Progressiewe Federale Party
| Progressiewe Federale Party | |
| PFP | |
| Leier | Colin Eglin Frederik van Zyl Slabbert Zach de Beer |
|---|---|
| Gestig | 1977 |
| Ontbind | 1989 |
| Voorafgegaan deur | Progressiewe Reformiste Party |
| Ideologie | Liberalisme |
Die Progressiewe Federale Party was die Amptelike Opposisie in die Suid-Afrikaanse Parlement van 1977 tot 1987.
Oorsprong
[wysig | wysig bron]Die P.F.P. se geskiedenis kan tot in Augustus 1959 terugvoer word toe 'n hele paar van sy latere leiersfigure van die Verenigde Party weggebreek het oor in die besonder die party se weiering om 'n resolusie te steun waarin gevra is om nog grond vir swart vestiging aan te koop, maar in die algemeen oor die party se gebrek aan 'n duidelike alternatief vir die destyds steeds magtiger wordende Nasionale Party se apartheidsbeleid. Hulle het die Progressiewe Party gestig, wat die voorganger van die Progressiewe Reformiste Party en uiteindelik die Progressiewe Federale Party was.
Van die sogenaamde "Jong Turke" wat die V.P. verlaat en later prominent in die P.F.P. sou word, was Helen Suzman, Colin Eglin, Harry Schwarz, Ray Swart en Zach de Beer.
Eensame jare
[wysig | wysig bron]
In die 1961-verkiesing het net Helen Suzman haar setel (Houghton) in die Volksraad behou. Sy het 13 jaar lank vrou-alleen haar beginselvaste stem laat hoor teen 'n stortvloed diskriminerende wetgewing en haar teen aanhouding sonder verhoor, paswette, instromingsbeheer, werkafbakening op grond van kleur, die verdeling van geriewe op grond van ras, Groepsgebiede, en gedwonge verskuiwings uitgespreek. Sy het vakbondregte vir swartes geëis, en haar vir beter lone en werksomstandighede beywer. Sy het gevangenisse besoek en beter toestande vir gevangenes verkry.
'n Deurbraak
[wysig | wysig bron]In die verkiesing van 1974, die laaste waaraan die P.P. in daardie gedaante deelgeneem het, het Suzman se droom dat van haar kollegas hulle by haar sou aansluit, waar geword. "Ek het 'n droom," het sy vir haar gehore voor 1974 vertel terwyl sy uiterlik vol vertroue was, "waarin ek op my voorbankie sit en saam met my sit Colin Eglin, Gordon Waddell, Van Zyl Slabbert en Réné de Villiers" (onderskeidelik kandidate in Seepunt, Johannesburg-Noord, Rondebosch en Parktown).
Die P.P. het behoorlik uit die groef geklim van drie verkiesings waarin hy net een setel kon verower, toe Waddell, Rupert Lorimer (Orange Grove), en Slabbert hulle tesame met Eglin en De Villiers by haar aangesluit het. 'n Sewende lid, dr. Alex Boraine, het kort daarna die Verenigde Party se kandidaat in die tussenverkiesing in Pinelands, Kaapstad, verslaan en so was daar sewe Parlementslede en drie lede van Provinsiale Rade.
Samesmelting
[wysig | wysig bron]Die party is egter 15 maande later opgeneem in die Progressiewe Reformiste Party, toe Harry Schwarz en andere, wat die V.P. verlaat het om die Reformiste Party te stig, in 1975 met die Progressiewe Party saamgesmelt het om die Progressiewe Reformiste Party te skep. In 1977 het die V.P. met die Demokratiese Party (1973) saamgesmelt om die Nuwe Republiek Party te skep. Nog V.P.-lede het toe weggebreek en die Komitee vir 'n Verenigde Opposisie geskep, wat hom later by die P.R.P. aangesluit het om die Progressiewe Federale Party op 5 September 1977 te skep.
In die verkiesing van 29 April 1981 het die P.F.P. 78 kandidate gestel, van wie 26 die paal gehaal het, die meeste in die party se kort geskiedenis nadat hy op 30 November 1977 net in 19 kiesafdelings gewen het. Die stemme het ook toegeneem van 177 705 in 1977 tot 265 297 in 1981.
