Hesse

*Land Hessen* (Duits)
Deelstaat Hesse
Landsvlag	Landswapen

(Besonderhede)	(Besonderhede)
Basiese gegewens
Ampstaal:	Duits
Hoofstad:	Wiesbaden
Stigting:	19 September 1945
Oppervlakte:	21 114,94 km² (7de)
Bevolking:	6 391 360^[1] (5de) (31 Desember 2022)
Bevolkingsdigtheid:	303 inwoners / km² (7de)
Volkslied (Landeshymne):	Hessenlied
BIP - Totaal - Aandeel aan Duitse BIP	2021 323,352 miljard €^[2] 8,6%
Skuldlas per inwoner:	6 179 € (30 September 2023)
Totale skuldlas:	39,492 miljard €^[3] (30 September 2023)
Werkloosheid:	6,9%^[4] (Desember 2023)
ISO 3166-2:	`DE-HE`
Amptelike webwerf:	hessen.de
Politiek
Eerste minister:	Boris Rhein (CDU)
President van die Landtag:	Astrid Wallmann (CDU)
Regerende partye:	CDU en SPD
Setels in die parlement (Landtag) (133 setels) (2018: 137 setels):	CDU 52 (2018: 40) AfD 27 (19) SPD 23 (29) B90/Grüne 22 (29) FDP 8 (11) Onafhanklik 1 (–)
Laaste verkiesing:	8 Oktober 2023
Volgende verkiesing:	Oktober 2028
Parlementêre verteenwoordiging
Stemme in die Federale Raad (Bundesrat):	5 (van 69)
Kaart

Hesse (Duits: Hessen, [ˈhɛsn̩], luister (hulp·inligting)), amptelik die Deelstaat Hesse (Land Hessen), is met 'n oppervlakte van meer as 21 000 km² die sewende grootste deelstaat van Duitsland. Sy bevolking van ses miljoen is in die Ryn-Main-streek van Suid-Hesse saamgetrek. Hier is ook vier van Hesse se vyf grootste stede geleë – die administratiewe hoofstad Wiesbaden, Frankfurt am Main, Darmstadt en Offenbach. Noord-Hesse het 'n meer landelike karakter met 'n laer bevolkingsdigtheid. Die grootste nedersetting in die noordelike landsdeel is Kassel.

Die vroegste spore van menslike gemeenskappe dateer van die Würm-ystydperk sowat 50 000 jaar gelede. Die Romeine, wat die gebied van die huidige Suid-Hesse by hul ryk ingelyf het, het diep spore gelaat, onder andere met die Limes Germanicus, die versterkte noordelike grens van die Romeinse Ryk met vestings, forte en wagtorings wat oor 'n afstand van 500 kilometer tussen die Ryn en die Donau geloop het. Een van die grensforte, die Kastell Saalburg in die Taunus-bergreeks, is in die Wilhelminiese tydperk as museum herbou.

Die Middeleeue leef voort in die vakwerkboukuns en nou straatjies van klein stede en dorpe. Middeleeuse stadskerne het onder meer in Marburg, Limburg, Alsfeld en Michelstadt bewaar gebly, net soos sakrale geboue soos die 13de eeuse Elisabethkerk in Marburg wat as die oudste Gotiese kerk in Duitsland beskou word. Belangrike domkerke het ook in Limburg, Fulda en Wetzlar ontstaan. Frankfurt se Paulskerk het met die demokratiese nasionale vergadering van 1848 bekendheid verwerf. Darmstadt in Suid-Hesse het omstreeks 1900 onder andere met die kunstenaarskolonie Mathildenhöhe tot een van die belangrikste sentra van die Jugendstil-kunsbeweging in Duitsland ontwikkel.

Ná die Tweede Wêreldoorlog het Frankfurt am Main tot een van die beduidendste ekonomiese en finansiële metropole van Duitsland gegroei. Sy stadsilhoeët met talle wolkekrabbers is uniek in Duitsland.

Etimologie

Die Duitse naam Hessen is soos die ander Duitse streeksname Schwaben, Franken, Bayern, Sachsen (asook verskeie landsnaame soos Ungarn, Polen, Schweden) afgelei van die datiewe meervoudsvorm van die inwoners se naam of die gelyknamige Germaanse stam, die Hesse (Hessen, enkelvoud Hesse). Die geografiese naam is 'n verkorte vorm van die ouer saamgestelde naam Hessenland ("land van die Hesse"). Die Oud-Hoogduitse vorm van die naam is opgeteken as Hessun (datiewe meervoud van Hessi); in Middeleeuse Latyn verskyn dit as Hassonia, Hassia, Hessia. Die naam van die Hesse gaan uiteindelik terug op die stamnaam van die Chatte.^[5] Die antieke naam Chatti verskyn in die 7de eeu as Chassi en van die 8ste eeu af as Hassi of Hessi.^[6]

'n Inwoner van Hesse word ook "Hesse" genoem (Duits: Hesse (manlik), meervoud Hessen, of Hessin (vroulik), meervoud Hessinnen). Die Amerikaans-Engelse term "Hessian" vir 18de-eeuse Britse hulptroepe het sy oorsprong by landgraaf Frederik II van Hesse-Kassel wat gereelde weermageenhede verhuur het aan die regering van Groot-Brittanje om in die Amerikaanse Onafhanklikheidsoorlog te veg.

Die Engelse vorm Hesse is teen die 18de eeu algemeen gebruik, eers in die koppeltekenname van die state Hesse-Kassel en Hesse-Darmstadt, maar die Latynse vorm Hessia het tot in die 19de eeu in algemene Engelse gebruik gebly.^[7]^[8]^[9]

Die Europese Kommissie gebruik weens sy beleid om streeksname onvertaal te laat die Duitse vorm Hessen, self in 'n Engelstalige konteks.^[10]

Ná 'n voorstel in 1992 het die Latynse streeksnaam in 1997 ook as basis vir die benaming van die element hassium gedien.^[11]^[12]

Klimaat

Die gebied van Hesse maak deel uit van die warm-gematigde reënklimaatsone van die middel-breedtegrade. Winde waai merendeels uit westelike rigting sodat dwarsdeur die jaar vogtige lug vanaf die Atlantiese Oseaan na Hesse beweeg wat vir neerslae sorg. Die oseaniese invloed neem af hoe verder 'n mens vanuit die noordweste in suidoostelike rigting beweeg, maar is orals groot genoeg om uitermatige winterkoue of hoë somertemperature te verhoed. Gemiddelde jaarlikse temperature wissel van tussen 6 en 7 °C in die berggebiede van Noord-Hesse tot tussen 10 en 11 °C in die laer geleë Ryn-Maingebied in die suide.

As gevolg van die topografiese struktuur met middelgebergtes, wat verskillende laer geleë landskappe insluit, is die klimaat in die deelstaat sterk gestruktureer. Mikroklimate word sterk beïnvloed deur die hoogte bo seevlak, veral wat temperature betref. Neerslae word hoofsaaklik deur die ligging van bergreekse in verhouding tot die hoofwindrigting bepaal. Aan die loef- of windkant van die berge styg lug sodat wolke vorm en reën val, terwyl die benedewindse kant, waar lugstrome daal en wolke oplos, relatief droog is. Die gemiddelde jaarlikse reënval wissel van 1000 millimeter of meer in bergagtige terrein tot slegs 500-600 millimeter in die Rynvallei.

Flora en fauna

Bosgebiede

Bosgebiede beslaan byna 895 000 hektaar of 42 persent van die deelstaat se oppervlakte. Dit maak van Hesse die mees beboste deelstaat van Duitsland (naas Rynland-Palts) – nog voor die Saarland (39 persent), Baden-Württemberg (38 persent) en Beiere (36 persent). 40 persent van Hesse se bosgebiede is in besit van die deelstaat, terwyl 'n verdere 35 persent in besit van 418 stede en munisipaliseite is. Slegs agt Hessiese munisipaliteite beskik nie oor hul eie bosgebiede nie.^[13]

'n Kwart van Hessiese bosse is in privaat of gemeenskaplike besit. Daar is altesaam 60 000 privaat boseienaars wat merendeels klein bosgebiede besit. 'n Derde van alle privaat bosgebiede maak deel uit van boerderye.

Hesse se bosgebiede is oneweredig oor die deelstaat versprei. So is streke soos die Wetterau of die Gießen-bekken yl bebos. Hierdie landskappe word oorheers deur vrugbare landbougrond wat al in die vroeë geskiedenis van Hesse bewerk is, terwyl bosgebiede slegs vyftien persent beslaan.

In die Ryn-Main-vlakte, waar nog slegs sowat 26 persent van die oppervlakte bebos is, is bosse veral deur die uitbreiding van beboude gebiede, nywerheidsaanlegte en vervoerstelsels verdring. Daarenteen is berggebiede soos die Odenwald, Spessart, Taunus en Weserbergland dig bebos. Bosgebiede beslaan hier meer as vyftig persent van die oppervlakte en groei nog steeds, veral omdat minder vrugbare grond deur boere herbebos word.

