Oekraïne
Oekraïne (Oekraïens: Україна, Oekrajina, [ʊkrɐˈjinɐ], ) is 'n land in Oos-Europa wat in die suide aan die Swartsee, in die ooste aan Rusland, in die noorde aan Belarus en in die weste aan Pole, Slowakye, Hongarye, Roemenië en Moldowa grens.
| |||||
| Volkslied: Ще не вмерла України (tr.: Sjtsje ne wmerla Oekrajini) (Oekraïens vir: "Oekraïne het nog nie vergaan nie") | |||||
.svg)
| |||||
| Hoofstad | Kijif | ||||
| Grootste stad | Kijif | ||||
| Amptelike tale | Oekraïens | ||||
| Regering | Unitêre semi-presidensiële grondwetlike republiek Wolodimir Zelenski Denis Sjmihal | ||||
| Onafhanklikheid Vorming
• Kiëf-Roes • Koninkryk Galisië-Wolinië • Kosak-hetmanaat • Oekraïense Volksrepubliek • Wes-Oekraïense Volksrepubliek • Vereniging • Oekraïense SSR • Karpato-Oekraïne • Sowjetse anneskie van Wes-Oekraïne • Onafhanklikheidsverklaring • Onafhanklikheid van die Sowjetunie • Huidige grondwet |
882 1199 18 Augustus 1649 20 November 1917 1 November 1918 22 Januarie 1919 10 Maart 1919 8 Oktober 1938 15 November 1939 30 Junie 1941 24 Augustus 1991 28 Junie 1996 | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
603 628[1] km2 (45ste) 233 062 myl2 3,8[2] | ||||
| Bevolking - 2023-skatting - 2001-sensus - Digtheid |
36 744 636[3] (41ste) 48 457 102[4] 73,8 / km2 (115de) 191,1 / myl2 | ||||
| BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2023-skatting | ||||
| BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2023-skatting | ||||
| MOI (2021) |  0,773[6] (77ste) – hoog
| ||||
| Gini (2020) | 25,6[7](18de) – laag | ||||
| Geldeenheid | Griwnja, гривня (UAH)
| ||||
| Tydsone - Somertyd |
OET (UTC+2) OEST (UTC+3) | ||||
| Internet-TLD | .ua, .укр | ||||
| Skakelkode | +380 | ||||
Oekraïne is die tweede grootste land in Europa ná die Russiese Federasie en die grootste wat in sy geheel in Europa lê. Die hoofstad is Kijif. Noord van Kijif lê Tsjornobil (vroeër bekend as Tsjernobil) wat met die kernramp van 1986 verbind word. Drie groot riviere deurkruis die land, die Dnipro (in die weste tot onlangs hoofsaaklik bekend onder sy Russiese naam Dnjepr), die Dnister en die Donets.
Deur die loop van die geskiedenis het Oekraïne en sy streke deel uitgemaak van minstens 14 verskillende state voordat dit uiteindelik in die laat 20ste eeu as onafhanklike republiek gevestig is. Die belangrikste van hierdie moondhede was die Koninkryk Pole-Litaue, die Russiese Tsareryk en die Sowjetunie.[8]
Volgens oorlewerings was Kiëf-Roes, 'n ryk wat in die 9de eeu deur Skandinawiese Warangiërs gestig is, die eerste histories gedokumenteerde Oos-Slawiese staat. Dit het in die Middeleeue tot 'n magtige ryk ontwikkel, maar later, in die 12de eeu, verbrokkel. Teen die middel van die 14de eeu het Oekraïense gebiede onder die bewind van drie vreemde moondhede gestaan – die Goue Horde, die Grootvorstedom Litaue en die Koninkryk Pole. Ná die Groot Nordiese Oorlog (1700–1721) het Oekraïense gebiede deel geword van 'n aantal streeksmoondhede. In die 19de eeu is die grootste deel van die land by die Russiese Ryk ingelyf, terwyl die res onder Oostenryks-Hongaarse bewind gestaan het.
Ná die Eerste Wêreld- en die Russiese Burgeroorlog is Oekraïne deur gewapende konflikte geteister, terwyl tussen 1917 en 1921 verskeie pogings onderneem is om die land as onafhanklike staat te herstel. Ondanks internasionale erkenning het Oekraïne onder Sowjet-Russiese invloed gekom om op 30 Desember 1922 as Oekraïense Sosialistiese Sowjetrepubliek een van die stigtersrepublieke van die Sowjetunie te word. Kort voor en ná die Tweede Wêreldoorlog is gebiede langs die westelike grens by die Oekraïense SSR ingelyf. In 1954 het die Krimskiereiland onder Oekraïense administrasie gekom. Die Oekraïense SSR was in 1945 een van die stigterslede van die Verenigde Nasies.
Oekraïne het sy onafhanklikheid ná die verbrokkeling van die Sowjetunie in 1991 herwin. Die oorskakeling na 'n markekonomie was 'n moeilike proses wat met 'n lang resessie gepaard gegaan het. Die globale ekonomiese krisis in 2008 het die land nog eens in 'n resessie gedompel. Intussen toon die Oekraïense bruto binnelandse produk hoë jaarlikse groeisyfers. Oekraïne het tot 'n belangrike mark van globale betekenis ontwikkel en was in 2011 die derde grootste graanuitvoerder ter wêreld.
Etimologie
Landsnaam
Die eerste historiese verwysing na die landsnaam "Oekraïne" kom in die Kiëfse Hypatius-kroniek van 1187 voor, in 'n teksgedeelte oor die Suid-Russiese prinsdom Perejaslaf.[9] In latere kronieke word die naam met betrekking tot verskillende geweste van die Roes gebruik, insluitende gebiede wat ver buite die huidige Oekraïense staatsgebied geleë is.
'n Tradisionele etimologiese verklaring vir Oekraïne is die Oud-Oos-Slawiese woord ukraina wat as "grensgebied, militêre grens" vertaal kan word en dieselfde betekenis het soos sy westerse eweknie Mark (byvoorbeeld in Ostmark, 'n ouer benaming vir Oostenryk, of Mark Brandenburg).[10][11] Hierdie sienswyse oorheers sowel die internasionale asook die Oekraïense geskiedskrywing, veral aangesien dit onder meer deur die bekende geskiedkundige Michailo Hroesjefski en die "Ensiklopedie van Oekraïne" (Енциклопедія українознавства) gedeel word.[12]
Die meeste outeurs is hulle daaroor eens dat hierdie benaming, wat aanvanklik na die sogenaamde Wilde Veld, 'n grensgebied met Turkse ruiternomades verwys het, oor 'n lang tydperk nie met 'n bepaalde etniese groep verbind is nie. Daar is verskillende opvattings oor die tydperk waarin dié naam vir die eerste keer as sinoniem vir Klein-Rusland gebruik is, soos Oekraïne in die Russiese Ryk in die kerklike en amptelike taalgebruik genoem is.
Die Oos-Slawiese etimologiese wortel krai verwys egter sowel na 'n "rand, grens" asook na "gebied, land". Die moderne nasionale geskiedskrywing in Oekraïne beweer dan ook dikwels dat die naam Ukraina in kronieke vanaf die 12de eeu eerder na 'n "selfstandige gebied" of "prinsdom" verwys het, terwyl 'n "grensland" okraina genoem is.[13] Hierdie hipotese word egter nie deur die meeste ander navorsers of primêre historiese bronne gedeel nie.[verwysing benodig]
Volksnaam
In teenstelling met die landsnaam het die etnoniem "Oekraïner" eers teen die begin van die 20ste eeu gebruiklik geraak. Nog in die Middeleeue is na alle Oos-Slawiese volke – Russe, Oekraïners en Wit-Russe – as Rus verwys. Hiervan is die etnonieme Rusyn/Rusak/Roeteen (Roeteniër) afgelei wat in Oekraïne en Wit-Rusland nog tot in die 20ste eeu algemeen gebruik was, net soos die Russiese benamings vir Rus (russkij) en Rusland (Rossija).[14] In Oekraïne is na Russe tradisioneel as "Moskouers" (moskali) verwys om hulle van die "eintlike Rus" te onderskei.
Vanaf die 16de eeu is die term Klein-Rusland (Malorossija) vir Oekraïne gebruik – 'n benaming wat aan die Middeleeuse Griekse taalgebruik ontleen is. Klein-Rusland en Klein-Russe was in die Russiese Ryk vanaf die middel van die 17de eeu die amptelike terme waarmee na Oekraïne en Oekraïners verwys is. Eers vanaf die laat 19de eeu is aan dié terme 'n negatiewe konnotasie van "klein" en "minderwaardig" geheg.
In die Habsburgse Ryk is na Oekraïners steeds as Roetene (Roeteniërs) verwys. Die Oekraïense nasionale beweging het ten gunste van die benamings Oekraïne en Oekraïners gepleit wat egter eers ná 1917 in die Oekraïense Volksrepubliek, in die Oekraïense Sowjetrepubliek en uiteindelik in die onafhanklike Republiek Oekraïne algemeen gebruiklik geraak het.
Geografie
Landskapsvorme
Met 'n oppervlakte van meer as 600 000 km² is Oekraïne die tweede grootste land in Europa ná Rusland. Ten opsigte van sy bevolking van meer as 46 miljoen neem dit die sesde plek in Europa in, alhoewel sy bevolkingsdigtheid van sowat 73 inwoners per km² laer is as in die meeste ander Europese lande. Opvallend hoog is die aandeel van landbougrond wat in die woudsteppe en steppe meer as 90 persent beloop.
