Stephan Bouwer

Stephan Bouwer
Gebore	Johannes Stephanus Bouwer 8 Augustus 1948 Pretoria
Sterf	8 Julie 1999 Johannesburg
Beroep	Digter, akteur, dramaturg, liriekskrywer
Nasionaliteit	Suid-Afrika

Stephan Bouwer (1948–1999) was ’n Afrikaanse digter, liriekskrywer, akteur en regisseur van televisiedramas. Hy word as ’n baanbreker beskou. Hy was een van die eerste Afrikaanse televisieregisseurs wat klassieke werke van onder meer Shaw, Tsjechof en Ibsen, kontemporêre werke van onder meer Shaffer, Betti, en Kohout, en werke van plaaslike dramaturge en skrywers soos Hennie Aucamp, Chris Barnard, Henriette Grové en Karel Schoeman vir Afrikaanse televisiegehore toeganklik gemaak het. Hy lewer ook 'n groot bydrae tot die Musiek-en-Liriek-beweging van die 70's en 80's en was een van die eerste verhoogregisseurs wat Nederlandse kabaret aan die Suid-Afrikaanse publiek bekendgestel het.

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Johannes Stephanus Bouwer is op 8 Augustus 1948 in Pretoria gebore. Sy vader is A.P.J. Bouwer, wat die Weesheer van Pretoria was en die skrywer van die eerste Afrikaanse handboek oor boedelsake, naamlik Die beredderingsproses van gestorwe boedels, terwyl sy moeder oorspronklik van Reitz in die Vrystaat afkomstig is. Stephan het ’n ouer broer, Willem, ’n ouer suster, Hanneli en twee jonger aangenome susters, Petra en Annette. Hy gaan tot 1961 skool aan die Laerskool Menlopark en is in 1962 vir een jaar in Afrikaans Hoër Seunskool, waarna hy van 1963 na die Hoërskool Menlopark gaan en in 1966 daar matrikuleer. Op skool verwerf hy Noord-Transvaalse kleure vir atletiek. Beide sy ouers het ’n aktiewe belangstelling in die toneel en sy pa skryf self en behoort aan ’n amateur toneelgeselskap. Stephan word dus van kleins af blootgestel aan spraakklasse, toneelklasse en sanglesse en hy verower talle goue medaljes by kunswedstryde.

Verdere opleiding

Vanaf 1967 studeer hy verder aan die Universiteit van Pretoria en behaal in 1969 die B.A.-graad met Afrikaans-Nederlands, Engels en Drama as hoofvakke en in 1970 die B.A. Honneurs-graad in Drama met lof. In 1970 verwerf hy ook nog die Lisensiaatdiploma in Spraakopleiding en Toneel asook Trinity College se Licenciate in the Theory and Practice of Speech, terwyl hy voltyds onderwys gee (eers aan Waterkloof Preparatory School en toe aan die Laerskool Pretoria-Oos) en saans vir die Transvaalse Raad vir Uitvoerende Kunste (TRUK) toneel speel. Van die produksies waarin hy optree sluit in Gerhard Beukes se As ons twee eers getroud is, E.A. Schlengemann se Die drie Van der Walts en Shakespeare se Koopman van Venesië. Vanaf 1971 tot 1972 is hy voltyds akteur by TRUK en in 1972 behaal hy aan die Universiteit van Pretoria ’n M.A.-graad in Dramakunde met ’n verhandeling oor Vrouepersone in die dramas van Tennessee Williams. Hierna studeer hy verder met ’n studiebeurs van die Belgiese regering aan die Vrije Universiteit te Brussel vanaf 1972 tot 1973.

Loopbaan

By sy terugkeer aanvaar hy ’n pos as dramaregisseur by die SAUK-TV en is verantwoordelik vir die regie van meer as 25 dramas, onder andere Pase van August Strindberg, La Musica van Marguerite Duras, Die kersietuin van Anton Tsjechof en Hedda Gabler van Henrik Ibsen. Daarby is hy ook regisseur van die eerste Afrikaanse tekste wat spesifiek vir die televisie geskryf word, naamlik Chris Barnard se Nagspel en Karel Schoeman se Die jare, asook die verwerkings van Hennie Aucamp se kortverhaal ’n Bars loop deur die wasbak en Henriette Grové se kortverhaal Liesbet slaap uit. Naas twee video-produksies van die operas Carmen (Bizet) en Die medium (Menotti) versorg hy ook TV-reekse soos Meulenhof se mense van Linda Joubert (skuilnaam van Henriette Grové), Die voortreflike familie Smit van Anna M. Louw en twee komediereekse van Kobus Louw (Dokter dokter en Drama drama). Drie aanbiedings oor die poësie op televisie word ook deur hom aangebied, naamlik Liefdesverse, Kersverse en Fyn net van die woord, waardeur hy wys dat poësieprogramme op televisie moontlik is en selfs gewild kan wees. In sy veertien jaar by die SAUK behartig hy die regie van meer as sestig produksies en ontvang ses SABC Artes-nominasies vir televisieregie, terwyl hy ’n Star Tonight!-toekenning ontvang vir die produksie van Arme Marat van Arboesof.