Biodiversiteit

Sedert die laat 18de eeu is in Hesse meer as 140 plantspesies as uitgestorwe verklaar, terwyl die broeigetalle van sommige voëlspesies afgeneem het – dié van die kiewiet (Vanellus vanellus) met 85 persent sedert die middel van die 1980's. Ook veldhamsterbevolkings het sedert die 1970's drasties gekrimp. Die varswater-pêreloester (Margaritifera margaritifera), wat vroeër volop was in die waterliggame van bergreekse soos die Vogelsberg, Rhön, Spessart en Odenwald, word intussen in Hesse as uitgestorwe geklassifiseer. Die edel- of Europese rivierkreef (Astacus astacus) en die vlagsalm (Thymallus thymallus), 'n varswatervis, word as bedreigde spesies beskou wat tans nog slegs in enkele waterliggame aangetref word.^[14]

Naas dier- en plantspesies, wat wêreldwyd of ook in ander dele van Europa voorkom, is daar ook spesies waarvan die habitat min of meer beperk tot Hesse is, waaronder die Rhön-slak (Bythinella compressa, Duits: Rhönquellschnecke) wat hier endemies is. Daar is ook spesies wat ná eeue of dekades na Hesse teruggekeer het, soos die Eurasiese rooikat, of spesies wat vroeër as bedreig beskou is en tans weer konstant in getalle toeneem, soos die Europese wildekat, die swerfvalk (Falco peregrinus) en die Europese oehoe (Bubo bubo).

Geskiedenis

Hesse as historiese Duitse landskap

Met 'n oppervlakte van 21 115 km² en 'n bevolking van ses miljoen is Hesse vandag een van die middelgroot deelstate van Duitsland. Anders as byvoorbeeld Beiere of Sakse het Hesse geen eeue lange tradisie as politieke entiteit nie, maar het sy ontstaan aan 'n besluit van die Amerikaanse militêre administrasie kort ná die Tweede Wêreldoorlog te danke. Die gebiede, wat op 19 September 1945 as deelstaat Groß-Hessen verenig is (Keurhesse, Hesse-Darmstadt, Nassau, Waldeck en Frankfurt am Main) het daarenteen elkeen 'n lang geskiedenis van relatiewe politieke onafhanklikheid. Dat hierdie gebiede nie al vroeër tot 'n gemeenskaplike Hessiese staat verenig is nie, was aan erfdeling, dinastiese belange, godsdienstige onenigheid, oorlogsvoering en die inmenging en die begerigheid van vreemde moondhede te danke.^[15]

Maar ondanks die feit dat Hesse eeue lank in kleiner politieke eenhede verdeel was, het sy bewoners 'n gemeenskaplike geskiedenis wat terugstrek na die hoë middeleeue toe Hesse 'n kernland van die Heilige Romeinse Ryk was, en die tyd van die Protestantse Hervorming toe die Nassauiese landsdele gesamentlik die Calvinisties-Protestantse geloof aanvaar het. In die volgende eeue het die twee linies van die Huis van Hesse, Kassel en Darmstadt, in politieke opsig van mekaar wegbeweeg, maar die gemeenskaplike identiteit van die Hessiese bevolking is deur hierdie proses nie aangetas nie. Sodoende kan na Hesse voor 1945 as 'n historiese Duitse landskap verwys word.

Vroeë geskiedenis

Die vroegste spore van menslike bewoners, wat deur argeoloë in Hesse gevind is, dateer uit die Ou Steentydperk (sowat 500 000 jaar gelede). In streke soos Wetterau en die Schwalm-Eder-gebied, wat ook gedurende die Ystydperk vry van vergletsering was, het prehistoriese steengroewe ontstaan.

Gedurende die Middel-Steentydperk (tussen 8 000 en 5 000 v.C.) is die Hessiese gebied net soos ander streke in Europa deur klein gemeenskappe van jagters, versamelaars en vissers bewoon, soos deur argeologiese vondse rondom Arolsen en Hofgeismar, in die Vogelsbergstreek en die mondingsgebied van die Main bevestig is. In die oorgangstydperk tussen Middel- en Jong Steentydperk (omstreeks 5 000 tot 1 800 v.C.) het steeds meer gemeenskappe hul nomadiese leefwyse laat vaar en hulle in dorpsagtige nedersettings met boerderye gevestig waar hulle akkerbou bedryf en vee geteel het.

Vroeë boeregemeenskappe het onder meer in die Laer Lahnvallei, die Ryn-Mainstreek, die Amöneburgse Bekken en in die gebied rondom Fritzlar bestaan. Hier is byvoorbeeld gebruiksvoorwerpe opgegrawe wat vanweë hul kenmerkende versierings as snoerkeramiek bekend staan. Navorsers neem aan dat die draers van die snoerkeramiese beskawing hul oorsprong in Wes-Hongarye gehad het.^[16]

Vanweë sy ligging by die kruispunt van belangrike roetes was Hesse gedurende die hele Steentydperk 'n deurgangsgebied waardeur mense getrek het, waar handel met goedere gedryf en nuwe gewoontes gevestig is. Dit was Hesse se besondere rol as deurgangsland waardeur die land se geskiedenis ook in die volgende eeue bepaal is.^[17]

Brons- en Ystertydperk

In die Bronstydperk (tussen 1 800 en 750 v.C.) val die bloeifase van die sogenaamde Urneveldbeskawing wat sy naam aan sy besondere begrafnispraktyke te danke het. Oorledenes is veras en in urne, soms saam met ryk grafgiftes, begrawe. Die grafte van vorste wys op sosiale verskille. So is hooggeplaastes saam met wapens en bronsgereedskappe begrawe. Ander vondse uit die 1ste eeu. v.C. wys op praktyke soos menseoffers en kannibalisme wat indertyd nog bestaan het.

Die Ystertydperk (omstreeks 750 tot 50 v.C.) is die laaste periode in die Hessiese geskiedenis waar argeologiese opgrawings skriftelike oorlewerings moet vervang. Bewoners het in hierdie tydoperk weer oorgegaan na die tradisionele begrafnispraktyk van teraardebestelling. Oorledenes is dikwels saam met hul sieraad, veral ringe, begrawe. Kenmerkend is die vestiging van nedersettings op hoër geleë plekke soos heuwels – een van die karakteristieke van 'n nuwe tydperk wat destyds aangebreek het: 'n tydperk wat met die Kelte verbind word.

Kelte en Chatte

Gerekonstrueerde wapens, uitrusting en klere van 'n Keltiese kryger.
Museum KeltenKeller, Rodheim-Bieber

In die 4de eeu v.C. het Keltiese bewoners in Suidwes-Hesse, in die Ryn-Maingebied, in die Wetterau en op die Glauberg elemente van 'n hoogs ontwikkelde beskawing gevestig wat met 'n verskeidenheid innovasies in die goudsmeekuns en op ander velde verbind word. In die sosiale orde van Keltiese stamme het vorste 'n prominente rol gespeel, soos uit hul ryk grafgifte blyk. Vorste is in wa- of ruitergrafte met goudsieraad, wapens, gereedskappe en keramiek ter ruste gelê. Argeologiese vondse bevestig dat die Keltiese bewoners ook reeds gebruik gemaak het van warmbaddens in die gebied van die huidige Wiesbaden en Alzey.

Hoe ver die Hessiese gebiede onder Keltiese heerskappy gestrek het, is steeds omstrede onder geskiedkundiges. Terwyl die suide en sentrale gebiede van die huidige deelstaat Hesse deur Kelte bewoon is, het Germaanse stamme, waaronder die Chatte as beduidendste groep, vanuit Noord-Hesse in suidelike rigting beweeg. Die tweede eeu v.C. is reeds gekenmerk deur Kelties-Germaanse gevegte waartydens die Kelte uiteindelik 'n nederlaag gely het. Blykbaar kon nóg hul hoogs ontwikkelde beskawing nóg hul gesofistikeerde stelsel van versterkings en forte die Kelte in Hesse van ondergang red.

Dikwels word na die Kelte as 'n "vlugtende volk" verwys wat meestal niks meer agtergelaat het as die spore van hul vlug. In die laaste dekades voor die begin van die Christelike jaartelling het die Chatte hulle in die berg- en heuwellandskap van Neder-Hesse gevestig. Die middelpunt van hul magsgebied was rondom Fulda, Eder en Lahn geleë, alhoewel Chattiese gemeenskappe hulle ook in die gebied van Kassel en Wetzlar en aan die Middelryn gevestig het. Die belangrikste Chattiese nedersettings, wat tegelykertyd as godsdienstige sentra en sentrale begrafnisplekke gedien het, was Geismar, Metze en Gudensberg. Nou verwante Germaanse stamme soos die Cheruskers en Mattiakers het net tydelik 'n rol as bondgenote vervul voordat hulle uitgeskakel is.