Die Swartsee en die Karpate-bergreeks vorm 'n natuurlike grens in die suide, net soos die waterryke Pripjat-rivier met sy moerasgebiede in Noordwes-Oekraïne. Daarteenoor is Oekraïne in die ooste, noorde en weste 'n uitgestrekte oop land wat in sy geskiedenis steeds weer deur vreemde magte binnegeval is – van die Mongole-inval in die 13de eeu tot die Duitse inval in 1941.[15]
Aangesien die grootste deel van die staatsgebied (sowat 95 persent) in die Oos-Europese Vlakte geleë is, word Oekraïne tradisioneel by Oos-Europa gereken. Die res van die land word by Sentraal-Europa (die Karpate-begreeks en die gebied van Lemberg) en Suidoos-Europa (Odessa en die Krim-skiereiland) gereken.
Daar is min landskapsvorme buite die groot uitgestrekte vlaktes met hul vrugbare swart grond en die steppelandskappe, hoofsaaklik in Suidwes-Oekraïne en in die uiterste suide van die land. In die suid-weste strek die Oekraïense staatsgebied tot in die Woudkarpate en die Pannoniese Laagvlakte. Die hoogste bergpiek is die Howerla in die oostelike Karpate-reeks op 2 061 m bo seevlak. Roman Kosj (1545 m) is die hoogste piek op die Krim-skiereiland. Minder as twee persent van die staatsgebied is hoër geleë as 1 000 m.
Oekraïne se aandeel aan die Oos-Europa Vlakte word veral in die noorde en suide deur uitgestrekte laaglande (Oekraïens Низовина) soos die Dnipro-laagland en die Swartseevlakte oorheers wat tussen 0 en 200 m bo seevlak geleë is. Weens die klein hoogteverskille in dié gebied vloei riviere hier besonder stadig. Veral in die Sentraal-Oekraïense Oblast Poltawa is kleiner aardgas- en olievelde ontdek wat egter by verre nie in die land se behoeftes aan fossiele brandstowwe kan voorsien nie. Olievelde in die Swartsee, wat tans nog nie ontgin word nie, het moontlik baie groot potensiaal. Hul ontginning word onder meer deur 'n grensgeskil met die suid-westelike buurland Roemenië bemoeilik.
Die sentrale landsdele word deur hoër geleë gebiede oorheers wat in Oekraïens plate (Височина) genoem word, waaronder die Podoliese of die Donetsplaat met hoogtes van tussen 200 en 500 m bo seevlak. Die gesteentes in hierdie streke is al in die Paleosoïkum gevorm en eers gedurende die laaste tien miljoen jaar tydens die ontstaan van die Alpidiese bergreekse weer na die oppervlak opgehef. Hulle is ryk aan minerale en fossiele energiebronne soos ystererts en steenkool. Baie groot ysterertsreserwes word in die gebied van Kriwoi Rog in die Oblast Dnipro aangetref, terwyl steenkool hoofsaaklik in die omgewing van Donetsk ontgin word. Ystererts en steenkool het die basis vir Oekraïne se swaar nywerhede gevorm. Van die riviere in die gebied het diep in die platelandskap ingesny.
Die noord-weste van Oekraïne staan tradisioneel as Wolhinië bekend, 'n gebied wat saam met Galisië as die bakermat van die onafhanklike Oekraïense republiek beskou word. Hierdie streke is eers gedurende die Tweede Wêreldoorlog deur Pole aan die destydse Sowjetunie afgestaan. Dele van Wes-Oekraïne het, met klein uitsonderings, nooit deel uitgemaak van 'n ryk wat vanuit Moskou geregeer is nie. Nadat die russofiele beweging in Galisië deur die Oostenryks-Hongaarse owerheid vernietig is, was die bevolking merendeels gereserveerd teenoor Rusland. Die bakermat van die Oekraïense taal en kultuur is egter in die Dniprogebied suidwes van Kiëf geleë waar in die 17de eeu 'n tyd lank 'n Kosakkestaat bestaan het.
Grensland
Die tradisionele vertaling van Oekraïne as Grensland verwys na die belangrike feit dat die land al duisende jare lank 'n soort grens tussen geografiese, kulturele, politieke, godsdienstige en ekonomiese ruimtes gevorm het. Oorspronklik was dit 'n grens tussen die uitgestrekte oop vlaktes en die beskermende bosgebiede. Later was dit 'n kulturele grensland tussen Rooms-Katolisisme, Oosterse Ortodoksie en Islam. Gedurende die 19de en 20ste eeu het die grenslyn tussen die verdrukkende bewind van die Russiese Tsareryk en sy meer demokraties gesinde westelike buurlande, tussen die politieke en ekonomiese stelsels van Sowjet-Russiese kommunisme en Westerse kapitalisme deur Oekraïne geloop.
Die politieke gebeure in Februarie 2014, waartydens die outokratiese en Moskou-georiënteerde bewind van president Janoekowitsj deur betogers omvergewerp is, het gewys dat vandag weer 'n ideologiese en politieke grenslyn dwarsdeur die land loop – dié tussen liberale Westerse demokrasieë, met die Europese Unie as politieke hoofrolspeler, en die meer outeritêre regeringstyl in die Russiese Federasie, met president Wladimir Poetin as hoofrolspeler.[16]
Oekraïne as geografiese entiteit
Soos hierbo aangedui, was Oekraïne oorspronklik 'n oorgangsgebied tussen die Poolse, Russiese en Osmaanse Ryk wat deur etniese diversiteit en – tot in die 17de eeu – deur swak politieke strukture gekenmerk is. Die Dniprorivier is tradisioneel as die grenslyn tussen die Poolse en Russiese invloedsfere beskou, terwyl die Osmaanse Ryk sy politieke, kulturele en ekonomiese belange in die suidweste van die land en op die Krim-skiereiland deur middel van vasalstate behartig het. Kosakke het tydelik daarin geslaag om hul eie samelewings tussen die buitelandse invloedsfere te vestig.
Vaste administratiewe strukture in die gebied is eers in die loop van die 18de eeu gevestig toe die Russiese Ryk sy staatsgebied in suidelike en westelike rigting uitgebrei en saam met Oostenryk-Hongarye en Pruise tydens die Poolse Delinge 'n einde aan Pole as selfstandige nasie gemaak het. Tegelykertyd is die Krim- en Jedisan-khanate vernietig. Met uitsondering van Galisië, wat ná die Poolse Delinge by Oostenryk ingesluit is, het die grootste deel van Oekraïne onder Russiese bewind gekom. Die Kosakke het hul politieke outonomie kwytgeraak.
Vir administratiewe doeleindes is die gebied sonder inagneming van etniese, kulturele of historiese besonderhede in goewermente ingedeel. Tot en met 1917 was daar amptelik geen sprake van Oekraïne as administratiewe of geografiese entiteit nie. In intellektuele kringe is daar egter reeds vanaf die vroeë 19de eeu 'n onderskeiding tussen Russe en Oekraïners, Russies en Oekraïens asook Russiese en Oekraïense kultuur gemaak. So is ook die idee van 'n Oekraïense gebied gebore wat volgens romantiese voorstellings uit die 1890's "vanaf die Boeg- tot die Donrivier" sou strek.
Hierdie soort patriotiese gedagtes het sterk met die politieke en etniese realiteit in die gebied gekontrasteer. So het in 1897, toe die eerste sensus in die Russiese Keiserryk gehou is, net twee derdes van die bewoners Oekraïens of "Klein-Russies", soos dit amptelik genoem is, as hul huistaal gepraat. Die res het Russies, Pools of ander idiome as huistale aangedui. Oekraïenssprekendes was hoofsaaklik in die noordelike dekle van die gebied saamgetrek – 'n feit wat die Russiese beleid weerspieël het waarvolgens in streke, wat relatief laat by die Tsareryk ingelyf is, oorwegend Russiese setlaars gevestig is. Sodoende is na dié streke as "Nieu-Rusland" verwys.[17]
Ekologiese vraagstukke
Dekades ná die verbrokkeling van die Sowjetunie sit Oekraïne steeds met die ekologiese nalatenskap van die ou Sowjetstelsel. Veral in die oostelike dele van die land het energieintensiewe nywerheidsbedrywe die ekologiese ewewig versteur en die grond, lug en waterliggame besoedel. Maar ook in ander dele van die land is die landbougrond versleg en het baie plant- en dierspesies verdwyn. Alhoewel die ekologiese krisis ook bygedra het tot Oekraïne se demografiese krisis, het die regering min stappe gedoen om 'n ekologiese bewussyn te kweek.[18]
Intensiewe landbouaktiwiteite, wat deur agro-industriële bedrywe beoefen is, en omvangryke hidrotegniese skema's het Oekraïense se natuurlike landskappe ingrypend verander. So is die Dniprorivier se bekende stroomversnellings in die vroeë 1960's vir die verwesenliking van die Krementsjoek-dambouprojek geoffer. Vleilande langs die rivier het onder die damwater verdwyn. Die drooglegging van moerasse het nadelige uitwerkings op die rivierstelsel se hidrologiese eienskappe gehad sodat meer as 20 000 klein waterlope en fonteine opgedroog het. Talle dier- en plantspesies is van hul natuurlike habitat ontneem.