Hy skryf in die vroeë tagtigs by die Universiteit van die Witwatersrand in vir ’n doktorsgraad oor die tegniese en literêre aspekte van die televisiedrama, maar voltooi nie sy tesis nie. In 1987 word hy dosent in Kommunikasiekunde aan die Randse Afrikaanse Universiteit, terwyl hy in sy huis in Linden, Johannesburg woonagtig is. Hy deel die huis met sy lewensmaat, Roux Engelbrecht. Ná 1997 doen hy vryskutwerk vir televisie-produksies vir beide SAUK en M-Net, terwyl hy gereeld fliek- en boekresensies skryf vir Beeld, Rapport, De Kat en Insig, werkwinkels aanbied en tekste evalueer vir SAUK, Owen Burgess Uitgewers en Human & Rousseau. As regisseur van verhoogdramas deur die jare is hy onder andere verantwoordelik vir opvoerings van Mirakel van Reza de Wet en Inkleurboek vir twee van P.G. du Plessis, asook The human voice van Jean Cocteau, Gianni Schicci van Giancomo Puccini, Charley’s aunt van Robert Bolt en A man for all seasons van Brandon Thomas. In die laat negentigerjare is hy Afrikaans onderwyser by Four Ways High School in Sandton.

Persoonlike lewe

Hy is op 11 Februarie 1990, die dag waarop Nelson Mandela vrygelaat is, laat die aand betrokke in ’n ernstige motorongeluk. Daar is byna ’n halfuur gespook om hom uit die wrak van sy motor te kry. Sy bekkenbeen was gebreek, al die ribbes aan sy linkerkant, twee rugwerwels en sy stuitjie, terwyl hy ook ernstige inwendige beserings gehad het. Omdat die sale vol is, stoot hulle hom egter vir drie dae in die hospitaal rond en los hom dikwels waar hulle gewoonlik die lyke los. In hierdie tyd kry hy feitlik geen behandeling nie. Eers hierna spoor sy familie en vriende hom eindelik op en kan hy ordentlik ondersoek word. Sy huisdokter bevind dat hy inderdaad besig was om dood te gaan weens sy beserings en die infeksie wat ingetree het. Hulle plaas hom onmiddellik oor na ’n ander hospitaal, waar hy twee weke in die intensiewe sorgeenheid lê. Hy is die hele tyd in ’n koma. Hierna volg nog twee weke in ’n private saal, waar hy selfs daar nie baie by sy positiewe is nie. Sy herstel is hierna moeilik, maar hy hou eindelik min letsels oor. Agterna verklaar hy dat dit slegs die ondersteuning van sy vriende en gebed is wat hom deur hierdie moeilike tyd gedra het.

Hy is op 8 Julie 1999 in sy slaap in sy huis in Johannesburg oorlede, vermoedelik aan ’n hartaanval.

Skryfwerk

Digkuns

Stephan maak sy digdebuut wanneer sy eerste gedigte op sestienjarige ouderdom in die tydskrif Sestiger gepubliseer word. Daarna verskyn daar gereeld van sy verhale en gedigte in tydskrifte soos Standpunte, Contrast, Ensovoort en Tydskrif vir Letterkunde. Sy verse bewoord die gay-tematiek en is ’n vroeë voorbeeld waarop digters soos Johann de Lange en Joan Hambidge later voortbou. Hy stel die skoonheid en romantiese dikwels lynreg teenoor geweld, die liefde teenoor die dood en samesyn en geluk teenoor weemoed en depressie. Sy debuutbundel is So sal ons uitpasseer, wat onder andere liefdesgedigte bevat met ’n effe ironiese inslag. Dit is nog ’n ietwat onafgewerkte bundel, waarin hy in sommige gedigte steeds sy eie digterlike onmag bely.

Die titel van Soldag verklaar hy self as die herverskyning van die son ná die maandelange mörketiden in Noorweë en dit het met ander woorde betrekking op hoe die weemoedigheid en triestigheid deur die lig daarop verdryf word. Hierin oorheers die satiriese verse waarin verskeie onderwerpe (en mense) vaardig ontbloot word. Onderwerpe sluit in akteurs, gehore, kultuur in Pretoria en skrywers. Die gedig Koue oorlog, met sy bisarre sienings, is ’n hoogtepunt in die bundel. Die tweede afdeling van die bundel bevat hoofsaaklik verse oor kunstematiek en die derde afdeling reisverse. Benewens verskeie verse oor Suid-Afrika, veral die platteland, is hier ook ’n aantal Europese gedigte, wat uitmunt met ’n saaklike maar raak siening. Afdeling vier bevat liefdesverse waarin die weerloosheid asook vergoddeliking van die beminde in enkele verse beskryf word. Die mense wat my liefhet is ’n hoogtepunt, waar die geliefdes beskryf word asof hulle soos mos op die spreker groei en hy hulle dan as ’n moskombersie orals saam met hom neem. Só beskut hulle hom in tyd van koue en geweld, maar as een van die geliefdes weggaan, is dit soos ’n wond wat nie wil genees nie. Hierdie gedig word getoonset en deur verskeie kunstenaars gesing, terwyl dit ’n groot treffer word vir onder andere Anton Goosen. Soldag is in feitlik alle opsigte ’n groot verbetering op Bouwer se debuut.