Die Chatte was volgens antieke oorlewerings (onder meer Tacitus se Germania en Annales) 'n baie strydlustige volk, maar in elk geval teen die einde van die 1ste eeu n.C. die Germaanse kernvolk in die gebied. As sulks was hulle die belangrikste teenstaanders van Rome en sy kolonies aan die linkeroewer van die Ryn. Tacitus beskryf die Chatte as liggaamlik en geestelik sterk en verbind hierdie eienskappe met hul leefstyl as bergbewoners waardeur hulle van die meeste ander Germane verskil het. Hul gedissiplineerdheid en organisasievermoë was volgens hom vergelykbaar met dié van Romeine. Die digter Marcus Valerius Martiali merk op dat die Chatte, net soos die Bataviërs, 'n rooi skuim, die sogenaamde spuma chattica, vervaardig het waarmee hulle hul hare vuurrooi geverf het. Hierdie skuim was ook in Rome baie gewild en het 'n belangrike rol in die ruilhandel met Romeine gespeel.^[18]^[19]

Deskundiges soos die Duitse filoloog Ludwig Rübekeil, wat navorsing oor die kontaksones tussen Germane en Kelte doen, bevraagteken die stelling dat die Chatte 'n suiwer Germaanse stam was. So het onder meer Caesar na die Volcae Tectosages verwys, 'n Galliese volk wat hom in die Hercyniese Woud gevestig het, die digte bosgebiede wat vanaf die Ryn in ooswaartse rigting gestrek en die grootste deel van die huidige Suid-Duitsland bedek het. Vir Romeinse en Griekse skrywers het hierdie oerbos die noordelike grens van die bekende Europa gevorm.

Navorsers vermoed dat die Volcae Tectosages gebiede in die huidige Noord-Baden, Noord-Württemberg, Hesse, Noord-Beiere en Boheme bewoon het. Taalkundige navorsing en argeologiese opgrawings bevestig dat die bevolking in hierdie streek van gemengde Kelties-Germaanse afkoms was. Interessant genoeg het die Germane later die naam van hierdie Kelties-Germaanse mengvolk, Volcae Tectosages, gebruik om na alle Kelte en Romane te verwys. Uit die oorspronklike Walha het later Welsch geword (vergelyk die terme Waal, Waals en Wallonië vir die nie-Germaanse deel van die huidige België). Welsche as sambreelterm vir Romaanssprekende volke word tans in Duits nie meer gebruik nie, maar wél in Pools – vergelyk die Poolse naam vir Italië, Włochy.^[20]

Romeinse heerskappy

Romeinse legioene, wat in die versterkte militêre basis van Mogontiacum (die moderne Mainz) gestasioneer was, het in 10 v.C. die Ryn oorgesteek om vir die eerste keer voet op Hessiese bodem te sit. Rome was destyds van voorneme om sy provinsie Germania verder uit te brei en sy oostelike grens tot by die Elberivier te verskuif. Die Chatte was die eerste Germaanse volk wat in gevegte met Romeinse magte gewikkel was. Dit was ook moontlik ook die rede hoekom hulle 'n fokuspunt in die Romeinse geskiedskrywing was en 'n hele reeks outeurs, waaronder Tacitus, Florus, Plinius en Strabo, na hulle verwys het.

Die Romeins-Chattiese konflik het die hele Romeinse keisertyd voortgeduur. Rome het uiteindelik daarin geslaag om sy besittings langs die regteroewer van die Ryn uit te brei en die nuut verowerde gebiede deur 'n reeks grensforte in die huidige Wiesbaden, Hofheim en Friedberg te beveilig. Laasgenoemde was die Romeinse Ryk se noordelikste voorpos in Hesse, maar desondanks is die Romeinse castellum Saalburg naby Bad Homburg tans die bekendste Romeinse vesting in die gebied. In 1900 het die imperiale selfbeeld van keiser Wilhelm II die aanleiding tot die rekonstruksie van hierdie castellum gegee.

Die voortdurende grenskonflik het verdere versterkings genoodsaak. Vanaf 83 n.C. het die Romeine met die bou van die Limes begin, 'n versterkte en bewaakte grenslyn. Hiervoor is aanvanklik net 'n smal strokie land van bome en bosse skoongemaak om 'n grenspad aan te lê. Hierdie pad het dikwels oor bergkamme geloop wat 'n goeie uitsig oor die onveilige Chattiese grensstreek gebied het. Dit is gaandeweg versterk en tot een van die beduidendste en invloedrykste kulturele grenslyne in die geskiedenis van Europa uitgebou.^[21] Terwyl dit heel waarskynlik nie sou deug om 'n grootskaalse aanval af te weer nie, het die Limes nietemin die doeltreffende polisiëring van die grens bewerkstellig sodat migrasie- en handelsverkeer gereguleer kon word.

Die Limes het die gebied van Hesse in twee dele verdeel. Suid-Hesse het deel uitgemaak van die Romeinse provinsie Bo-Germanië (Germania superior) met sy hoofstad Mogontiacum. Die gebied is gaandeweg geromaniseer – 'n proses wat hom op administratiewe, stedeboukundige en infrastrukturele gebied voltrek het. Latyn het die algemene omgangstaal geword. In administratiewe opsig is die provinsie in civitates verdeel – nedersettings of munisipaliteite wat dikwels deur 'n bepaalde stamgroep bewoon is en oor sy eie plaaslike administrasie beskik het. In Hesse was daar drie civitates: die civitas Taunensium (met Nida – tans Frankfurt-Heddernheim – as administratiewe setel), die civitas Mattiacorum (Aquae Mattiacorum, die moderne Wiesbaden) en die civitas Audeniensium (Dieburg).

Alle bewoners van Bo-Germanië was belastingpligtig, maar het tegelykertyd voordeel getrek uit die doeltreffende Romeinse administrasie. So is vaste paaie aangelê en steenbrûe gebou om die ekonomiese mobiliteit van bewoners en handelsverkeer te bevorder. Die versterkte handel- en marksentrum (forum) in Waldgirmes naby Lahnau getuig van Romeinse aktiwiteite in hierdie verband. Die forum, wat vanaf 4 v.C. ontstaan het, is een van die vroegste voorbeelde van Romeinse steengeboue in die besette Germaanse gebiede aan die regteroewer van die Ryn (Germania magna).

'n Groot aantal landgoede (villae rusticae) het die bevolking in stedelike nedersettings van landbouprodukte voorsien. Akkerbou en veeteelt het voordeel getrek uit nuut ingevoerde, tot dusver in die gebied onbekende vrugtesoorte, veerasse en landboukundige toerusting. Die warm Rynvallei was 'n goeie ligging vir die vestiging van 'n wynboubedryf. Warmbaddens, wat vir geneeskundige en ontspanningsdoeleindes gebruik is, was 'n lokpunt vir bewoners van Wiesbaden, Bad Nauheim en Bad Vilbel en hul uitheemse gaste, soos tewens ook die plaaslike gashuise. Fonteine en akwadukte het die bevolking van vars water voorsien.

Al het die Romeinse heerskappy in Suid-Hesse sowat 400 jaar geduur, was Germaanse aanvalle 'n konstante bedreiging vir sy bewoners. Die Chatte het vanuit hul stamland noord van die Limes verskeie kere die Romeinse grens oorgesteek. Aanvanklik is hul aanvalle suksesvol afgeweer, maar vanaf die vroeë 3de eeu het 'n tweede Germaanse volk, die Alemanne, na die ryksgrens opgeruk. Omstreeks 260 het hulle vir die eerste keer die Limes deurbreek.

Rome was genoodsaak om alle gebiede van die provinsie Bo-Germanië, wat langs die Ryn se regteroewer geleë was, te ontruim. Die besittings aan die linkeroewer is hergeorganiseer as Germania prima, terwyl Mogontiacum sy status as administratiewe setel gehandhaaf het. Danksy magtige versterkings het die Romeinse bewind aan die Ryn se linkeroewer nog sowat honderd jaar voortgeduur voordat ook hierdie gebiede gereeld teikens van Alemanniese invalle geword het. Omstreeks 400 is die Romeinse verdedigingslinies aan flarde geskeur, en kort daarna het die laaste Romeinse groepe die gebied ontruim. Vierhonderd jaar se Romeinse heerskappy het hul stempel op Suid-Hesse afgedruk sodat die streek ook in die volgende eeue sterk verskil het van die noorde wat nooit onder Romeinse bewind gekom het nie.