Klimaat
Oekraïne het 'n gematigde kontinentale klimaat met koue en sneeuryke winters en warm somers. Lente en herfs is relatief kort met gematigde temperature en dikwels sonnige weer. Veral die sentrale landsdele word met uiterstes verbind. Die koudste winter- en hoogste somertemperature word in die noordooste van die land aangeteken. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is hoër as in die noordelike buurland Rusland. Die gemiddelde temperatuur beweeg tussen -6 °C in die winter en 24 °C in Julie.[19]
Die klimaat in die Karpate-bergreeks word deur hoë jaarlikse neerslae van sowat 750 mm en koeler somertemperature as in die res van die land gekenmerk, terwyl die Krimskiereiland 'n droë Mediterreense klimaat het, behalwe vir die subtropiese en vogtige suidkus.
Geskiedenis
Burgeroorlog
Dit was in Oekraïne waar die Russiese Rewolusie se teenstrydighede op 'n bloedige manier uitgewys is. Die land het drie jaar lank in 'n burgeroorlog versink wat oorspronklik in Rusland begin het. Die Bolsjewistiese Rooi Leër het die land vanuit die noorde binnegeval om die rewolusie na die suide uit te brei en die Russiese Ryk onder 'n kommunistiese bewind te herstel. Die plaaslike landadel en monargiste het die kant van die Wit Leër gekies, burgerlike magte wat ook deur buitelandse moondhede soos die Verenigde Koninkryk en Frankryk gesteun is om kommunisme in die ooste te stuit en die ou bewind te herstel. Albei politieke kampe het hul doelwitte met genadelose bloedvergieting probeer bereik, beslag gelê op perde en voedselvoorrade en mans oorlog toe gedwing. Sodoende het hulle die steun van die proletariaat en kleinboere verloor.
Geweldpleging het buite beheer geraak. Oekraïense vrouens is verkrag, privaathuise geplunder en hele nedersettings verwoes. In Oekraïense stede is fabrieksarbeiders gedwing om onrealistiese produksiekwotas te vervul om in die behoeftes van die strydende magte te voorsien, anders is hulle geskiet.
Nasionalistiese Oekraïense magte was in die weste van die land saamgetrek, vasberade om 'n einde te maak aan die inmenging van buitelandse rolspelers en 'n onafhanklike staat te stig. In Desember 1918 is 'n kortstondige nasionalistiese regering, die Direktoraat, gevorm wat net drie maande lank bestaan het. 'n Vroeëre Rada-leier, Petljoera, het vervolgens met sy nasionalistriese beweging as politieke rolspeler opgetree. Ook in Lwif is ná die val van die Habsburg-dinastie 'n onafhanklike Oekraïense republiek geproklameer wat egter nie deur Pole erken is nie. Die Galisiese rebelle het by Petljoera se magte aangesluit om in die burgeroorlog te veg, maar uiteindelik het Petljoera 'n ooreenkoms met Pole gesluit. Petljoera het ingestem om nie langer aanspraak te maak op Galisië nie en het hiervoor militêre steun deur Pole in die stryd teen die Bolsjewiste ontvang. Ná 'n verpletterende nederlaag in Kiëf het Poolse troepe hulle egter aan Oekraïne onttrek.
Miljoene Oekraïense kleinboere het geen politieke bande met een van die strydende partye gehad nie en hulle slegs aan hul dorpsgemeenskap verbonde gevoel. So het hulle sonder onderskeid teen alle oorlogvoerende magte geveg en nasionaliste, monargiste, Bolsjewiste en Jode aangeval. Hul sogenaamde "groen" bendes en "swart leërs" het hul deel bygedra tot die algemene bloedvergieting en die Wit en Rooi Leër in voortdurende hewige gevegte gewikkel. Nestor Makhno was een van die mees berugte vegters en 'n bekwame militaris wat deur die boere gerespekteer en ondersteun is.
1919 was vir Oekraïne 'n jaar van ongekende chaos en bloedvergieting waartydens ses verskillende leërs by oorlogshandelinge betrokke was. Kiëf is tydelik deur vyf verskillende besettingsmagte ingeneem. Die Bolsjewiste het die natuurlike rykdomme van Oekraïne as lewensnoodsaaklik vir hul militêre optrede in ander dele van die Russiese Ryk beskou en pogings onderneem om Oekraïense boerderye te kollektiveer. Intussen was nòg die Rooi nòg die Wit Leër nog in staat om sy soldate van kos, klere en ander voorrade te voorsien nie. So het een miljoen soldate van die Rooi Leër gedros. Dorpsbevolkings wat daarvan verdink is om skuilplek aan drosters te bied, is swaar gestraf.
Laat in 1919 het die Bolsjewiste met 'n nuwe offensief begin en die hele Oekraïne in die volgende jaar ingeneem. Die Oekraïense Sowjetrepubliek is herstel. Die Wit Leër het die land ontruim, terwyl die nasionalistiese regering na Pole gevlug het. Die Bolsjewiste het 'n oorwinning behaal in 'n oorlog wat die lewens van 1,5 miljoen Oekraïense burgerlikes geëis het. Joodse burgers het die slagoffers van onmenslike geweldpleging deur nasionaliste en anargiste geword. Meer as 50 000 het in pogroms gesterf. Die Wit Leër het Jode as die "uitverkore volk" van die Bolsjewiste beskou en 100 000 Joodse Oekraïners vermoor, terwyl Bolsjewiste Jode as burgerlike anti-rewolusionêres bestempel en doodgemaak is, ongeag die feit dat talle leiers in die Bolsjewiste-party Jode was.[20]
Poolse aanval
Kort ná die einde van die Russiese Burgeroorlog het Pole, wat sy onafhanklikheid ná die Eerste Wêreldoorlog herwin het, op 24 April 1920 sy militêre vuis gebal en in Oekraïne ingeval. Op 7 Mei het Poolse magte die hoofstad Kiëf (nou Kijif) ingeneem. Die Poolse besetting het 'n kortstondige episode gebly. Kiëf is reeds een maand later weer deur die Rooi Leër verower. 'n Russiese teenaanval op Pole het op 18 Augustus net buite Warskou tot stilstand gekom waar die Rooi Leër op die vlug geslaan en die Poolse gebied binnekort ontruim het.
Die oorspronklike grense is vervolgens herstel. Terwyl die grootste deel van Oekraïne nou onder Sowjet-Russiese bewind was, het die westelike landsdele – Galisië en Wolhinië – Pools gebly. Pogings van Poolse kant om die plaaslike bevolking te assimileer, het die aanleiding tot die stigting van die Organisasie van Oekraïense Nasionaliste (OON) gegee wat 'n gewapende stryd vir 'n onafhanklike staat begin het. In Junie 1930 het die OON sy aktiwiteite tot 'n voluit partisane-oorlog teen die Poolse owerheid uitgebrei, maar hul opstand is binne vier maande volledig neergeslaan. Die OON het nogtans 'n belangrike politieke rolspeler in die Oekraïenssprekende dele van Galisië gebly.[21]
Oekraïne as Sowjetrepubliek
In 1921 het die Russies-besette Oekraïne 'n Sowjetrepubliek geword wat een jaar later formeel tot die Unie van Sosialistiese Sowjetrepublieke (Sowjetunie) toegetree het. Oekraïners was nou die grootste nie-Russiese etniese groep in die nuutgestigte Sowjetunie, en net soos in ander nie-Russiese Sowjetrepublieke het staat en party moeite gedoen om die nuwe bedeling aantreklik te maak vir die plaaslike bevolking deur hul eie taal, kultuur en tradisies te eerbiedig en te bevorder. Gaandeweg het dié beleid tot 'n groter projek ontwikkel wat Russies as spreektaal in stedelike omgewings teruggedring en Oekraïens as spreek- en kultuurtaal vir mense uit alle lae van die samelewing te vestig.
Terwyl die ekonomiese en politieke beleid deur Moskou bepaal is, het die amptelike beleid indertyd die Oekraïnisering van die land deur 'n wye verskeidenheid maatreëls en programme bevorder, waaronder die werwing en opleiding van inheemse kommunistiese partykaders, sogenaamde korensatsija, en staatsamptenare, wat almal onderrig in Oekraïens, Oekraïense geskiedenis en tradisies ontvang het, en die stigting van afsonderlike Oekraïense eenhede binne die Rooi Leër met Oekraïens as kommandotaal.
So was die twintigerjare van die 20ste eeu vir Oekraïne in nasionale en kulturele opsig 'n bloeitydperk waartydens selfs nie-kommunistiese kulturele organisasies deur die staat befonds is – alhoewel tegelykertyd die vorming van 'n kommunisties-gesinde Oekraïense intelligentsia bevorder is wat gaandeweg 'n leidende rol in die kulturele lewe sou speel. Oekraïens het die onderrigmedium in skole geword, en talle publikasies het in Oekraïens verskyn om die status van die taal tot dié van 'n skryf- en hoogstaande literêre taal te verhef.