Portrette private dele en kanttekeninge is sy derde bundel. Die portrette gedeelte van die titel is vervat in die eerste agt gedigte van die bundel, met gedigte oor televisie en televisie-akteurs en aktrises. Dit is veral Aktrise I en II en Drama drama wat knap voorbeelde van satire is. Verse 9-27 is die private dele, wat veral gay-liefde behandel (met Winter ’n hoogtepunt), terwyl die slotgedeelte, kanttekeninge, ’n losse versameling verse is.

Sirene van bloeisels is sy laaste bundel wat hy kort voor sy dood klaar redigeer. Die gedigte handel oor alledaagse dinge, veral oor sy vriende. Daar is ook ’n afdeling met gedigte oor ’n reis deur Ysland, terwyl twee gedigte uit Yslands in Afrikaans bewerk word. Die bundel getuig van fyn waarneming, veral van mense. Daar is etlike gedigte vir gestorwenes (onder andere Koos Prinsloo, Daniël Kirstein en Manie van Rensburg), terwyl talle ander verse ook ’n beheptheid toon met ouderdom en die dood, sodat die bundel bewustelik meer weemoed bevat as enige van sy ander bundels. Sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Digters en digkuns, Die dye trek die dye aan, Miskien sal ek die wingerd prys, Kraaines, Majesteit, die kat en Goudaar.

Kabaret

Bouwer se veelsydige belangstelling en talent het ook op die gebied van die luisterlied en kabaret ’n impak. Bekendes soos Mynie Grové en Laurika Rauch maak van sy lirieke treffers, met die bekendste liedjie uit sy pen heelwaarskynlik Die mense wat ek liefhet, opgeneem deur Anton Goosen. Groot meneer, gesing deur Mynie Grové, word ook ’n treffer. Die kabaret Van Berlyn tot Bapsfontein besorg aan Laurika Rauch ’n Gallo-toekenning. Ook vir die sangeresse Annali van Rooyen en Amanda Strydom skryf hy lirieke. Sy komiese eenbedryf Die Brummers hou bruilof word deur P.J. du Toit en Temple Hauptfleisch in die versamelbundel Voetlig I opgeneem en ook apart gepubliseer deur Dalro. Die tema is die deurmekaarspul wat veroorsaak word deur die vele voorbereidings wat vir ’n troue getref moet word en die gemoedere wat begin hoog loop.

Kortverhale en versamelbundels

Hy skryf ook kortverhale wat in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer word en Ouboeta (oorspronklik Kersfees sonder Ouboeta), word deur Hennie Aucamp in die versamelbundel Blommetjie gedenk aan my opgeneem.

Vertalings

Sy vertaling uit die Frans van Marguerite Duras se drama La Musica word in 1978 gepubliseer.

Publikasies

• 1969 So sal ons uitpasseer
• 1970 Die Brummers hou bruilof
• 1973 Soldag
• 1980 Portrette, private dele en kanttekeninge
• 2000 Sirene van bloeisels

Vertaling

• 1978 La Musica – Marguerite Duras

Bronne

Boeke

• Aucamp, Hennie. Bly te kenne. Tafelberg-Uitgewers Bpk Kaapstad Eerste uitgawe 2001
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
• Du Toit, P.J. en Hauptfleisch, Temple. Voetlig 1. De Jager-HAUM Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1983
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. (red.) Kraaines. Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1988
• Kannemeyer, J.C. Verse vir die vraestel. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en koerante

• Aucamp, Hennie. Stephan Bouwer taal se ‘tweede goue seun’. Plus, 14 Julie 1999
• Jonckheere, W.F. Aantekeninge by vier Afrikaanse beeldgedigte. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang28, Augustus 1990
• Malan, Lucas. Bouwer was een van veelsydigste TV-talente. Rapport, 11 Julie 1999
• Malan, Lucas. Stephan Bouwer 1948–1999. Insig, September 1999
• Wybenga, Henk en Scheepers, André. Stephan Bouwer: Digter, regisseur en katboer. Die Transvaler, 3 April 1981

Internet

• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1992/01/13/5/3.html
• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/07/10/1/2.html
• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/07/14/5/9.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1987/06/12/6/3.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1988/07/25/8/2.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/02/17/3/7.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/02/19/3/1.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1999/07/10/3/18.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1999/07/14/8/7.html
• Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/1999/07/11/6/4.html
• Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2000/01/21/2/3.html
• Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2000/05/1/6/3.html