Middeleeue

Gedurende die Frankiese heerskappy in Hesse het die bewoners die Christelike geloof aangeneem. Ook die eerste verwysing na die Hesse as Hessi dateer uit die vroeë middeleeue. 'n Brief wat in 738 deur die pous aan Bonifatius gestuur is, 'n sendeling wat aanvanklik in Fritzlar en later in Fulda gepreek het, bevat dié term. Bonifatius het kerke opgerig en vroeë strukture van 'n kerkorganisasie gevestig.

Onder Karel die Grote, wat in 800 tot keiser gekroon is, het die Ryn-Maingebied tot een van die kernstreke van die Heilige Romeinse Ryk ontwikkel, veral nadat keiserlike paltse naby biskopsetels soos Mainz en Worms ontstaan het. Ná die opsplitsing van die Ryk onder Karel se kleinseun Lodewyk die Duitser, wat in die klooster van Lorsch ter ruste gelê is, het Frankfurt die keiser se gunsteling-regeringsetel geword. In die regeringstyd van die Staufer-keiser Frederik Barbarossa, wat in 1152 deur die ryksvorste in Frankfurt as koning verkies is, het die Ryn-Maingebied nog eens 'n kerngebied van die Ryk geword.

So het Frankfurt gaandeweg die stad geword waar Duitse konings verkies en gekroon is. Die stad het tot een van die belangrikste ekonomiese en handelsentra in Europa ontwikkel nadat keiser Frederik II in 1240 aan Frankfurt die voorreg verleen het om jaarbeurse (belangrike handelskoue) te hou.^[22]

Die geskiedenis van Hesse as politieke entiteit het in die Staufertydperk begin toe Elisabeth, die weduwee van die Thüringiese landgraaf Lodewyk IV, haar amptelike residensie in die somer van 1228 na Marburg verskuif het. Haar betrokkenheid by die armes en siekes, haar ontydige afsterwe in 1231, haar latere heiligspreking en die opspraakwekkende pelgrimstoer van keiser Frederik II het van haar graf 'n sakrale sentrum in Hesse gemaak.

Haar dogter Sophie het ná 'n hewige stryd met haar Thüringiese familie en die streeksmoondhede oor die politieke en dinastie toekoms van Hesse daarin geslaag om die land as erfdeel aan haar seun Hendrik van Brabant te laat val. In 1264 is Hendrik I ná die einde van die Thüringies-Hessiese Suksessieoorlog as landgraaf van Hesse erken. Dertien jaar later het hy Kassel as sy regeringsetel gekies. Dit was die laaste in 'n reeks uitgangspunte vir die ontwikkeling van Hesse as selfstandige politieke entiteit.

Modernisering onder Philipp die Grootmoedige

Gedurende die regeringstyd van landgraaf Philipp die Grootmoedige (1518–1567) het hierdie ontwikkeling 'n hoogtepunt bereik. Philipp het al vroeg die godsdienstige en politieke belangrikheid van Martin Luther se leerstellings besef. As een van Luther se oortuigde aanhangers het hy daarin geslaag om van Hesse binne 'n kort tydperk een van die leidende Protestantse Duitse en Europese moondhede van die vroeë 16de eeu te maak. Philipp het die beginsels van sy beleid binne die Europese konteks geformuleer, selfs al het dit in konflik gestaan met die beleid van die keiser en die Habsburgse wêreldmoondheid.

Met sy hervormingsbeleid het hy die Hessiese administrasie, onderwysstelsel en navorsingsbedryf gemoderniseer en met die daarstelling van sosiale instellings begin. Die stigting van die Universiteit van Marburg, die oudste akademiese instelling in Hesse, en die bou van nuwe skole en hospitale het sentraal gestaan in sy moderniseringsprogram.

Ná sy afsterwe het politieke en godsdienstige geskille tot die verdeling van Hesse gelei wat voortaan uit twee deelstate – Hesse-Kassel en Hesse-Darmstadt – bestaan het. Godsdienstige geskille het die dinastiese konflikte en verdeling in die 17de eeu verder verskerp.

Die 19de eeu

Die politieke stelsel en landkaart in Hesse is eers in die vroeë 19de eeu as gevolg van Napoléon Bonaparte se Europese magsbeleid weer ingrypend verander. Hesse-Kassel is in 1803 tot keurvorstedom verhef. Hesse-Darmstadt, wat die status van groothertogdom gekry het, en die Nassauiese vorstedomme, wat in die Hertogdom Nassau verenig het, het in 1806 tot die Rynbond toegetree. Ook ander grense is in die Napoleontiese tydperk nuut getrek. Frankfurt, Wetzlar, Aschaffenburg, Fulda en Hanau is enkele jare lank in die Groothertogdom Frankfurt saamgesluit, terwyl Keurhesse, Brunswyk asook dele van Hannover en Pruise tydelik deel uitgemaak het van die Koninkryk Wesfale, met Kassel as regeringsetel van Napoléon se broer Jérôme.

Met Napoléon se militêre nederlaag het ook die Koninkryk Wesfale verbrokkel. Die keurvorstedom Hesse-Nassau is herstel en groot dele van die vorsbisdom Fulda en Hanau daarby ingesluit. Gebiede aan die linkeroewer van die Ryn rondom Mainz en Worms is as Rynhesse by Hesse-Darmstadt ingelyf. Nassau het voortbestaan as hertogdom. Kleiner selfstandige state soos die landgraafskap Hesse-Homburg en die prinsdom Waldeck het by die Duitse Bond aangesluit. Frankfurt het sy status as Vrye Rykstad herwin (tot en met 1866) nadat die gelyknamige groothertogdom weer ontbind is.

Die eerste demokratiese bedeling

Kaart van Hesse in die Republiek van Weimar, 1930

Ná die afskaffing van die monargie en die stigting van die Republiek van Weimar in 1918 is die Groothertogdom Hesse-Darmstadt omgevorm tot die Volksstaat Hesse. Die eerste algemene verkiesing is op 26 Januarie 1919 gehou, en net soos op nasionale vlak is ook in die deelstaat 'n koalisieregering deur die Sosiaaldemokratiese, die Demokratiese en die Sentrumparty. Darmstadt is as setel van die nuwe deelstaatregering gekies.

Die deelstaat se eerste demokratiese grondwet is op 20 Februarie 1919 aanvaar. Die politieke en ekonomiese instabiliteit, wat op die Eerste Wêreldoorlog gevolg het, was 'n groot uitdaging vir die jong Hessiese republiek. Nogtans het die Hessiese minister van binnelandse sake, Wilhelm Leuschner, wat die amp vanaf 1928 beklee het, Hesse as "die wegbereider vir 'n herordening van die Ryk" beskou – 'n rol wat volgens hom uit die politieke tradisies van Hesse voortgespruit het. Leuschner het die groeiende Nasionaalsosialistiese beweging betyds as 'n bedreiging vir die demokratiese stelsel raakgesien en dit van die begin af bestry.^[23]

Nasionaalsosialistiese diktatuur

In die verkiesing van November 1931 het die Nasionaalsosialistiese Duitse Werkersparty (NSdAP) 27 van die 70 setels in die Hessiese deelstaatparlement verower, maar kon nie daarin slaag om die verkose demokratiese regering te ontsetel nie. Eers met die Nasionaalsosialistiese magsoorname in die Duitse Ryk in 1933 het die "Wet oor die heropbou van die Ryk" voorsiening gemaak vir 'n diktatoriese bewind op deelstaatvlak. Die NSdAP-streeksleier in Hesse-Nassau is as Ryksstadhouer benoem. Binne sy bevoegdhede en funksies het die ontbinding van bestaande departemente geval wat in administratiewe afdelings omgevorm is. Alle deelstaatstrukture is aan die NS-bewind op nasionale vlak gelykgeskakel en demokratiese partye onderdruk.

Nogtans was daar aktiewe weerstand teen die NS-bewind. Naas Wilhelm Leuschner het ook ander personlikhede soos Heinrich Fulda, Ernst von Harnack, Theodor Haubach, Johanna Kirchner, Carlo Mierendorff, Adolf Reichwein en Ludwig Schwamb teen die diktatuur verset. Almal het Wilhelm Leuschner se politieke oortuiging gevolg dat "ons is, wat ons gewees het" en hul stryd vir 'n demokratiese Duitsland met hul lewens betaal. Hul vryheidsgees en politieke beginsels was egter rigtinggewend vir die nuwe Hessiese deelstaat wat ná die Tweede Oorlog gestig is.

Gedurende die oorlog het duisende bewoners van Hessiese stede soos Frankfurt, Kassel en Darmstadt in vernietigende Britse en Amerikaanse lugaanvalle gesterf. Die aanval op Darmstadt, wat snags op 11 September 1944 begin het, het na ramings meer as 12 000 menselewens geëis.^[24] Plaaslike NS-leiers het massabegrafnisse vir propagandadoeleindes misbruik en die bevolking opgeroep om in die oorlogstryd teen die geallieerde magte te volhou.