Mykola Skrypnik, 'n langjarige rewolusionêr, het 'n leidende rol in die beleid van Oekraïnisering gespeel. Skrypnik het vanaf 1900 in Sint Petersburg gebly en is tydelik na Siberië verban. In 1903 het hy by Lenin se Bolsjewiste aangesluit. Vyf jaar later het Lenin hom as lid van die Tsjeka na Oekraïne gestuur waar hy aanvanklik die amp van volkskommisaris vir binnelandse sake beklee het. Skrypnik het in 1922/23 skerp kritiek op Stalin se nasionaliteitebeleid gelewer, veral die russifiserende invloed van die Rooi Leër. Vir hom was die amptelike beleid niks meer as "Groot-Russiese chauvinisme" nie.[22] Inderdaad is die vreedsame beleid teenoor Oekraïners vanaf 1929 laat vaar, terwyl Skrypnik magteloos moes toekyk.
Die kollektivering van die landboubedryf was rampsalig vir Oekraïense boere. Hierdie maatreël was nie net daarop gemik om die agrariese sektor volgens die heersende party-ideologie te hervorm nie, maar ook om Oekraïense tradisies en kulturele besonderhede uit te wis. In 1932 het Stalin die saadgoed van Oekraïense boere laat konfiskeer en in die volgende winter alle voedselinvoere na Oekraïne verbied. Die bevolking is deur 'n ongekende hongersnood geteister. Die Oekraïense skrywer Joeri Sjtsjerbak het die getal Oekraïners, wat van honger gesterf het of vermoor is, op tussen vyf en ses miljoen beraam.[22]
Uiteindelik het Stalin in die 1930's ook Oekraïense wetenskaplikes, tegnici, intellektueles en partykaders geteiken. Baie van hulle is aangekla en tereggestel. Skrypnik is in 1933 daarvan beskuldig dat hy van voorneme was om die Oekraïense en Russiese taal van mekaar te skei en dit aan die Poolse, Duitse en ander Westerse tale uit te verkoop. Op 7 Julie 1933 het hy selfmoord gepleeg. Sy opvolger Kossior het Stalin se voorbeeld gevolg en sy eie kultuis van persoonlikheid begin. Hy is in 1938 tereggestel. Vervolgens het leidende partykaders soos Kaganowitsj en Chroesjtsjef Oekraïne van politieke teenstanders gesuiwer.
Tweede Wêreldoorlog
Die Tweede Wêreldoorlog het van Oekraïne weer 'n slagveld vir die strydende partye gemaak. Die Duitse magte het die Joodse bevolking grusaam vermoor en verwoesting in die hele land gesaai. Galisië en Wolhinië is saam met ander Oos-Poolse gebiede by die Sowjetryk ingelyf, net soos Karpato-Oekraïne wat tot en met 1918 deel uitgemaak het van Hongarye en daarna by Slowakye ingesluit is. In hierdie gebiede het Oekraïense nasionaliste, wat hul onafhanklikheidsstryd sowel teen die Poolse asook die Sowjet-Russiese bewind gevoer het, sterk steun onder die bevolking geniet, net soos die Geunieerde Kerk as die belangste Oekraïense instelling.[23]
Kort ná die Duitse inval in die Sowjetunie in die somer van 1941 het die OON sy aktiwiteite hervat en op 30 Junie 1941 in Lwif en Kiëf 'n onafhanklike Oekraïense staat geproklameer. Met hierdie stap het hulle 'n sterk politieke sein aan die Duitsers gegee – enersyds om nog voor die intog van Hitler se magte nuwe lyne op die Europese landkaart te trek, andersyds om hul bereidwilligheid aan te toon om aan die kant van die Duitsers teen die Sowjet-Russe te veg. Baie OON-lede was selfs bereid om hulle by die SS aan te sluit en aktief betrokke te raak by anti-Joodse pogroms.
Die Duitsers het egter ander planne gehad. Die OON-leiers Stetsko en Bandera is in hegtenis geneem. Die OON het vervolgens besluit om 'n oorlog op twee fronte teen die Duitse Ryk en die Sowjetunie te voer, alhoewel die Rooi Leër hul hoofteiken was. Toe Sowjet-Russiese troepe in weswaartse rigting beweeg het, het die OON in 1944 die "Oekraïense Opstandsleër (OOL)" gestig wat in Wes-Oekraïne deur die plaaslike bevolking gesteun is. Die OON-leier Roman Sjoechewitsj het homself nou generaal Taras Tsjoeprinko genoem.
In 1945 is groot dele van Wes-Oekraïne deur die OOU beheer. Die Sowjet-owerheid het groot moeilikhede ondervind by hul pogings om 'n einde aan die partisane-oorlog te maak. So het hulle die OON-opstandelinge tussen 1944 en 1947 altesaam ses keer opgeroep om die wapens neer te lê en 'n algemene amnestie vir almal afgekondig wat bereid was om dié oproepe te volg. Die bevolking het sy solidariteit met die OON-vegters betoon, en in Februarie 1946 het die kiesers in Wes-Oekraïne die eerste na-oorlogse verkiesings geboikot. Die OON het hul operasiegebied nie tot die Sowjetunie beperk nie, maar ook in Oos-Poolse en Slowaakse gebiede binnegedring wat deur Oekraïners bewoon is. OON-vegters het hul gewapende stryd selfs na Oos-Oekraïne gedra.
In Pole het die kommunistiese regering die Oekraïense minderheid merendeels na die voormalige Duitse gebiede in Wes-Pole gedeporteer, 'n maatreël waarvoor die toestemming van Moskou verkry is. Ook die meeste Poolssprekende bewoners van Galisië, wat as deel van Oekraïne nou onder Sowjet-Russiese bewind was, is verdryf om in Wes-Pole hervestig te word.
Onafhanklikheid
Ná die ontbinding van die Sowjetunie het Oekraïne met meer as 600 000 vierkante kilometer die grootste staat op die vasteland van Europa geword. Die voormalige KP-funksionaris Leonid Krawtsjoek is in 1991 as die eerste president verkies en het een van die drie medestigters van die Gemenebes van Onafhanklike State geword. Die land het van alle kernwapens op sy gebied ontslae geraak.
Ondanks die ekonomiese agteruitgang, stagnasie, voortrekkery en korrupsie het die tyd ná die onafhanklikwording anders as in Rusland vreedsaam verloop. Een van die grootste vraagstukke was die etniese diversiteit van die land. Daar is meer as twintig persent Russe en ander belangrike minderhede soos Pole, Roemene, Wit-Russe en Islamitiese Tartare (veral op die Krim-skiereiland). Die gebrek aan 'n sterk historiese tradisie was 'n ander probleem.
Met die verkiesing van die tweede president Leonid Koetsjma, 'n voormalige bestuurder van 'n wapenfabriek, was daar hoop dat die ekonomie sou herstel. Alhoewel 'n nuwe geldeenheid, die Hriwnja, ingevoer is, het die skadu-ekonomie steeds die helfte van alle ekonomiese aktiwiteite in Oekraïne beslaan.
President Koetsjma het in sy buitelandse beleid duidelik in die rigting van die Wes-Europese demokrasieë begin beweeg: Die doodstraf is afgeskaf en die Tsjernobil-kernkragsentrale, een van die land se vyf, is in 2000 gesluit. Politieke verhoudinge met die buurlande Pole en Roemenië, wat in die verlede vertroebel was, het beduidend verbeter.
Nogtans is die politieke bande met Wes-Europa nie vasbeslote ontwikkel nie, en Koetsjma het eerder 'n soort "twee-vektore-beleid" ten opsigte van sy betrekkinge met die buiteland gevolg, en dus steeds noue bande met Rusland gehandhaaf.
Baie Russiese politici beskou Oekraïne nog steeds as 'n integrale deel van Rusland, en die Russiese optrede teen Oekraïne het by 'n aantal politieke en ekonomiese geskille verskerp. Die Russiese Vloot maak nog steeds gebruik van sy basisse op die Krim-skiereiland, en die deurvoer en invoerpryse van Russiese gas is al jare lank 'n strydpunt tussen die twee lande. Die gas-konflik het teen die einde van 2005 verskerp, toe Rusland sy gasuitvoere na Oekraïne drasties verminder het. Hierdie stap het ook groot dele van Wes-Europa geraak, aangesien die druk in die Russiese gaspyplyne oral op die vasteland duidelik gedaal het soos minder gas ontvang is.
Koetsjma het ook probeer om beter betrekkinge met die Verenigde State te handhaaf, onder meer deur sowat 1 700 Oekraïense soldate in Irak te stasioneer.
Eerste Minister Viktor Joesjtsjenko het in 2000 en 2001 ekonomiese hervorming aangepak en het ook die parlementêre verkiesing in 2002 gewen. Hy is egter deur die Kommunistiese en oligargiese opposisiepartye gedwing om te bedank. In 2004 is hy as president ingehuldig, terwyl Viktor Janoekowitsj as eerste minister verkies is.
Die ekonomie het begin stabiliseer, tog bly die demografiese situasie kommerwekkend. Miljoene Oekraïense burgers bly in die buiteland om daar te werk, en die bevolking het sedert 1991 van 52 tot 44,6 miljoen in 2013 gedaal.
Russies-Oekraïense konflik
Daar was vir lank 'n konflik gewees tussen pro- en anti-Russiese partye in die Oekraïene. Minderhede van die bevolking wat Russies praat in die oostelike provinsies en op die Krim het sterker bande met Rusland ondersteun. Die westelike provinsies wat Oekraïens praat wil dit nie aanvaar nie. Ná die Oranje Rewolusie wat 'n anti-Russiese regering aan die mag gebring het, is Joelia Tymosjenko deur die parlement verdryf en ná verkiesings het Janoekowitsj president geword.
