George Morgan

Ds. George Morgan, eerste leraar van die NG gemeente Somerset-Oos van 1825–1841.

Ds. George Morgan (Aberdeenshire 1798 – Rouxville 18 Mei 1880) was een van die Skotse predikante wat goewerneur lord Charles Somerset na Suid-Afrika laat kom het om die tekort aan predikante in die Nederduitse Gereformeerde Kerk te verlig, maar ook om die Kaapse regering met sy oogmerk te help om die Hollandse bevolking te verengels. Die ander predikante wat onder die eerste twee groepe uit Skotland was en wat almal leraars in gemeentes in die Derde (Graaff-Reinetse) Ring geword het, is di. Andrew Murray sr. (NG gemeente Graaff-Reinet), Colin Fraser (NG gemeente Beaufort-Wes), Thomas Reid (NG gemeente Colesberg), Alexander Smith (NG gemeente Uitenhage) en Alexander Welsh (Glen Lynden). (Selfs nog tot in die jare sewentig van die vorige eeu is Kaapstad in die Jaarboek van die NG Kerke aangedui as die eerste Ring van die Kaapse Kerk, Swellendam die tweede en Graaff-Reinet die derde.)

Opleiding in Skotland

Ds. Morgan ontvang sy opleiding aan die plaaslike King's College in Aberdeenshire. Nadat hy sy kursus in teologie voltooi het en besig was om hom reg te maak om georden te word, was hy 'n tyd lank onderwyser vir 'n gesin wat aan die Ring van Lochcarron behoort het. Op 8 September 1824 het die Ring op Gairloch in Ross-shire bymekaargekom met die doel om die bou van 'n nuwe huis, of vleuel daarvan, vir hul predikant te bespreek. Die bou van die huis moes deur die Ring volgens die kerkwette van Skotland goedgekeur word. Die leraar van Gairloch was ds. James Russell, 'n oupa van dr. Russell wat in 1871 die opvolger van ds. Morgan in die Presbiteriaanse gemeente St. Andrew's in Kaapstad geword het. Morgan het na die vergadering toe gegaan om die name van die onderwerpe wat in sy eindeksamen bespreek sou word en wat tevore deur die Ring aan hom voorgeskryf is, in te handig. Hy is toe tot die evangeliebediening toegelaat nadat sy voordragte goedgekeur is.

Morgan was een van die eerste Skotse predikante wat sy diens vir die NG Kerk in Suid-Afrika aangebied het. Hy het dit gedoen op aanbeveling van 'n aantal professore en predikante van Aberdeen. Hulle het onder meer van hom getuig: "Mr. Morgan is a young man of very superior talents and acquirements, of distinguished prudence, diligence and steadiness of conduct, of genuine piety, enlightened zeal and decided loyalty to Government. And we can with great confidence recommend him as in every respect such a person, as we humbly think, his Majesty's Government would wish in than interesting Colony of the Cape of Good Hope." Sy prof. Bentley het van hom geskryf: "I have known him for some years and have observed a progressive improvement in his character and acquirements. He appears eminently pious, zealous and intelligent, and withal prudent, judicious, modest and amiable." Met sulke vleiende getuienisse het graaf Bathurst sy aanstelling as predikant vir die Kaap dan ook goedgekeur.

Die hoeksteen van die eerste NG kerkie op Somerset-Oos is op 25 Desember 1830 gelê. Die toring is eers later aangebou. Die eerste vyf jaar moes ds. Morgan dienste lei in onder meer die ou Drostdy.

Ná sy legitimasie het die jong proponent aan die Ring van Lochcarron meegedeel dat hy 'n aanstelling van die 'n gemeente van 'n Kaapse NG kerk gekry het en dat dit dus vir hom noodsaaklik was om dadelik georden te word. Die Ring voldoen aan sy versoek en hy vertrek in November 1824 na Holland op koste van die Britse regering om haar daar in Nederlands te bekwaam. Hy word die taal heeltemal magtig, hoewel daar geen rekord bestaan van hoe hy dit uitgespreek het nie. Uit die NG gemeente Somerset-Oos en die Ring van Graaff-Reinet, waarvan hy jare lank die skriba was, se notules blyk dit egter dat hy die taal goed geken en geskryf het.

Na Suid-Afrika

Morgan het in ongeveer September 1825 in die Kaap aangekom en kort daarna is hy vir die pasgestigte NG gemeente Somerset-Oos aangestel. Sy bevestiging het vroeg die volgende jaar plaasgevind en daaromtrent het 'n berig in Het Nederduitsch Zuid-Afrikaansche Tijdschrift van Januarie-Februarie 1826 verskyn. Dit begin: "Somerset Drostdy den 8 January – Heden hadden wij het onuitsprekelijk genoegen onder ons bevestigd te zien, den WelEerw. zeer geleerden Heer G. Morgan, M.A., door het Gouvernement tot leraar dezer plaats aangesteld. De WelEerw. Heer A. Murray, M.A. (Voorzitter der Ringsvergadering), die reeds eenige dagen te voren alhier was aangekomen, deed bevestigings Preek uit Hand. XI: 19-23, waarna onze nieuwe Leeraar de gemeente aansprak met de woorde van Paulus, Coll. I:25."

