Johannes Hendrik Conradie

Johannes Hendrik Conradie (die plaas Rietvlei, Prins Albert, Kaapkolonie, 10 Februarie 1872 – Klein-Brakrivier, Kaapprovinsie, 21 Januarie 1940) was die derde administrateur van Kaapland sedert Uniewording in 1910.

Herkoms en opleiding

Conradie was die oudste seun van David Jacob Gideon Conradie en Geertruida Jacoba Koorts. Conradie ontvang sy eerste onderrig op Calitzburg, waar sy vader onderwyser is. Hy gee gou blyke van sy skranderheid en lê sy “School Hogere-eksamen” (Junior Sertifikaat) met onderskeiding af. Op sestienjarige leeftyd moet hy egter die skool verlaat om winkelklerk te word. Weens ’n handelslapte as gevolg van ’n daling van die prys van volstruisvere word hy kort daarna gedwing om van werk te verander.

Vooroorlogse onderwysloopbaan

Nog voor sy sewentiende jaar word hy onderwyser op Christiana in die ZAR aan ’n skool wat opgerig is deur Mathilde Konig, later die eggenote van genl. C.F. Beyers. Ná ’n jaar word hy rondgaande onderwyser in die nabygeleë Boshof, Oranje-Vrystaat, waar hy vyf jaar lank met groot sukses arbei. Deur privaat studie lê hy in hierdie tyd die Vrystaatse eksamen in Lettere en Wetenskap af en voltooi daarna ook die Matrikulasie-eksamen. Op aanbeveling van dr. J. Brill, die Vrystaatse Superintendent van Onderwys, word hy in 1895 aangestel as onderwyser in Hollands en as onderhoof van die Grey-kollege in Bloemfontein. Hy was pas vier-en-twintig toe hy hoof word van dieselfde skool.

Anglo-Boereoorlog

Met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog op 11 Oktober1899 sluit hy hom as vrywilliger by die Vrystaatse strydmagte langs die wesgrens aan en neem deel aan die slae by Rooilaagte (25 November 1899), Modderrivier (28 November 1899) en Magersfontein (11 Desember 1899). In Januarie 1900 word hy deur die kuratorium van sy skool na die onderwys teruggeroep, en met die Britse besetting van Bloemfontein in Maart van daardie jaar is hy steeds op sy pos. Aangesien hy egter weier om die eed van trou aan die nuwe owerheid af te lê, beland hy in die gevangenis. Op voorspraak van J.G. (later sir John) Fraser, wie se seuns by hom op skool was, word hy op parool vrygelaat en na die Kaapkolonie teruggestuur, wat ook die einde van sy loopbaan in die onderwys beteken.

Naoorlogse loopbaan

Terug op Stellenbosch lê hy die Intermediêre Eksamen van die Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop af en laat hom inskryf as prokureursklerk. In 1905 word hy as prokureur toegelaat, maar praktiseer nie as sodanig nie. Van 1905 tot 1912 tree hy op as finansiële sekretaris van die NG Kerk in Kaapstad en daarna tot 1920 as superintendent van die kerk se arbeidskolonie op Kakamas. Daar verwerf hy algemene bekendheid met die mense van die Noordweste en kom deeglik op die hoogte met hul probleme.

Politieke deelname

Sy belangstelling in die politiek begin in 1904 toe hy tydens sy verblyf op Stellenbosch as verkiesingsagent van J.H. (Jannie) Marais en G.J. Krige medeverantwoordelik is vir hul sukses by die stembus teenoor die kandidate van dr. L.S. Jameson se Progressiewe Party. In die algemene verkiesing van 1920 verower hy die Volksraadskiesafdeling Prieska vir die Nasionale Party, maar verloor dit met die volgende verkiesing die jaar daarop. Hierna volg sy benoeming as assistent- organiserende sekretaris van die Kaaplandse Nasionale Party.

In 1924 slaag hy daarin om die setel Prieska (later Gordonia) te herwin en volg C.W.M. (Charlie) Malan as sekretaris van die Nasionale Party op. In die Volksraad tree hy nie dikwels as spreker op nie, maar wanneer dit handel oor sake waarvan hy ’n grondige kennis het, byvoorbeeld besproeiing, vind hy ’n aandagtige gehoor.

Administrateur van Kaapland

Met sy gereelde rubriek in Die Burger onder die skuilnaam “Mossie” toon hy sy bekwaamheid as politieke waarnemer, asook sy besondere vaardigheid met die pen. Hy behou sy setel in die verkiesing van 1929, maar word in dieselfde jaar benoem tot Administrateur van Kaapland. Die groot handelslapte van die vroeë jare dertig bemoeilik sy taak grootliks, want ’n streng besuinigingsbeleid moet toegepas word. In hierdie moeilike jare tree hy met groot oorleg op en bestuur die provinsie met sukses. Hy verwerf die agting van sy politieke teenstanders en met die bewindsaanvaarding van die Verenigde Party in 1934 word hy herbenoem as Administrateur. Nieteenstaande toenemende swak gesondheid beklee hy sy amp met groot toewyding. Op 6 September 1939 tree hy finaal uit die openbare lewe en vestig hom op Klein-Brakrivier, naby Mosselbaai.

Gesinslewe

Conradie is in 1906 getroud met Johanna E. Brink, ’n suster van George Brink, oud-L.V. vir George. Uit die huwelik is een seun gebore.

Sien ook

• Lys van administrateurs van voormalige Suid-Afrikaanse provinsies

Bron

• Krüger, prof. D.W. (hoofred.) 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers Bpk.