Ná die val van die pro-Russiese Janoekowitsj-bewind en bloedige onluste, waartydens tientalle betogers deur onbekende eenhede doodgeskiet is, het die Duitse, Franse en Poolse ministers van buitelandse sake – Frank-Walter Steinmeier, Laurent Fabius en Radoslaw Sikorski – as bemiddelaars opgetree. Op 21 Februarie 2014 het Oekraïense politici en die buitelandse ministers 'n ooreenkoms onderteken wat voorsiening vir die ontwapening van onwettige eenhede en die vorming van 'n "regering van nasionale eenheid" gemaak het. Daar is verwag dat ook Russiessprekende landsdele, wat meer as 'n derde van Oekraïne se totale oppervlakte beslaan, in die nuwe oorgangsregering verteenwoordig sou wees.
Uiteindelik het die nuwe regering in Kiëf en die Werchowna Rada, die Oekraïense parlement, onder die druk van regsgesinde betogers en straatvegters geswig en 'n wet herroep wat die amptelike status van Russies in die suide en ooste van die land gewaarborg het. In plaas van Russiessprekendes is lede van die regsgesinde, anti-Russiese Swoboda-party as ministers in die nuwe oorgangsregering benoem.[24] Op 3 Maart het Oekraïense politici bevestig dat die regte van Russiessprekendes gewaarborg sal word.
Die merendeels Russiessprekende Krim het geweier om die nuwe regering te erken, nog voordat Russiese spesiale eenhede strategiese instellings op die skiereiland soos militêre basisse beset het. Volgens die Russiese regering is hierdie stap onderneem om die Russiessprekende bevolking se "menseregte" te beskerm. Analitici het verduidelik dat Moskou se strategiese doelwitte die proklamasie van 'n onafhanklike Krimrepubliek as Russiese satellietstaat insluit.[25] Hierdie verwagting is in Maart 2014 bewaarheid toe die oorgrote meerderheid kiesers op die Krim die aansluiting by Rusland in 'n referendum goedgekeur het.
Terwyl die Oekraïense regering Moskou daarvan beskuldig dat hulle feitlik oorlog teen Oekraïne verklaar het en die onafhanklikwording van Krim nie aanvaar sal word nie, is Oekraïne se militêre slaankrag beperk.
Die Oekraïense en Russiese weermag se militêre uitrusting in vergelyking
| Personeel en Uitrusting[26] | Oekraïne | Rusland |
|---|---|---|
| Weermagpersoneel | 130 000-160 000 | 800 000 |
| Reserviste | 1 000 000 | 2 000 000 |
| Militêre begroting in 2013 | 1,5 miljard € | 50 miljard € |
| Tenks | 4 000 | 15 500 |
| Vegvliegtuie | 400 | 3 100 |
| Helikopters | 90 | 1 000 |
Politiek
Oekraïne het sy onafhanklikheid op 24 Augustus 1991 verklaar toe die staatsgreep van konserwatiewe magte in die Sowjetunie misluk het. Die Oekraïense bevolking het hulle op 1 Desember per referendum ten gunste van onafhanklikheid uitgespreek. Enkele weke later is die Sowjetunie ontbind.
Enkele staatkundige gegewens:
- Staatshoof: President Wolodimir Zelenski
- Regeringsleier: Premier Denis Sjmihal
- Parlement: Werchowna Rada. Die 450 parlementslede word vir 'n termyn van vier jaar verkies.
- Nasionale leuse: "Volja, Zlahoda, Dobro" (Oekraïens vir: Wilskrag, Eendrag, Tevredenheid)
Administratiewe indeling
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Deelgebiede van Oekraïne.
Die huidige administratiewe indeling is uit die Sowjet-tydperk oorgeërf. Vanaf 1957 het die vaslegging van distriksgrense binne die Sowjetrepublieke se bevoegdheid geval. Volgens die grondwet van die Oekraïense Sowjetrepubliek van 1981 is die land administratief ingedeel in oblasti (geweste), rajons (distrikte) en munisipaliteite. Die laasgenoemde kategorie het stedelike nedersettings, stadsdistrikte, nedersettings, dorpe en dorpsrade behels. Hierdie gevestigde drieledige administratiewe struktuur is ook ná Oekraïne se onafhanklikwording nie aangetas nie.[27]
Die besondere rol, wat groter stede as nywerheidspilpunte in die sentrale planekonomie vervul het, is deur hulle administratiewe status weerspieël. Die belangrikste industriële sentrums is administratief aan die distrikte gelykgestel. Sewastopol – as basis van die Sowjet-Russiese Swartseevloot – en Kiyv as administratiewe setel het nie onder die Oekraïense SSR se grondwet geval nie, maar is regstreeks deur Moskou geadministreer. Alle ander stedelike nedersettings het in die derde administratiewe kategorie geval.
Demografie
Etniese samestelling
_PANORAMIC_VIEW_ON_DOWNTOWN_IN_CITY_OF_KHARKIV_STATE_OF_UKRAINE_PHOTOGRAPH_BY_VIKTOR_O_LEDENYOV_20160621.jpg)
Die grense van die huidige Oekraïense staat is eers met die land se onafhanklikwording in 1991 finaal getrek. Daarvoor was hulle die resultaat van die Sowjetunie se binnelandse beleid. Dat hierdie grense grootliks ooreenstem met die gebied wat tradisioneel deur Oekraïners bewoon is, is aan Josef Stalin se etniese beleid te danke waarvolgens alle Oekraïners in die Oekraïense Sosialistiese Sowjetrepubliek verenig is. Maar al het dié politieke konstruk op etniese oorwegings berus, is die huidige Oekraïense republiek 'n veelvolkestaat.
Van die altesaam 48 miljoen bewoners volgens die sensus van 2001 was 78 persent etniese Oekraïners. Russe was die grootste etniese minderheid met 17 persent. Hulle is veral in die oostelike landsdele en op die Krim-skiereiland saamgetrek. Maar ook Pole en Jode het, alhoewel hulle vandag klein minderhede vorm, 'n belangrike rol in die geskiedenis van die land gespeel. Ander etniese minderhede sluit Wit-Russe, Roemene, Bulgare en Hongare in. Intussen het ook talle Krimtatare, wat gedurende die Tweede Wêreldoorlog gedeporteer is, na die Krim teruggekeer.
Demografiese ontwikkeling
Volgens die vier Sowjet-sensusse ná die Tweede Wêreldoorlog het Oekraïne tussen 1959 en 1989 'n bestendige bevolkingsgroei getoon. Vroeg in 1993 het die inwonertal tot die hoogste vlak in die geskiedenis gestyg en daarna voortdurend afgeneem.
| Jaar | Inwonertal |
|---|---|
| 1959 | 41 869 000 |
| 1970 | 47 126 500 |
| 1979 | 49 754 600 |
| 1993 | 52 244 100 |
| 2001 | 48 457 100 |
Amptelike statistieke toon 'n dramatiese afname in bevolking. In die twee dekades tussen 1993 en 2013 het die inwonertal gekrimp van 53 tot 44,6 miljoen. Terwyl baie Oekraïners na Europese en oorsese lande met 'n hoër lewenspeil geëmigreer het, het ook geboortesyfers en lewensverwagting merkbaar gedaal. In 2006 en 2007 het die regering pogings onderneem om dié demografiese tendens deur verhoogde kindertoelaes teen te werk. Geboortesyfers het vervolgens gestyg en die negatiewe bevolkingsgroei het verstadig. Nogtans word daar steeds meer sterfgevalle as geboortes aangeteken. Die getal Oekraïners in die buiteland word op meer as 2,5 miljoen beraam.[28]
Nasie en staat
Die Oekraïense term vir "nasie", natsiia, het 'n heel ander betekenis as sy Afrikaanse eweknie wat algemeen gebruik word as 'n sinoniem vir "staat". Die Oekraïense natsiia verwys daarenteen eerder na 'n etniese gemeenskap wat dieselfde oorsprong, taal en kultuur deel, maar nie noodsaaklik oor sy eie staat beskik nie.[29]
Hierdie verskil in betekenis weerspieël die politieke situasie in Oekraïne in die tyd voor die Eerste Wêreldoorlog toe Wes-Europa hoofsaaklik uit nasiestate bestaan het, terwyl multinasionale ryke groot dele van Sentraal- en Oos-Europa oorheers het. Omstreeks 1900 was die gebiede met 'n etniese Oekraïense bevolking verdeel tussen die Russiese Ryk en Oostenryk-Hongarye. Die enigste realistiese visie vir Oekraïners was dié van 'n taal- en kultuurgemeenskap, en selfs dit is indertyd nie deur alle Oekraïenssprekendes gedeel nie.
Oekraïners
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Oekraïners.
In die oudste historiese dokumente, wat na die bewoners van die huidige Oekraïne verwys, word die plaaslike Slawiessprekende bevolking Rusyny, Rusychi (uitgespreek as Roesitsji) en Rusy (afgelei van die Kiëf-Roes) genoem. Tussen die 10de en 12de eeu het hierdie terme nog nie die proto-Russiese bewoners in die noordoostelike vorstedomme van Kiëf-Roes ingesluit nie.