In die lente van 1945 het geallieerde magte die grootste deel van die Duitse Ryk beset. Op 25 Maart het Amerikaanse eenhede Darmstadt ingeneem, op 28 Maart Wiesbaden en een dag later ook Frankfurt am Main. Op 4 April is Kassel in Noord-Hesse bevry. Nog in die lente van 1945 het die Amerikaanse militêre administrasie in Kassel en Wiesbaden nuwe regeringspresidente en 'n "Duitse regering van die deelstaat Hesse" met sy setel in Darmstadt benoem. Die nuwe regering onder leiding van professor Ludwig Bergsträsser het by die demokratiese tradisies van die voormalige Volksstaat Hesse aangesluit.^[25]

Stigting van die deelstaat

Die deelstaat Groot-Hesse (Groß-Hessen) is volgens die Amerikaanse militêre bewind se Proklamasie nommer 2 op 19 September 1945 gevorm. Wiesbaden het op 12 Oktober die administratiewe hoofstad geword. Die Hessiese staatsgebied het die voormalige Pruisiese distrikte Kassel en Wiesbaden en die vroeëre Volksstaat Hesse behels. Die distrikte Ober- en Unterwesterwald, Unterlahn en St. Goarshausen het, net soos die streek Rynhesse aan die linkeroewer van die Ryn, deel van die Franse besettingsone geword en is later by die nuwe deelstaat Rynland-Palts ingesluit.

Ekonomiese opswaai ná 1945

Hesse het ná die verdeling van Duitsland tot die geografiese middelpunt van die nuutgestigte Federale Republiek van Duitsland geword en binne enkele jare tot 'n welvarende streek ontwikkel wat vanaf 1957 selfs in staat was om finansiële bystand aan armer Wes-Duitse deelstate te verleen. Met sy ekonomiese beleid, wat onder meer voorsiening vir die sosiale ontwikkeling van landelike gebiede gemaak het, het Hesse as voorbeeld vir ander deelstate gedien. In die 1960's het Frankfurt am Main tot die enjin van ekonomiese groei in die Ryn-Main-streek ontwikkel.

Met sy sterk ekonomiese posisie het Hesse, wat in die dekades ná die oorlog tradisioneel deur die Sosiaaldemokratiese Party geregeer is, sy invloed in die Federale Raad, die tweede kamer en verteenwoordiging van die Duitse deelstate, laat geld. So is 'n aantal hofstukke by die Wes-Duitse konstitusionele hof ingedien om omstrede wetsontwerpe van die konserwatiewe federale regering onder leiding van bondskanselier Konrad Adenauer (CDU), waaronder die beplande invoering van 'n regeringsstelevisiekanaal, te betwis.

Demografie

Bevolkingsverspreiding en -digtheid

Met 'n bevolking van 6,25 miljoen neem Hesse die vyfde plek van alle Duitse deelstate in, terwyl dit met 'n oppervlakte van 21 000 km² sowat ses persent van die gebied van die Federale Republiek van Duitsland beslaan en die sewende plek van alle deelstate inneem. Hesse is die vierde mees digbevolkte deelstaat ná Noordryn-Wesfale, Saarland en Baden-Württemberg. Die getal buitelanders het in 2012 meer as 704 000 of 11,7 persent van die totale bevolking beloop.^[26]

Drie vyfdes van Hesse se bevolking is in die suide saamgetrek, terwyl een vyfde elk in Sentraal- en Noord-Hesse woon. 'n Kwart van alle Hesse is in een van die deelstaat se vyf selfregerende stede met meer as 100 000 inwoners woonagtig, 29 persent in middelgroot stede met 'n bevolking tussen 20 000 en 100 000, en die helfte van die bevolking woon in 367 munisipaliteite met minder as 20 000 inwoners. Die bevolkingsgrootte van Hessiese stede varieer tussen meer as 757 000 in Frankfurt am Main en slegs 1 100 in Schwarzenborn.

Die grootste Hessiese stede is merendeels in die suidelike Ryn-Maingebied geleë – Frankfurt am Main, Wiesbaden, Darmstadt en Offenbach am Main. Drie van altesaam sewe stede met tussen 50 000 en 100 000 inwoners – Hanau, Rüsselsheim en Bad Homburg vor der Höhe – is eweneens in Suid-Hesse geleë. Vier stede, wat in dieselfde kategorie val, is in Sentraal-Hesse geleë (Marburg, Gießen, Fulda en Wetzlar). Noord-Hesse word, met uitsondering van Kassel, deur kleiner nedersettings en 'n oorwegend landelike struktuur gekenmerk.

Bevolkingsontwikkeling

Die bevolking van Hesse het sedert die stigting van die deelstaat in 1945 met meer as twee miljoen gegroei. Hierdie groeiproses het in verskillende fases plaasgevind wat deur politieke en ekonomiese omstandighede bepaal is. Ná die Tweede Wêreldoorlog het byna een miljoen vlugtelinge uit die verlore Duitse Oosgebiede 'n nuwe tuiste in Hesse gevind. Teen die middel van die 1960's het die deelstaat se florerende nywerhede 'n mannekragtekort ondervind wat slegs deur 'n groot stroom van Suid-Europese immigrante verlig kon word.

In die laat 1980's en vroeë 1990's het die Hessiese bevolking danksy die Duitse hereniging en die val van die Ystergordyn tussen Wes- en Oos-Europa nog eens sterk groei getoon toe duisende Oos-Duitsers en Oos-Europeërs hulle in die deelstaat gevestig het. In die laat negentigerjare het die groeiproses geleidelik verstadig. Die natuurlike bevolkingsaanwas was sedert die 1970's selfs negatief sodat die bevolkingsgetal vanaf 2003 gestagneer of selfs afgeneem het.

Tussen 1988 en 1996 het die inwonertal met meer as 'n halfmiljoen gestyg. Hierdie groei het tussen 1997 en 2000 verstadig tot 40 800, met 'n totale bevolking van 6 068 100 in 2000. In die volgende jare het dit verder gegroei 6 097 800 in 2004 om daarna in 2009 weer af te neem tot die vlak van 2000 (6 062 000). Vervolgens het dit selfs tydelik gekrimp tot minder as ses miljoen, en net danksy die hoër getal immigrante het dit intussen weer by die sesmiljoenkerf verbygesteek.

Die getal lewende geboortes het in 2016 teenoor die vorige jaar met 6,7 persent gestyg tot 60 700 – die hoogste syfer wat sedert 1997 (63 124) aangeteken is (die laagste getal is in 2006 aangeteken met 51 404). Gelyktydig het die getal sterfgevalle met 3,7 persent gedaal tot 64 100. Die demografiese bevolkingsafname het sodoende in 2016 gedaal tot 3 300 persone (teenoor 9 645 in 2015).^[27]

Politiek

Die Hessiese grondwet

Die Hessiese grondwet, wat op 1 Desember afgekondig is, is die oudste van enige Duitse deelstaat wat steeds van krag is. Die grondwet bestaan uit twee hoofdele met altesaam 161 artikels. Die basiese regte van Hessiese burgers is in die eerste 63 artikels vervat, terwyl die tweede hoofdeel die deelstaatstruktuur bepaal. Hier word alle deelstaatliggame met eie bevoegdhede genoem en hul funksies, regte en pligte beskryf.

Die deelstaat Hesse se grondwet waarborg vrede, vryheid en goeie betrekkinge met ander state en nasies. 'n Verdere onderliggende beginsel is die verbondenheid tot nasionale eenheid in 'n Duitse republiek – 'n doelwit wat nog nie verwesenlik was toe die grondwet in 1946 afgekondig is nie.

Die Hessiese grondwet veroordeel oorlog en waarborg die reg om weerstand te bied teen wette en handelinge wat die grondwetlike regte en beginsels bedreig. Dit is die enigste deelstaatgrondwet wat nog voorsiening maak vir die toepassing van die doodstraf – 'n anachronisme wat weens die voorrang van federale reg (die doodstraf is in Duitsland op nasionale vlak lankal afgeskaf) geen regsgelding meer het nie.

Regeringstelsel

Algemeen

Volgens sy grondwet is Hesse 'n lidstaat van die Duitse republiek. So het Hesse nog voor die daarstelling van 'n verenigde Duitse republiek aanspraak daarop gemaak om later deelstaat van 'n sodanige politieke entiteit te wees. Die Hessiese grondwet maak voorsiening vir 'n demokratiese, parlementêre en republikeinse staatsvorm vir die deelstaat.

Wetgewende gesag

Die wetgewende gesag word deur die deelstaatparlement of Landtag uitgeoefen, behalwe vir sekere politieke aangeleenthede waaroor die Hessiese volk self in 'n referendum kan beslis. Die Hessiese Landtag bestaan uit afgevaardigdes wat deur die volk vir 'n ampstermyn van vyf jaar (voor 2003: vier jaar) verkies word. Die grondwet gee passiewe stemreg aan alle stemgeregtigdes bo die ouderdom van 21 jaar. Alle partye, wat meer as vyf persent van die uitgebragte stemme op hulle verenig, word in die deelstaatparlement verteenwoordig.