Hy het 16 jaar in die gemeente gearbei en hy het dit met voorbeeldige ywer en bekwaamheid gedoen. Weens 'n gebrek aan onderwysers en die verre afstande van die naaste kerke (Graaff-Reinet en Uitenhage) het daar nie alleen onkunde nie maar ook baie onverskilligheid geheers. Ds. Morgan was 'n strenge Puritein en in die begin het baie hom te streng geag, maar deur trou en liefde het hy die algemene agting gewen. Nie alleen op die dorp nie, maar ook in die afgeleë buitewyke het hy huisbesoek en dienste gehou. Op Sondae het hy gereeld driemaal gepreek, naamlik in Hollands en Engels in die oggend en om die beurt in Hollands en Engels in die aand.

In 1834 besluit die kerkraad om die ou Wesleyaanse kapel op te knap en as pastorie in te rig. Vandag is dit die Somerset-Oos-museum.

Voortrekkers

Tydens ds. Morgan se dienstyd het die Groot Trek plaasgevind. Hoewel daar nie so baie lidmate soos uit die gemeentes in die grensdistrikte getrek het nie, het 'n hele aantal nietemin die gemeente en die Kaapkolonie verlaat. Morgan moes vir Louis Trichardt en Piet Retief geken het omdat albei binne die gemeentegrense gewoon het. Hy was heeltemal teen die trek gekant en skryf in die verslag van godsdiens by die Ringsvergadering van 1838: "Verscheidene huisgezinnen uit deze gemeente zijn binnen het laatste jaar naar de binnelanden vertrokken, doch de emigratie zucht is hier tot nog toe zoo sterk niet geweest als in eenige der naburige gemeenten. De Heere behoede ons land voor verdere dwaling en schenke ons voorspoed, heil en vrede." As 'n Skot het Morgan nie die trekkersdrang van die Afrikaans-Hollandse boere verstaan nie en het met sy Skotse kollegas geglo dat ongeag hoe ellendig die toestande aan die grens ook al was, dit vir hulle nog altyd beter onder die Britse vlag sou wees as om hulle in die onbekende en woeste wildernis te begewe. Buitendien was die predikante destyds almal staatsamptenare wat hul salaris uit die staatskas ontvang het en aangesien die regering die Groot Trek sterk afgekeur het, was die predikante geneig om die regering se sienswyse te ondersteun.

Die Sinode van 1837 het dan ook 'n waarskuwing in 'n Herderlike Brief laat hoor. Hoewel die brief met 'n groot meerderheid stemme goedgekeur is, was daar selfs van die Skotse predikante, onder wie di. Henry Sutherland en Morgan, wat kapsie gemaak het teen sekere uitdrukkings "wijl het geene kerklijke maar politieke zaken zijn". Later, toe daar meer duidelikheid oor die saak gekom het, het daar 'n groot verandering gekom in die houding van die Kerk teenoor die Trek en het die Sinode sowel as die Derde Ring hulle die geestelike belange van die Voortrekkers ten seerste aangetrek en daarvoor voorsiening gemaak.

In die Sinode

Ds. Morgan se graf op die kerkperseel van die NG gemeente Rouxville.

Ds. Morgan se oordeel het in die kerklike vergaderings gewig gedra en in die buitengewone Sinode van 1837 het hy 'n leidende aandeel geneem in die stryd om die vryheid van die Kerk teenoor die "Commissarissen-Politiek", die verteenwoordigers van die regering. In dié Sinode het een van die kommissarisse hewig met die meerderheid van die vergadering gebots, maar daartoe gelei het dat die Sinode op voorstel van ds. Morgan hom by die regering bekla het en die ontbinding aangevra van die kwellende band tussen die Kerk en die Staat. Die regering willig in met die Ordonnansie van 1843, waardeur die Kerk algehele selfstandigheid geskenk is en die reg verkry het om sy eie wette te maak, te verander en te herroep.

Nasate

Sy dogter Anna Georgina Morgan het in Desember 1861 getrou met ds. Servaas Hofmeyr, broer van een van die eerste twee hoogleraars aan die Stellenbosse Kweekskool, prof. N.J. Hofmeyr. Ses kinders is uit die huwelik gebore, onder wie die latere sakeman en kultuurleier, W.A. Hofmeyr. 'n Seun, Charles Smith Morgan, wat ook 'n predikant was, het met Cornelia Owen Burnet getroud.

Bronne

• Dreyer, eerw. A. 1935.Gedenkboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerk Somerset Oos. Kaapstad: Cape Times Beperk.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.

Eksterne skakels

• Oud-Bloemfonteiner kry nie oorskot in graf^{[dooie skakel]}, Volksblad, 15 Januarie 2014. URL besoek op 15 Januarie 2014.