Die huidige moderne naam Ukraintsi is afgelei van Ukraina (Oekraïne), 'n term wat vir die eerste keer in 'n dokument van 1187 voorkom. Oekraïners het tot in die 19de eeu, met enkele uitsonderings, hoofsaaklik hul oorspronklike taalgebied bewoon. Eers in die laaste dekades van die 19de eeu het groot getalle Oekraïners, wat indertyd onder Russiese bewind gestaan het, na die Asiatiese gebiede van die Russiese Ryk gemigreer, terwyl baie van hul landgenote in Wes-Oekraïne, wat destyds deel uitgemaak het van Oostenryk-Hongarye, 'n nuwe tuiste in Noord-Amerika gevind het. Vandag bly sowat 'n kwart van alle Oekraïners in die buiteland.
Boere
Nog tot in die tweede derde van die 20ste eeu was die oorgrote meerderheid van Oekraïenssprekendes boere. Alhoewel daar in die middeleeue en die vroeë moderne tyd wél 'n groter aantal Oekraïense ortodokse adellikes en stadsbewoners was, het diskriminasie aan die kant van die Poolse owerheid en die sterk invloed van Pole se eie adellike kultuur daartoe gelei dat die Oekraïense adelsklas in die 18de eeu oorwegend gepoloniseer was. In die 18de en 19de eeu het die nuwe Russiese bewindhebbers dieselfde diskriminerende houding teen Oekraïenssprekendes ingeneem en sodoende 'n proses van vinnige Russifisering bevorder.[30]
Groot dele van die gepoloniseerde of gerussifiseerde bolaag van die Oekraïense samelewing het 'n relatief sterk streeksbewussyn bewaar, maar die leefwêrelde van die boerebevolking en plaaslike elites was streng van mekaar geskei. Gaandeweg het sowel die etnoniem Oekraïner (dikwels ook Roeteen, Rusyn of Klein-Rus) asook die skertsende bynaam chochol die betekenis van "boer" gekry. Sosiale, etniese en taalkundige verskille het saamgeval. Die Oekraïense taal en kultuur is in die 18de en 19de eeu hoofsaaklik deur die plattelandse bevolking aan die lewe gehou. Die Oekraïense nasionale beweging is deur 'n klein laag van Oekraïense intellektueles gedra wat die boerebevolking vir hul ideale probeer mobiliseer het om hulle in 'n moderne nasie te integreer.
Die sosiale status van die meeste Oekraïense boere is tot in die 17de eeu verlaag tot lyfeienskap. Die groot grondbesitters was Poolssprekendes en in toenemende mate ook gepoloniseerde Oekraïense adellikes. Terwyl die vryheidsregte, wat in 1648 aan Kosakke toegeken is, net 'n kort tussenspel sou wees, het Oekraïense boere in Pole-Litaue reeds in die tweede helfte van die 17de eeu en in die Russiese Ryk in die 18de eeu weer lyfeienes geword. Die meeste van hulle het ook ná die amptelike boerebevryding teen die middel van die 19de eeu in armoede verkeer. Die laat afskaffing van lyfeienskap het 'n negatiewe impak op die sosiale mobilisering, verstedeliking en geletterdheid van boere gehad sodat hulle min belang in die nasionale aspirasies van intellektueles gestel het en eerder pogings onderneem het om hul moeilike ekonomiese situasie te verbeter. Om hulle aandag te trek, is nasionaliste genoodsaak om hul nasionale doelwitte met sosiale programme te verbind.
So het die meeste politieke partye in Oostenryk en in die Russiese Ryk in hul programme nasionalistiese en sosialistiese ideale met mekaar verbind. In die moeilike tye van die Eerste Wêreldoorlog en die Russiese Rewolusie het tenminste 'n deel van die plattelandse Oekraïense bevolking nasionale doelwitte gesteun, maar in die volgende burgeroorloë het sosiale kwessies weer na vore getree.
Die gedwonge kollektivering van Oekraïne se landboubedryf en die ontsettende hongersnood van 1932 en 1933, wat deur die Stalin-bewind bewus veroorsaak is, het 'n nekslag vir boere toegedien. Vervolgens is die industriële ontwikkeling en verstedeliking van Oekraïne deur die Sowjet-owerheid geforseer. Die resultaat, waarna in die 1930's met trots verwys is, was 'n "volwaardige sosiale struktuur" met 'n stedelike bevolking, 'n nuwe klas van nywerheidswerkers en 'n nuwe intelligentsia. Baie stadsbewoners het in hierdie periode hul Oekraïense identiteit en omgangstaal kwytgeraak en het hulself by die Russiessprekende bevolking aangepas.[31]
Ook in hierdie tydperk het die Oekraïense taal en kultuur sy oorlewing in die moderne Sowjet-samelewing aan die platteland te danke gehad. Oekraïners het hul landelike karakter en tradisies langer gehandhaaf as Russe en ander etniese groepe in die Sowjetunie. So was in 1959 eers 39 persent van die Oekraïense bevolking verstedelik – teenoor 58 persent van die Russiese en 48 persent van die totale Sowjet-bevolking.
Die tradisies van die boerebevolking is tans steeds lewendig in Oekraïne, soos uit die leefstyl, eetgewoontes en mentaliteit van groot dele van sy bevolking blyk. Groot waarde word aan volkstradisies, -klere en -dans geheg, terwyl etnografiese musea wye aandag geniet. Die kenmerkende karakter van Oekraïners is bepaal deur die feit dat hul proses van nasiewording hoofsaaklik deur die plattelandse bevolking gedra is – 'n verskynsel wat ook in verskeie ander Noordoos- en Oos-Europese lande soos Litaue, Slowenië, Slowakye en Wit-Rusland waargeneem kan word. In teenstelling daarmee het byvoorbeeld Pole en Hongarye as adelsnasies, Duitsland en Tsjeggië as burgerlike samelewings en Frankryk en Rusland as sentralistiese eenheidstate ontwikkel. Hierdie tipologie beskryf die ingewikkelde proses van nasiewording weliswaar in baie growwe trekke. So het ook in Oekraïne adel, geestelikheid en veral Kosakke 'n belangrike rol in dié proses gespeel.[32]
Godsdiens
Een van die opvallendste kenmerke van Oekraïense nedersettings is die groot aantal kerke in aanbou. Ná die land se onafhanklikwording is baie kerkgeboue, wat in die 1930's as gevolg van Josef Stalin se ateïstiese beleid gesloop is, heropgebou, maar ook nuwes het ontstaan. Terwyl Oekraïners weer belang stel in hul kulturele tradisies, is daar ook 'n behoefte aan spiritualiteit en geestelike waardes wat kerkbywoning sterk laat toeneem het.[33]
Die nuwe belangstelling in die Christelike geloof vind plaas in die historiese spanningsveld tussen die Katolieke tradisies van Wes-Oekraïne en die Oosters-Ortodokse geloofswêreld in die ooste van die land. Tussen hierdie twee Christelike hoofpole met sy Roomse en Bisantynse oorspronge het 'n derde tradisie as mengvorm ontstaan – die Grieks-Katolieke of Geünieerde Kerk. Sy ritus verskil nouliks van dié in Ortodokse kerke, maar in regtelike opsig val dit nogtans onder die gesag van die pous in Rome.
Die vorming van 'n Geünieerde Kerk was een in 'n lang reeks pogings om die kloof, wat met die Oos-Wes-skisma van 1054 in Christelike geledere ontstaan het, weer te oorbrug. So het ook die Rooms-Katolieke Poolse staat daarin belang gestel om van sy Ortodokse Oekraïense onderdane getroue burgers te maak. Na verskeie vergeefse pogings om 'n geunifiseerde kerk te vestig, het die Poolse Kroon deur geheime onderhandelinge in die laat 16de eeu uiteindelik sy doelwit bereik toe ses Ortodokse biskoppe in 1594 'n unieverdrag met Rome onderteken het waardeur 'n Grieks-Katolieke Kerk gestig is. Die ses ondertekenaars is deur ander Ortodokse gelowiges as verraaiers bestempel, en tot vandag word die Geünieerde Kerk as 'n Rooms-Katolieke invalshoek beskou.
Die nuwe kerk is ook deur Rooms-Katolieke met argwaan bejeën. In Oekraïense gebiede, wat ná die Poolse Delinge onder Russiese bewind gekom het, het tsarin Katharina die Grote die Geünieerde Kerk summier verbied. Maar dit het voortbestaan in dié landsdele wat by die Habsburgse Oostenryk-Hongarye ingelyf is. Hier het die kerk ná die ontstaan van 'n Oekraïense nasionale beweging in die 19de eeu pogings onderneem om as die nasionale kerk van Oekraïne erken te word. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het die kerk bande onderhou met nasionalistiese bewegings. Ná 1946 is dit van kollaborasie beskuldig. Baie geestelikes het geëmigreer, ander is in hegtenis geneem. Die kerk het in die ondergrond voortbestaan en het in die tyd van die perestroika, die politieke liberalisering in die Sowjetunie, sy wettige status herwin. Dit het vervolgens veral in Wes-Oekraïne sterk groei getoon waar dit in 1993 weer vyf miljoen gelowiges en meer as 1 000 priesters getel het.