Uitvoerende gesag

Die uitvoerende gesag berus by die Hessiese deelstaatregering en die deelstaatadministrasie wat aan die regering ondergeskik is. Die deelstaatregering bestaan uit die eerste minister van Hesse en sy kabinet. Die beginsels en riglyne van die regeringsbeleid word deur die eerste minister vasgelê wat aan die deelstaatparlement verantwoordelik is.

Volgens die basiese riglyne van regeringsbeleid verrig die ministers hul amptelike pligte selfstandig en is hiervoor verantwwordelik aan die deelstaatparlement.

Die eerste minister word deur 'n geheime stemming deur die deelstaatparlement verkies. 'n Suksesvolle kandidaat moet meer as die helfte van die uitgebragte stemme van alle afgevaardigdes op hom verenig. Hy benoem vervolgens sy kabinetslede. Die Hessiese eerste minister tree as die verkose verteenwoordiger van die burgers van Hesse op.

Die Hessiese grondwet bevat 'n besondere bepaling waarvolgens lede van adellike dinastieë en gesinne, wat tot en met 1918 in Duitsland of enige ander land regeringsgesag uitgeoefen het of steeds uitoefen, nie as lede van die deelstaatregering verkies mag word nie.

Amptelike simbole

Die amptelike simbole van die deelstaat Hesse sluit in: die deelstaatwapen, die deelstaatvlag, die deelstaatdiensvlag, die deelstaatseël, die wapenskild van deelstaatliggame en die rooi-wit deelstaatkokarde.^[28]


Deelstaatwapen	Deelstaatvlag	Deelstaatdiensvlag	Regeringskenteken	Wapenkenteken (rooi)	Wapenkenteken (wit)

Permanente sending in Berlyn

Op 31 Mei 2001 is die nuwe Hessiese Deelstaatsending in die federale hoofstad Berlyn ingewy. Die kantoorgebou is in die vroeëre Ministergärten ("Ministertuine") tussen Brandenburger Tor en Potsdamer Platz geleë – nie ver van federale liggame en instellings soos die Duitse federale parlement (Deutscher Bundestag), Federale Raad (Bundesrat, as verteenwoordiging van die sestien deelstate), die kantoor van die Duitse bondskanselier en meerdere federale departemente nie.

Duitse deelstate het reeds voor die stigting van die Federale Republiek van Duitsland op 23 Mei 1949 sendings in Berlyn gevestig. Voorlopers van die huidige deelstaatsendings was meestal permanente verteenwoordigings by die hof van die Pruisiese koning in Berlyn. Dr. Karl von Hofmann het tussen 1866 en 1876 die amp van Hessiese gevolmagtigde by die destydse Duitse Federale Raad, die verteenwoordiging van deelstate in die Duitse Keiserryk, beklee.

Die Sosiaaldemokratiese politikus Wilhelm Apel het tussen 1949 en 1963 as Hesse se amptelike verteenwoordiger gefungeer – aanvanklik vanaf 1947 by die Raad van Duitse Deelstate (Länderrat) in Stuttgart waar hy ook lid van die Parlementêre Raad was. In die volgende jaar is hy as Hessiese gevolmagtigde by die administrasie van die Britse en Amerikaanse besettingsone in Frankfurt am Main benoem. Vanaf die stigting van die Federale Republiek van Duitsland het hy veertien jaar lank die amp van Hessiese gevolmagtigde by die federale regering beklee en Hesse se permanente sending in Bonn gevestig. Ná die Duitse hereniging in 1990 en die federale parlement se besluit om regeringsinstellings na Berlyn te verskuif is ook die Hessiese Deelstaatsending hierheen verskuif.

Permanente sending in Brussel

Sedert 1989 is daar 'n permanente sending van die Deelstaat Hesse by die Europese Unie in Brussel. Dit val onder die Departement van Europese en Federale Sake onder leiding van Lucia Puttrich, minister van federale en Europese sake en gevolmagtigde van die Deelstaat Hesse by die federale Duitse regering, en die staatssekretaris van Europese sake, Mark Weinmeister.

Meer as twee derdes van alle politieke besluite, wat die alledaagse lewe van die bewoners van Hesse raak, word deesdae in Brussel geneem. So is dit ook vir Hesse as deelstaat van groot belang om sy eie verteenwoordigers by instellings van die Europese Unie in Brussel, Straatsburg en Luxemburg te hê, sy belange te bevorder en Europese besluitnemingsprosesse sodanig te beïnvloed dat hulle geen nadelige uitwerkings op die deelstaat het nie. Hesse se Europese sending verskaf inligting oor politieke ontwikkelinge op Europese vlak aan die Hessiese deelstaatregering te Wiesbaden.^[29]

Sedert Mei 2013 word Hesse se Europese sending saam met dié van sy drie Europese susterstreke – Akwitanië (Frankryk), Emilia-Romagna (Italië) en Woiwodskap Groot-Pole (Pole) – in 'n gemeenskaplike kantoorgebou in die Europese Kwartier van Brussel gehuisves. So is Hesse tans die enigste Duitse deelstaat wat sy Europese belange in noue samewerking met die verteenwoordigers van sy Europese susterstreke waarneem. Intussen het ook ander Hessiese instellings – waaronder die Hessiese deelstaatparlement, banke en ekonomiese instellings en verenigings uit die Frankfurt-Ryn-Main-streek, die Goethe-universiteit in Frankfurt am Main en Fraport, die bestuursmaatskappy van Frankfurt se Ryn-Main-lughawe, kantore in die gebou gehuur.

Kantore vir ekonomiese samewerking in die buiteland

Die deelstaat Hesse het kantore vir ekonomiese samewerking in sommige buitelandse metropole en streke gevestig, waaronder New York, Sjanghai, die provinsie Hunan (Volksrepubliek China), Boedapest, Havana, Jaroslawl, Moskou, Poznań en Teheran, wat raad en advies aan voornemende beleggers verskaf.^[30]

Susterstreke


Wisconsin	Verenigde State	1976
Hunan	Volksrepubliek China	1985
Jiangxi	Volksrepubliek China	1985
Emilia-Romagna	Italië	1992
Jaroslawl	Rusland	1991 (opgeskort)
Akwitanië	Frankryk	1995
Groot-Pole	Pole	2000
Bursa	Turkye	2010

Administratiewe distrikte

Distrikte soos Hochtaunus en Main-Taunus maak deel uit van Frankfurt am Main se metropolitaanse gebied. Hier is kleiner welvarende ekonomiese spilpunte soos Eschborn (foto), Kronberg am Taunus en Schwalbach im Taunus geleë

Administratief word Hesse sedert 1981 in drie administratiewe geweste (Regierungsbezirke) verdeel wat na hulle regeringsetels vernoem is – Darmstadt, Gießen en Kassel. Die administratiewe geweste word op hulle beurt in vyf selfregerende stede (kreisfreie Städte, stede met meer as 100 000 inwoners wat nie deel uitmaak van 'n distrik nie) en 21 administratiewe distrikte (Landkreise) met 426 munisipaliteite (Gemeinden).

(Die area-afkortings word tussen hakies aangedui)

Darmstadt	Gießen	Kassel
Bergstraße (HP) Darmstadt-Dieburg (DA) Groß-Gerau (GG) Hochtaunuskreis (HG) Main-Kinzig-Kreis (MKK) (HU) Main-Taunus-Kreis (MTK) Odenwaldkreis (ERB) Offenbach (OF) Rheingau-Taunus-Kreis (RÜD) Wetteraukreis (FB) Selfregerend: Darmstadt (DA) Frankfurt am Main (F) Offenbach am Main (OF) Wiesbaden (WI)	Gießen (GI) Lahn-Dill-Kreis (LDK) Limburg-Weilburg (LM) Marburg-Biedenkopf (MR) Vogelsbergkreis (VB)	Fulda (FD) Hersfeld-Rotenburg (HEF) Kassel (KS) Schwalm-Eder-Kreis (HR) Werra-Meißner-Kreis (ESW) Waldeck-Frankenberg (KB) Selfregerend: Kassel (KS)

Ekonomie

Ekonomiese struktuur

Die dienstesektor, wat in 2009 74 persent tot die deelstaat se bruto binnelandse produk (BBP) bygedra het, vorm die ruggraat van die Hessiese ekonomie. Belangrike dienstebedrywe sluit banke en versekeringsmaatskappye, handel, vervoer, inligting en korporatiewe dienste in.^[32] Hesse is die finansiële sentrum van Duitsland en die Europese vasteland waar die Europese Sentrale Bank, die Duitse Federale Reserwebank (Deutsche Bundesbank), die Duitse Effektebeurs en meer as 300 banke hul hoofkwartiere het.