Die PFP was sterk gekant teen die grondwetlike voorstelle wat op die driekamerparlement sou uitloop en het sy kiesers aangemoedig om "nee" in die referendum te stem omdat dit sou beteken die ideaal van 'n verenigde parlement met alle kiesers op een, gemeenskaplike kieserslys is in die ban gedoem. Ondanks die Konserwatiewe Party wat ook die "nee"-stem gesteun het, het die "ja"-stem oorweldigend met meer as twee derdes gewen.
Slabbert bedank
[wysig | wysig bron]Die P.F.P. het vroeg in 1986 'n groot terugslag beleef met die bedanking van sy gewilde leier, dr. Frederik van Zyl Slabbert, leier van die Amptelike Opposisie in die Volksraad en L.P. vir Claremont. Colin Eglin het toe weer partyleier geword. Slabbert het aangevoer hy het ontnugter geraak met die regering se opvatting van wat beskou kon word as ware hervorming, terwyl hy ook die Parlement se voortgesette relevansie in die oplossing van Suid-Afrika se politieke probleme bevraagteken het. 'n Paar dae later het dr. Alex Boraine, L.P. vir Pinelands, ook bedank. As stigters van Institute for Democratic Alternatives in South Africa (IDASA) was hulle aan die voorpunt van die ontmoeting van 50 vooraanstaande Suid-Afrikaners in Dakar, Senegal, met leiers van die African National Congress op 1 Julie 1987.
Verkiesing van 1987
[wysig | wysig bron]Die P.F.P. en die N.R.P. het besluit om nie mekaar se kandidate in die verkiesing op 30 November 1987 teen te staan nie. Die algemene beweging onder wit kiesers in daardie jaar was egter na regs, toe die Konserwatiewe Party 22 kiesafdelings wen, die P.F.P. net 19 en die N.R.P. net een. Die K.P. het die Amptelike Opposisie geword, die eerste keer sedert 1948 dat die N.P. hom links van die Amptelike Opposisie bevind - selfs nie eers tydens die Pakt-regering van die jare 20 en 30 was dit die geval nie.
Nadat Colin Eglin met die bedanking van Slabbert eenparig as partyleier verkies is, is hy in 1988 opgevolg deur dr. Zach de Beer. Die verkiesing van 1987 is gekenmerk deur die onafhanklike kandidate Wynand Malan, dr. Denis Worrall en dr. Esther Lategan, wat die N.P. die stryd aangesê het in onderskeidelik Randburg, Helderberg en Stellenbosch. Malan het gewen en Worrall het met net 39 stemme verloor. Lategan het met 1 781 verloor op Stellenbosch, tradisioneel die hartland van Nasionalisme.
P.F.P. word D.P.
[wysig | wysig bron]De Beer het onderhandelings voortgesit wat daarop uitgeloop het dat die Onafhanklike Party van Worrall, die Nasionale Demokratiese Beweging van Malan en die Progressiewe Federale Party saamgesmelt het om die Demokratiese Party op 8 April 1989 in die lewe te roep.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Van der Spuy, D.C. (hoofred.), Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika (Eerste Uitgawe), Departement van Inligting, Pretoria, 1975.
- Van Wyk, Bettie (hoofred.), Official Yearbook of the Republic of South Africa 1979, Chris van Rensburg Publications (Pty.) Limited, 1979.
- Keyter, Elise (red.) Official Yearbook of the Republic of South Africa 1989/90, Buro van Inligting vir die Departement van Buitelandse Sake, Pretoria, 1990.
- Alhadeff, Vic, A Newspaper History of Soth Africa, Don Nelson, Kaapstad, 1990.
- Rosenthal, Eric, Encyclopaedia of Southern Africa, Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978.
- Cameron, Trewhella (hoofred.), Nuwe Geskiedenis van Suid-Afrika, Human & Rousseau, Kaapstad en Pretoria, 1986.
- Mostert, J.P.C., Politieke Partye in Suid-Afrika, Instituut vir Eietydse Geskiedenis, U.O.V.S., Bloemfontein, 1986.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Helen Zille praat oor die ontstaan en geskiedenis van die Progressiewe Party
- (af) Die Progge se opkoms tot 1985[dooie skakel], Die Burger, 30 November 1988. URL besoek op 22 Oktober 2015.
- (af) Die PFP verval binne drie jaar (1986-1988), Die Burger, 1 Desember 1988. URL besoek op 22 Oktober 2015.