Die Grieks-Katolieke kerkhoof, grootaartsbiskop kardinaal Ljoebomir Hoezar, het in 2004 die Oranje Rewolusie in Oekraïne gesteun. Die besluit om sy amptelike setel van Lwif na Kijif te verskuif is in die volgende jaar deur baie Ortodokse gelowiges as aanmatigend beskou, ongeag die feit dat die kerk se geestelike sentrum, die Sint-Joriskatedraal, steeds in Lwif geleë is.[34]
Lwif dien daarnaas ook as die geestelike sentrum vir Rooms-Katolieke gelowiges in Oekraïne wat dikwels van Poolse afkoms is.
Die Oekraïens-Ortodokse Kerk, wat nog tot en met 1990 as Russies-Ortodokse Kerk bekendgestaan het, staan tradisioneel in die politieke spanningsveld tussen Kijif en Moskou. Die kerkhoof, die metropliet in Kijif wat sy amptelike setel in die Grotteklooster het, val onder die gesag van die Ortodokse patriarg in Moskou. Baie gelowiges spreek hulle ten gunste van 'n onafhanklike Oekraïense kerk uit, 'n sogenaamde outokefale kerk, met Oekraïens as kerktaal en 'n eie patriarg – 'n droom wat in die Russiese Ryk nie vervul het nie. Eers met die tsaar se bedanking het gelowiges 'n kans gesien vir 'n selfstandige kerk. So is op 9 Mei 1919 die eerste Oekraïense liturgie in die Garnisoenkerk te Kijif gevier. Die skeiding van staat en kerk, wat deur die Bolsjewiki bewerkstellig is, het die amptelike registrasie van 'n Oekraïense kerk moontlik gemaak waarvoor die owerheid kerkgeboue beskikbaar gestel het. In September 1921 is die opperpriester Lipkofski tot hoof van die outokefale Ortodokse Kerk van Oekraïne gewy.
Maar slegs vir 'n kort periode het die Bolsjewiki geloofsvryheid gewaarborg voordat Lenin in die 1920's met sy leuse "Hoe meer reaksionêre geestelikes ons kan skiet, hoe beter!" 'n bloedige vervolging van gelowiges en geestelikheid begin het. Die besetting van Oekraïne deur Duitse troepe in 1941 het 'n kort herlewing van die kerk moontlik gemaak, maar nadat die Duitsers hulle aan Oekraïne moes onttrek, het baie lede van die kerkhiërargie na Duitsland gevlug en hulle uiteindelik in Noord-Amerika gevestig.
Ná die onafhanklikwording in 1991 het 'n deel van die Ortodokse Kerk onder leiding van die metropoliet Filaret weggebreek van die moederkerk om die onafhanklike Oekraïens-Ortodokse Kerk van die Kijifse Patriargaat te vorm.
Ekonomie
Kenmerke
.jpg)
Oekraïne is 'n ope markekonomie wat deur 'n agterstand ten opsigte van modernisering en diversifering gekenmerk word. Met 'n per capita-inkomste van sowat VSA-$ 3 600 val die land in die Wêreldbank se kategorie van laer-middelinkomste-lande. Die persentasie arm huishoudings het in die tydperk voor die internasionale finansiële krisis in 2008 merkbaar gedaal. Opvallend is die verskil tussen die relatief welvarende hoofstadgebied en die arm platteland.
Ondanks hoë groeisyfers tot en met 2008 was die pas van ekonomiese transformasie stadig en is hervormings as gevolg van politieke instabiliteit en invloedryke belangegroep vertraag. Die huidige regering het aangekondig dat hulle 'n omvangryke program van hervormings tot en met 2014 sal verwesenlik om 'n beter klimaat vir buitelandse beleggings te skep.
Struktuur
Ná die ineenstorting van die sentraal beheerde planekonomie in die vroeë 1990's is voormalige staatsondernemings vinnig geprivatiseer. Dit was egter veral 'n klein groep oligarge wat voordeel uit hierdie beleid getrek het en tans groot invloed op ekonomiese besluite kan uitoefen. 'n Aansienlike persentasie ondernemings word steeds deur die Oekraïense staat beheer.
Die ooste van die land was tradisioneel die sentrum van swaar en ligte nywerhede, terwyl Wes-Oekraïne 'n sterk agrariese karakter bewaar het. Die belangrikste ekonomiese sektore is metaalvervaardiging en chemie, landbou en voedselverwerking asook masjienbou. Die ekonomiese groei is aanvanklik veral deur toenemende uitvoere en hoër privaat verbruik aangedryf. Privaat verbruikers steun hierby sterk op lenings, ook in buitelandse valuta. Oekraïne kan nie self in sy energiebehoeftes voorsien nie en is grotendeels op invoere aangewese.
Wat Oekraïne vir buitelandse beleggers aantreklik kan maak is die relatief groot binnelandse mark met meer as 46 miljoen verbruikers, 'n aantal hoog ontwikkelde industriële sektore (waaronder vliegtuig- en vuurpylvervaardiging), die geografiese ligging digby die markte van die Europese Unie en Oos-Europa, die groot agterstand ten opsigte van privaat verbruik en modernisering, 'n goed ontwikkelde landbousektor en 'n hoogs opgeleide beroepsbevolking met 'n relatief lae vlak van lone en salarisse.[35]
Landboupotensiaal
Die Oekraïne was die koringkamer van die Sowjetunie. Alhoewel slegs 15 persent van die Sowjet-Russiese landbougrond in die Oekraïense Sosialistiese Sowjetrepubliek geleë was, het dié deelstaat nagenoeg 60 persent van die jaarlikse mielie-opbrengs, 50 persent van die suikerrietopbrengs, 40 persent van die koringopbrengs en 40 persent van die sonneblomsaad asook 'n kwart van die varkvleis gelewer. Ná die onafhanklikwording van die land het die bruto landbouproduksie (BLP) in die 1990's binne 'n dekade met 50 persent afgeneem.
Die land het vandag groot landboupotensiaal vanweë sy klimaatstoestande, lae bevolkingsdigtheid en sy geografiese ligging. Meer as 40 miljoen hektaar landbougrond (waarvan 33 miljoen ha akkergrond) is beskikbaar vir grootskaalse produksie van graan en oliesade en landbouveredelingsprodukte soos melk en vleis. Meer as die helfte van Oekraïne se akkergrond is swart grond of čornozem van hoë gehalte wat hoë graan- en oliesaadopbrengste per hektaar verseker. Meer as 'n derde van die wêreld se swart grond is in die land saamgetrek. Ysvrye seehawens langs die Oekraïense Swartseekus is geskik vir die grootskaalse uitvoer van landbouprodukte na die Europese Unie, die Nabye en Midde-Ooste en Noord-Afrika.
Daar is egter ook negatiewe natuurlike invloedsfaktore soos die jaarlikse sterk wisselende reënval (met 'n gemiddeld van 700 mm in die noordweste teenoor slegs 350 mm in die suidelike landsdele) wat graan- en oliesaadopbrengste beperk, koue winters of onvoldoende sneeuval waardeur wintergraan aan koue blootgestel word en die grond in die lente nie vogtig genoeg is vir plante nie. Droogtes en uiterste weerstoestande in die winter verminder oeste elke derde of vyfde jaar. 'n Gebrek aan kapitaal, tegniese kennis, bestuursvaardighede, moderne bemarkingstelsels en 'n strategiese ekonomiese en politieke raamwerk, wat mededingendheid op die wêreldmark verseker, plaas tans nog verdere beperkings op die uitvoergerigte landbousektor.
Kultuur
Literatuur
Met die onafhanklikwording van Oekraïne het die kultuurbedryf homself uit die bande van die sosialistiese realisme bevry. Veral Oekraïense literatuur het 'n nuwe bloeitydperk beleef en vir die eerste keer in sy geskiedenis ook aandag in die buiteland getrek. Werke van belangrike skrywers soos Joeri Androechowitsj, Oksana Saboesjko en Serhii Sjadan is in 'n verskeidenheid tale vertaal, net soos die romans en novelle van Andrei Koerkof wat oorspronklik in Russies verskyn het.[36]
Media
Televisie- en radioprogramme word deur privaatstasies en Oekraïne se nasionale uitsaaikorporasie op nasionale en streeksvlak uitgesaai. Die nasionale televisie- en radiodiens word tans omskep tot 'n openbare uitsaaier volgens die voorbeeld van ander Europese lande.
Die belangrikste nasionale dagblaaie is Ukrajinska Prawda, Sewodnja, Den en Fakty i Kommentarii. Daar is vier belangrike weekblaaie – Dserkalo Tyshna, Nowoe Wrema, Fokus en Ukrajinsky Tyshden. Dag- en weekblaaie ontvang hul berigte van 'n verskeidenheid persagentskappe waarvan UNIAN en Interfax die belangrikste is.[37]
Sport
Oekraïne het groot baat gevind by die Sowjetse klem op Liggaamlike Opvoeding. Dié sportpolitiek het in Oekraïne honderde stadions, swempoele, gimnasia en baie ander atletiese geriewe agtergelaat.[38] Die gewildste sportsoort is sokker. Die hoogste professionele liga is die Oekraïense Premierliga.