Die nywerheidsektor se aandeel aan Hesse se BBP het 26 persent beloop. Die grootse industriële bedrywe is chemiese en farmaseutiese nywerhede, motorvervaardiging, elektriese en elektroniese goedere en meganiese ingenieurswese. Die grootste motoraanlegte is in Rüsselsheim (Opel) en Baunatal naby Kassel (Volkswagen) gevestig. Kassel het ook 'n belangrike rol in die geskiedenis van die Duitse spoorbedryf gespeel. Hier het Henschel in 1848 sy eerste stoomlokomotief Drache ("Draak") gebou. 'n Ander groot Hessiese lokomotief-vervaardiger, Thyssen, het tot en met 1987 meer as 30 000 lokomotiewe vervaardig.^[33]

Hesse se vervaardigingsbedryf is sterk uitvoergerig – sowat 50 persent van alle vervaardigde goedere word na die buiteland uitgevoer. Die deelstaat speel tradisioneel 'n belangrike rol as gasheerland vir handelskoue. Meer as 100 000 ondernemings is in dié bedryf geregistreer.

Grootste ondernemings

Met meer as 70 000 werknemers in 500 ondernemings is Frankurt se internasionale lughawe die grootste enkele werkverskaffer in Duitsland. Die tweede grootste werkgewers met elkeen meer as 45 000 personeellede is die Federale Spoorweë (Deutsche Bahn AG) en die posdiens Deutsche Post Group. Ander belangrike ondernemings is die kleinhandelgroep REWE Group met 20 000 werknemers en drie ondernemings uit die motorbedryf: Adam Opel AG, Volkswagen AG en Continental AG.

'n Aantal multinasionale ondernemings het filiale in die deelstaat, waaronder ABB, Amazon, Canon, Dunlop, Ferrero, General Motors, Nestlé, Nikon en Philips. Die Suid-Koreaanse elektronikareuse Samsung Electronics en LG het hul Duitse hoofkwartiere in respektiewelik Schwalbach am Taunus en Eschborn, net buite Frankfurt am Main.

Klein en middelgroot ondernemings

Dit is egter klein en middelgroot ondernemings met 250 of minder werknemers – waarvan baie in familiebesit is – wat die ruggraat van die Hessiese ekonomie vorm. Hulle verteenwoordig meer as 90 persent van alle ondernemings wat in die deelstaat geregistreer is en dra met hulle bestellings en beroepsopleiding van jongmense tot die groei van nywerhede, handel en finansiële dienste by. Sowat twee derdes van alle werksgeleenthede in Hesse word deur middelgroot ondernemings beskikbaar gestel, en hulle verskaf die beroepsopleiding van 80 persent van alle vakleerlinge.

Kultuur

Kookkuns

Die bekendste Hessiese spesialiteite het hul oorsprong in Frankfurt am Main: Frankfurter Würstchen (worsies), Grüne Soße ('n groen sous wat van sewe kruie, asyn, olie en suurroom berei word) en Frankfurter Kranz ('n koek met botterroom en rooi vrugtrejellie as vulsel). Appelwynliefhebbers is veral in Frankfurt en Suid-Hesse te vinde. Dié verfrissende vrugtewyn, wat in die Hessiese dialek as Ebbelwoi of Stöffche bekend staan, het sy oorsprong heel waarskynlik in die Romeinse tyd.

Vir voortreflike appelwyn word appels met 'n hoë suurgehalte gebruik. Om in die hoë vraag te kan voorsien, word appelwyn deesdae ook van ingevoerde appels gemaak. Appelwyn word tradisioneel saam met Handkäs mit Musik geniet, 'n suurmelkkaas wat in asyn met speserye en uie gemarineer word, of met Spundekäs, 'n smeerkaas wat met sout, peper en paprika verfyn word. Die kaas word met baie klein uieblokkies bedien.

Aartappels was 'n tradisionele stapelvoedsel in landelike gebiede van Hesse en vorm steeds die basis vir 'n verskeidenheid pikante geregte. Ahle Wurst ("ou wors") is 'n spesialiteit uit Noord-Hesse waarvoor slegs vleis van 'n hoë gehalte gebruik word. Die wors word met speserye, rum of brandewyn verfyn en daarna ryp gemaak deur dit baie lank te droog.

Brood- of gisdeeg wat uitgerol, gebak en met spek en uie bedien is, is van oudsher 'n gewilde dis. Wanneer Hessiese boerevroue vroeër brood gebak het, het hulle die warm bakoond nog gebruik om hierdie ligte maaltyd te bak. Dit word vandag gewoonlik saam met wyn bedien.

Sport

Die Waldstadion is die vernaamste stadion in Hesse

Die bekendste en belangrikste Hessiese sportklub is die vir sy sokkerafdeling bekende Eintracht Frankfurt wat aan die Bundesliga deelneem. Van die ander vername sokkerklubs sluit in SV Darmstadt 98, FSV Frankfurt, SG Rooiwit Frankfurt, KSV Hessen Kassel en SV Wehen. Frankfurt am Main was ook een van die Duitse gasheerstede tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1974, FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2005 en FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2006. Die stad is ook die setel van die Duitse sokkerbond (Deutscher Fußball-Bund, DFB).

Hesse is een van die groot rugbyvestings in Duitsland, saam met Hannover en Heidelberg. Die SC Frankfurt 1880 het Duitsland tydens die Olimpiese Somerspele 1900 se rubgytoernooi verteenwoordig. Dit is ook een van die suksesvolste spanne in die Rugby-Bundesliga, waaraan ook die RK Heusenstamm deelneem. Die Duitse Rugbybond (Deutscher Rugby-Verband, DRV) is in 1900 in Kassel gestig.

Verwysings

↑ (de) "Entwicklung der Einwohnerzahl in Hessen von 1960 bis 2020". Statista. 31 Desember 2022. Besoek op 25 Januarie 2024.
↑ (de) "Bruttoinlandsprodukt von Hessen von 1970 bis 2021". Statista. 3 Januarie 2024. Besoek op 25 Januarie 2024.
↑ (de) "Vorläufiger Schuldenstand der Länder am 30. September 2023". destatis. 30 September 2023. Besoek op 25 Januarie 2024.
↑ (de) "Arbeitslosenquoten im Mai 2022 – Länder und Kreise". Statistik der Bundesagentur für Arbeit. Desember 2023. Besoek op 25 Januarie 2024.
↑ (en) Gudmund Schütte (1933). Our forefathers : The Gothonic nations : A manual of the ethnography of the Gothic, German, Dutch, Anglo-Saxon, Frisian and Scandinavian peoples. Vol. 2. p. 191. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2023. Besoek op 6 April 2023.
↑ (de) Christian Presche (2013). Kassel im Mittelalter: Zur Stadtentwicklung bis 1367. Vol. 1. p. 41. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2023. Besoek op 13 April 2023.
↑ (en) "The Hessians, called, in the early history of Germany, Catti, lived in the present Hessia". The Popular Encyclopedia: Or, Conversations Lexicon vol. 3 (1862), bl. 720. Occasional English use of Hessia is found until the present day, e.g. P. J. J. Welfens, Stabilizing and Integrating the Balkans, Springer Science & Business Media (2001), bl. 119. Geargiveer 6 April 2023 op Wayback Machine
↑ (en) "Chart of usage frequency: Hessia, Hesse". Google Books Ngram Viewer.
↑ (en) Joseph Leonhard ilpert (1857). A Dictionary of the English and German and the German and English Language. B. Hermann. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 September 2024. Besoek op 1 September 2024.
↑ (en) "European Commission English Style Guide" (PDF). Europese Kommissie. paragraphs 1.31 and 1.35. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 5 Desember 2010. Besoek op 5 Desember 2010.
↑ (en) "Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1997)". Pure and Applied Chemistry. 69.12 (1997), bl. 2471. doi:10.1351/pac199769122471.
↑ (en) "Hassium". Royal Society of Chemistry. 2020. Besoek op 21 November 2024.
↑ (de) Hessiese Departement van Omgewingsake: Bosse in Hesse^{[dooie skakel]}
↑ (de) Hessiese Departement van Omgewingsake: Hessiese strategie vir biodiversiteit Geargiveer 6 Mei 2016 op Wayback Machine
↑ (de) Frank-Lothar Kroll: Geschichte Hessens. Tweede uitgawe. München: C.H. Beck Wissen 2011, bl. 7
↑ (de) www.huettenberg.de: Hüttenberg in der Steinzeit Geargiveer 5 Maart 2016 op Wayback Machine
↑ (de) Kroll (2011), bl. 11
↑ (en) D. H. Green: Language and history in the early Germanic world. Cambridge: Cambridge University Press 1998, bl. 188
↑ (en) Kelly Olson: Dress and the Roman Woman: Self-Presentation and Society. Abingdon: Routledge 2008, bl. 73
↑ (de) Manfred Jehle, Erich Hafner, Lothar Kölm, Michael Schippan en Alfred S. Wunsch: Die Deutschen. Geschichte und Tradition. Keulen: Lingen 2012, bl. 53-54
↑ (de) Kroll (2011), bl. 14
↑ (de) www.hessen.de: Geschichte des Landes Hessen – Von den Römern bis ins Mittelalter Geargiveer 16 Augustus 2013 op Wayback Machine
↑ (de) www.hessen.de: Geschichte des Landes Hessen – Die erste Demokratie. Besoek op 21 April 2014 Geargiveer 16 Augustus 2013 op Wayback Machine
↑ (de) Dietmar Süß: Tod aus der Luft. Kriegsgesellschaft und Luftkrieg in Deutschland und England. Bonn: Bundeszentrale für politische Bildung (bpb) 2011, bl. 475
↑ (de) www.hessen.de: Geschichte des Landes Hessen – Nationalsozialistische Gewaltherrschaft Geargiveer 16 Augustus 2013 op Wayback Machine
↑ (de) Statistik Hessen: Nichtdeutsche Bevölkerung in Hessen 1970 bis 2012
↑ (de) Statistik Hessen – Pressemitteilungen, 23 November 2017: Höchste Geburtenzahl seit 1997 — Zahl der Geburten in Hessen steigt im Jahr 2016 um 6,7 Prozent. Besoek op 22 Maart 2018 Geargiveer 17 Mei 2020 op Wayback Machine
↑ (de) Gesetz über die Hoheitszeichen des Landes Hessen vom 4. August 1948 in der geltenden Fassung
↑ (de) Die Vertretung des Landes Hessen bei der Europäischen Union. Besoek op 23 April 2015^{[dooie skakel]}
↑ (de) www.hessen-yaroslavl.de: Kooperations- und Vertretungsbüros des Landes Hessen im Ausland. Besoek op 22 April 2015 Geargiveer 23 Augustus 2014 op Wayback Machine
↑ (de) "Partnerregionen – Interregionale Zusammenarbeit". Hessische Staatskanzlei. Besoek op 21 November 2024.
↑ (en) www.invest-in-hessen.de: Company strcture: Hessen – a productive mixture. Besoek op 7 Mei 2014^{[dooie skakel]}
↑ (en) Derek Lewis: Contemporary Germany. A Handbook. London: Hodder Arnold 2001, bl. 44

