnih izlazaka, zvijezde Sirijus. Trenutno je manja od zvijezdane godine i njeno trajanje je veoma blizu julijanskoj godini od 365,25 dana.
Gausova godina
[uredi | uredi izvor]Gausova godina je zvjezdana godina za planetu zanemarljive mase (u odnosu na Sunce) i neometanu od drugih planeta kojom upravlja Gausova gravitaciona konstanta. Takva planeta bi bila nešto bliža Suncu od Zemljine srednje udaljenosti. Njegova dužina je:
365,2568983 dana (365 d 6 h 9 min 56 s).
Beselova godina
[uredi | uredi izvor]Beselova godina je tropska godina koja počinje kada (fiktivno) srednje Sunce dostigne ekliptičku geografsku dužinu od 280°. Ovo je trenutno ili blizu 1. januara. Ime je dobilo po njemačkom astronomu i matematičaru Friedrichu Besselu iz 19. vijeka. Sljedeća jednačina se može koristiti za izračunavanje trenutne Beselove epohe (u godinama):[15]
B = 1900,0 + (julijanski datum TT − 2415020,31352) / 365,242198781 TT indeks označava da bi za ovu formulu julijanski datum trebao koristiti zemaljsku vremensku skalu ili njenu prethodnicu, efemeridno vrijeme.
Veće astronomske godine
[uredi | uredi izvor]Ekvinocijski ciklus
[uredi | uredi izvor]Velika godina, ili ciklus ekvinocija, odgovara potpunoj revoluciji ekvinocija oko ekliptike. Njegova dužina je oko 25.700 godina.[16][17]
Galaktička godina
[uredi | uredi izvor]Galaktička godina je vrijeme koje je potrebno Zemljinom Sunčevom sistemu da se jednom okrene oko Galaktički centar|Galaktičkog centra]]. Sastoji se od otprilike 230 miliona zemaljskih godina.[18]
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ OED, s.v. "year", entry 2.b.: "transf. Applied to a very long period or cycle (in chronology or mythology, or vaguely in poetic use)."
- ^ "Calendar Calculations". Glenn Learning Technologies Project. National Aeronautics Space Administration. Pristupljeno 11. 11. 2023.
- ^ "SI units". International Astronomical Union IAU. Pristupljeno 18. 2. 2010.
- ^ Wilkins, George A. (1989). "The IAU Style Manual" (PDF). IAU Transactions. XXB.
- ^ Shields, Miriam Nancy (1924). "The new calendar of the eastern churches". Popular Astronomy. 32: 407. Bibcode:1924PA.....32..407S.
- ^ Ziggelaar, A. (1983). "The Papal Bull of 1582 Promulgating a Reform of the Calendar". u G. V. Coyne; M. A. Hoskin; O. Pedersen (ured.). Gregorian Reform of the Calendar: Proceedings of the Vatican Conference to Commemorate its 400th Anniversary. Vatican City: Pontifical Academy of Sciences. str. 223.
- ^ Richards, E.G. (2013). "Calendars". u Urban, S.E.; Seidelmann, P.K. (ured.). Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac (PDF) (3rd izd.). Mill Valley, CA: University Science Books. str. 585, 590. ISBN 978-1-891389-85-6. Arhivirano s originala (PDF), 30. 4. 2019. Pristupljeno 9. 5. 2018.
- ^ "The Unified Code for Units of Measure". UCUM. 21. 11. 2017. Pristupljeno 27. 7. 2022.
- ^ International Earth Rotation and Reference System Service. (2010).IERS EOP PC Useful constants. Arhivirano 29. 10. 2012. na Wayback Machine
- ^ Richards, E.G. (2013). Calendars. In S.E. Urban & P.K. Seidelmann (Eds.), Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac (3rd ed.). Mill Valley, CA: University Science Books. p. 586.
- ^ "longitude, ecliptic". Arhivirano s originala, 8. 9. 2023, and "dynamical equinox". Arhivirano s originala, 8. 9. 2023, (c. 2022). In "Glossary", The Astronomical Almanac Online. United States Naval Observatory.
- ^ "Glossary". Astronomical Applications Depatment. United States Naval Observatory. c. 2022. s.v. year, tropical. Arhivirano s originala, 8. 9. 2023. Pristupljeno 6. 11. 2023.
- ^ Astronomical Almanac for the Year 2011. Washington and Taunton: US Government Printing Office and the UK Hydrographic Office. 2009. str. A1, C2.
- ^ Calendar Description and Coordination Arhivirano 26. 4. 2012. na Wayback Machine Maya World Studies Center
- ^ Astronomical Almanac for the Year 2010. Washington and Taunton: U.S. Government Printing Office and the U.K. Hydrographic Office. 2008. str. B3.
- ^ Laskar, J.; Robutel, P.; Joutel, F.; Gastineau, M.; Correia, A. C. M.; Levrard, B. (2004). "A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth". Astronomy & Astrophysics. 428: 261–285. Bibcode:2004A&A...428..261L. doi:10.1051/0004-6361:20041335.
- ^ "Precession of the Earth's Axis - Wolfram Demonstrations Project". demonstrations.wolfram.com (jezik: engleski). Pristupljeno 10. 2. 2019.
- ^ "Science Bowl Questions, Astronomy, Set 2" (PDF). Science Bowl Practice Questions. Oak Ridge Associated Universities. 2009. Arhivirano s originala (PDF), 7. 3. 2010. Pristupljeno 9. 12. 2009.
Dodatna literatura
[uredi | uredi izvor]- Fraser, Julius Thomas (1987). Time, the Familiar Stranger (illustrated izd.). Amherst: University of Massachusetts Press. Bibcode:1988tfs..book.....F. ISBN 978-0-87023-576-4. OCLC 15790499.
- Whitrow, Gerald James (2003). What is Time?. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-860781-6. OCLC 265440481.
Nedovršeni članak Godina koji govori o fizici treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.