Baie Oekraïners het ook vir die Sowjetse nasionale sokkerspan uitgedraf, waaronder die Ballon d'Or-wenners Ihor Bjelanof en Oleh Blochin. Dié toekenning is slegs aan een Oekraïner oorhandig ná die Ontbinding van die Sowjetunie: Andrij Sjewtsjenko. Die nasionale span het tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2006 gedebuteer en die kwarteindrondte gehaal, waar hulle teen die latere sokkerwêreldkampioen Italië verloor het. Oekraïne het saam met Pole die Europese Sokkerkampioenskap 2012 aangebied.
Oekraïense boksers is van die bestes in die wêreld.[39] Sedert hy die onbetwiste kruisergewigkampioen in 2018 geword het, het Oleksandr Usyk ook die verenigde WBA- (Super), IBF-, WBO- en IBO-swaargewigtitels gewen. Daarmee het hy slegs een van drie boksers geword wat al die kruisergewigwêreldtitels gewen en 'n swaargewigwêreldkampioen geword het.[40] Die broers Witali en Wladimir Klitsjko is voormalige swaargewigwêreldkampioene wat verskeie wêreldtitels gedurende hul loopbane gehad het. Wasyl Lomatsjenko, wat die goue medalje tydens die Olimpiese Somerspele 2008 en 2012 gewen het, is 'n ander bekende Oekraïense bokser. Hy hou die verenigde liggewigwêreldtitel en die rekord om 'n wêreldtitel met die minste professionele gevegte te wen, naamlik drie. Teen September 2018 was hy die wêreld se beste aktiewe bokser op die ranglys.[41]
Serhij Boebka het van 1993 tot 2014 die rekord in paalspring gehou; met sy groot sterkte, spoed en atletiese vaardighede is hy by verskeie geleenthede as die wêreld se beste atleet aangewys.[42][43]
Basketbal het in Oekraïne ook gewildheid verwerf. In 2011 is Oekraïne aangewys as gasheer vir EuroBasket 2015. Twee jaar later het die Oekraïense nasionale basketbalspan die EuroBasket 2013 in die sesde plek afgesluit en daarmee vir die eerste keer vir die Basketbalwêreldbeker gekwalifiseer. Die EuroLeague-deelnemer Boediwelnyk Kijif is die sterkste Oekraïense professionele basketbalklub.
Skaak is ook gewild in Oekraïne. Roeslan Ponomarjof is 'n voormalige wêreldkampioen. Daar is sowat 85 grootmeesters en 198 internasionale meesters in Oekraïne. Rugby word ook in Oekraïne gespeel.[44]
Verwysings
- ↑ (en) "Ukraine". Central Intelligence Agency. Besoek op 27 Julie 2023.
- ↑ (en) Jhariya, M.K.; Meena, R.S.; Banerjee, A. (2021). Ecological Intensification of Natural Resources for Sustainable Agriculture. Springer Singapore. p. 40. ISBN 978-981-334-203-3. Besoek op 31 Maart 2022.
- ↑ (en) "Population, including UN projections, 2023". Verenigde Nasies. Besoek op 27 Julie 2023.
- ↑ (en) "Population by ethnic nationality, 1 January, year". Oekraïense Statistiekkantoor. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 April 2020. Besoek op 17 April 2010.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (en) "Ukraine". Internasionale Monetêre Fonds. April 2023. Besoek op 27 Julie 2023.
- ↑ (en) "Human Development Report 2021/2022" (PDF). United Nations Development Programme. 2021. Besoek op 27 Julie 2023.
- ↑ (en) "Gini Index – Ukraine". Wêreldbank. Besoek op 27 Julie 2023.
- ↑ (de) Bundeszentrale für politische Bildung (bpb): Geschichte der UKraine im Überblick. Besoek op 31 Maart 2019
- ↑ (uk) litopys.org.ua
- ↑ (ru) Ф.А. Гайда. От Рязани и Москвы до Закарпатья. Происхождение и употребление слова «украинцы» // Родина. 2011. № 1. С. 82-85. [2]
- ↑ (uk) litopys.org.ua: Yak nazva
- ↑ (uk) З ЕНЦИКЛОПЕДІЇ УКРАЇНОЗНАВСТВА; НАЗВА «УКРАЇНА»
- ↑ (uk) Григорій Півторак. Походження українців, росіян, білорусів та їхніх мов
- ↑ (de) Andreas Kappeler: Die Ukraine – ein Land wischen West und Ost. In: Info aktuell. Informationen zur politischen Bildung, nommer 28/2015, bl. 2
- ↑ (de) Thomas Gerlach en Gert Schmidt: Ukraine – zwischen den Karpaten und dem Schwarzen Meer. Berlyn: Trescher 2011, bl. 21
- ↑ (en) Serhy Yekelchyk: Ukraine: Birth of a Modern Nation. Oxford: Oxford University Press 2007, bl. 4
- ↑ (de) www.bpb.de, 11 November 2014: Historische Hintergründe ukrainisch-russischer Konflikte. Besoek op 2 Februarie 2015
- ↑ (de) Leonid Rudenko: In der Krise. Die ökologische Lage der Ukraine. In: Manfred Sapper en Volker Weichsel (reds.): Die Ukraine im Wandel. Stabile Instabilität in einem Zwischenland. Bonn: Bundeszentrale für politische Bildung (bpb) 2010, bl. 301
- ↑ (en) Andrew Evans: Ukraine. Chalfont St. Peter: Bradt Travel Guides 2013, bl. 3-4
- ↑ (en) Evans (2013), bl. 17-18
- ↑ (de) Erhard Stölting: Eine Weltmacht zerbricht. Nationalitäten und Religionen in der UdSSR. Derde uitgebreide en hersiene uitgawe. Frankfurt am Main: Eichborn 1991, bl. 81-82
- ↑ 22,0 22,1 (de) Stölting (1991), bl. 82
- ↑ (de) Stölting (1991), bl. 83
- ↑ (de) Spiegel Online, 3 Maart 2014:: Konflikt mit Russland: Die fatalen Fehler der Regierung in Kiew
- ↑ (de) Spiegel Online, 3 Maart 2014: News, Reaktionen, Entwicklungen: Die Krim-Krise im Überblick
- ↑ (de) Spiegel Online, 2 Maart 2014: Militärarsenal im Vergleich: So sind Russland und die Ukraine gerüstet. Besoek op 3 Maart 2014
- ↑ (de) Matthias Morgner: Reformbedarf. Kommunale Selbstverwaltung in der Ukraine. In: Manfred Sapper en Volker Weichsel (reds.): Die Ukraine im Wandel. Stabile Instabilität in einem Zwischenland. Bonn: Bundeszentrale für politische Bildung 2010, bl. 163
- ↑ (en) Greg Bloom: Ukraine. Lonely Planet Publications 2008, bl. 38
- ↑ (de) Yekelchyk (2007), bl. 7
- ↑ (de) Andreas Kappeler: Das historische Erbe der Ukraine. In: Manfred Sapper en Volker Weichsel (reds.): Die Ukraine im Wandel. Stabile Instabilität in einem Zwischenland. Bundeszentrale für politische Bildung (bpb): Bonn 2010, bl. 16
- ↑ (de) Kappeler (2010), bl. 17
- ↑ (de) Kappeler (2010), bl. 17-18
- ↑ (de) Gerlach en Schmidt (2011), bl. 43
- ↑ (de) Gerlach en Schmidt (2011), bl. 44
- ↑ (de) Duitse Departement van Buitelandse Sake: Oekraïne – Ekonomie Geargiveer 27 Junie 2012 op Wayback Machine
- ↑ (de) Kappeler (2015), bl. 17
- ↑ (de) Duitse Departement van Buitelandse Sake: Oekraïne. Besoek op 29 Februarie 2016
- ↑ (en) "Ukraine". Encyclopædia Britannica. Besoek op 27 Julie 2023.
- ↑ (en) "Boxing Lessons learned from Dion's Ukraine Visit". Viva Fitness. 14 September 2013.
- ↑ (en) Steve Douglas (25 September 2021). "Usyk ends Joshua's reign as heavyweight champ". Associated Press. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Oktober 2021. Besoek op 22 Oktober 2021.
- ↑ (en) "Pound-for-pound rankings: Vasiliy Lomachenko still No. 1". ESPN. Besoek op 18 Mei 2018.
- ↑ (en) Internasionale Olimpiese Komitee. "Mr. Sergey BUBKA". Besoek op 27 Mei 2010.
- ↑ (en) "Track and Field Athlete of the Year". Trackandfieldnews. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2011. Besoek op 11 Mei 2011.
- ↑ (en) Richard Bath (1997). The Complete Book of Rugby. Seven Oaks Ltd. p. 71. ISBN 1-86200-013-1.
Bronnelys
- Algemeen
- (en) "Ukraine". Encyclopædia Britannica. Besoek op 27 Julie 2023.
- (en) "Ukraine". Central Intelligence Agency. Besoek op 27 Julie 2023.
Eksterne skakels
| Wikimedia Commons bevat media in verband met Oekraïne. |
| Sien Oekraïne in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
- (en) Toerisme-inligting oor Oekraïne op Wikivoyage
- Amptelike webtuistes
- (en) Amptelike webtuiste van die President van Oekraïne
- (en) Amptelike webtuiste van die Regering van Oekraïne
- (en) Amptelike webtuiste van die Parlement van Oekraïne
- Ensiklopedieë
- Kaarte