Eksterne skakels

(en) Toerisme-inligting oor Hesse op Wikivoyage

Amptelike webwerwe

(de) Amptelike webwerf
(de) Webwerf van die Landtag (Parlement van Hesse)

Geografie

(de) Umweltatlas Hessen

Geskiedenis

(de) (en) Der Limes in Hessen

Deelstate van Duitsland
Baden-Württemberg \| Beiere \| Berlyn \| Brandenburg \| Bremen \| Hamburg \| Hesse \| Mecklenburg-Voorpommere \| Nedersakse \| Noordryn-Wesfale \| Rynland-Palts \| Saarland \| Sakse \| Sakse-Anhalt \| Sleeswyk-Holstein \| Thüringen Voormalige deelstate Baden \| Wes-Berlyn (de facto) \| Württemberg-Baden \| Württemberg-Hohenzollern

[1] (de) "Entwicklung der Einwohnerzahl in Hessen von 1960 bis 2020". Statista. 31 Desember 2022. Besoek op 25 Januarie 2024.

[2] (de) "Bruttoinlandsprodukt von Hessen von 1970 bis 2021". Statista. 3 Januarie 2024. Besoek op 25 Januarie 2024.

[3] (de) "Vorläufiger Schuldenstand der Länder am 30. September 2023". destatis. 30 September 2023. Besoek op 25 Januarie 2024.

[4] (de) "Arbeitslosenquoten im Mai 2022 – Länder und Kreise". Statistik der Bundesagentur für Arbeit. Desember 2023. Besoek op 25 Januarie 2024.

[5] (en) Gudmund Schütte (1933). Our forefathers : The Gothonic nations : A manual of the ethnography of the Gothic, German, Dutch, Anglo-Saxon, Frisian and Scandinavian peoples. Vol. 2. p. 191. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2023. Besoek op 6 April 2023.

[6] (de) Christian Presche (2013). Kassel im Mittelalter: Zur Stadtentwicklung bis 1367. Vol. 1. p. 41. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2023. Besoek op 13 April 2023.

[7] (en) "The Hessians, called, in the early history of Germany, Catti, lived in the present Hessia". The Popular Encyclopedia: Or, Conversations Lexicon vol. 3 (1862), bl. 720. Occasional English use of Hessia is found until the present day, e.g. P. J. J. Welfens, Stabilizing and Integrating the Balkans, Springer Science & Business Media (2001), bl. 119. Geargiveer 6 April 2023 op Wayback Machine

[8] (en) "Chart of usage frequency: Hessia, Hesse". Google Books Ngram Viewer.

[9] (en) Joseph Leonhard ilpert (1857). A Dictionary of the English and German and the German and English Language. B. Hermann. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 September 2024. Besoek op 1 September 2024.

[10] (en) "European Commission English Style Guide" (PDF). Europese Kommissie. paragraphs 1.31 and 1.35. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 5 Desember 2010. Besoek op 5 Desember 2010.

[11] (en) "Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1997)". Pure and Applied Chemistry. 69.12 (1997), bl. 2471. doi:10.1351/pac199769122471.

[12] (en) "Hassium". Royal Society of Chemistry. 2020. Besoek op 21 November 2024.

[13] (de) Hessiese Departement van Omgewingsake: Bosse in Hesse^{[dooie skakel]}

[14] (de) Hessiese Departement van Omgewingsake: Hessiese strategie vir biodiversiteit Geargiveer 6 Mei 2016 op Wayback Machine

[15] (de) Frank-Lothar Kroll: Geschichte Hessens. Tweede uitgawe. München: C.H. Beck Wissen 2011, bl. 7

[16] (de) www.huettenberg.de: Hüttenberg in der Steinzeit Geargiveer 5 Maart 2016 op Wayback Machine

[17] (de) Kroll (2011), bl. 11

[18] (en) D. H. Green: Language and history in the early Germanic world. Cambridge: Cambridge University Press 1998, bl. 188

[19] (en) Kelly Olson: Dress and the Roman Woman: Self-Presentation and Society. Abingdon: Routledge 2008, bl. 73

[20] (de) Manfred Jehle, Erich Hafner, Lothar Kölm, Michael Schippan en Alfred S. Wunsch: Die Deutschen. Geschichte und Tradition. Keulen: Lingen 2012, bl. 53-54

[21] (de) Kroll (2011), bl. 14

[22] (de) www.hessen.de: Geschichte des Landes Hessen – Von den Römern bis ins Mittelalter Geargiveer 16 Augustus 2013 op Wayback Machine

[23] (de) www.hessen.de: Geschichte des Landes Hessen – Die erste Demokratie. Besoek op 21 April 2014 Geargiveer 16 Augustus 2013 op Wayback Machine

[24] (de) Dietmar Süß: Tod aus der Luft. Kriegsgesellschaft und Luftkrieg in Deutschland und England. Bonn: Bundeszentrale für politische Bildung (bpb) 2011, bl. 475

[25] (de) www.hessen.de: Geschichte des Landes Hessen – Nationalsozialistische Gewaltherrschaft Geargiveer 16 Augustus 2013 op Wayback Machine

[26] (de) Statistik Hessen: Nichtdeutsche Bevölkerung in Hessen 1970 bis 2012

[27] (de) Statistik Hessen – Pressemitteilungen, 23 November 2017: Höchste Geburtenzahl seit 1997 — Zahl der Geburten in Hessen steigt im Jahr 2016 um 6,7 Prozent. Besoek op 22 Maart 2018 Geargiveer 17 Mei 2020 op Wayback Machine

[28] (de) Gesetz über die Hoheitszeichen des Landes Hessen vom 4. August 1948 in der geltenden Fassung

[29] (de) Die Vertretung des Landes Hessen bei der Europäischen Union. Besoek op 23 April 2015^{[dooie skakel]}

[30] (de) www.hessen-yaroslavl.de: Kooperations- und Vertretungsbüros des Landes Hessen im Ausland. Besoek op 22 April 2015 Geargiveer 23 Augustus 2014 op Wayback Machine

[31] (de) "Partnerregionen – Interregionale Zusammenarbeit". Hessische Staatskanzlei. Besoek op 21 November 2024.

[32] (en) www.invest-in-hessen.de: Company strcture: Hessen – a productive mixture. Besoek op 7 Mei 2014^{[dooie skakel]}

[33] (en) Derek Lewis: Contemporary Germany. A Handbook. London: Hodder Arnold 2001, bl. 44

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]