Iridio

Iridioa
77 Osmioa ← Iridioa → Platinoa
77 Ir                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Iridioa, Ir, 77
Serie kimikoa	trantsizio-metalak
Taldea, periodoa, orbitala	9, 6, d
Masa atomikoa	192,217(3) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	[Xe] 4f14 5d7 6s2
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 18, 32, 15, 2
Propietate fisikoak
Egoera	solidoa
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 22,42 g/L
Urtze-puntua	2.739 K (2.466 °C, 4.471 °F)
Irakite-puntua	4.701 K (4.428 °C, 8.002 °F)
Urtze-entalpia	41,12 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	563 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 25,10 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 2.713 2.957 3.252 3.614 4.069 4.659
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	kubikoa, aurpegietan zentratua
Oxidazio-zenbakia(k)	2, 3, 4, 6 (oxido basiko ahula)
Elektronegatibotasuna	2,20 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 880 kJ/mol 2.a: 1.600 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	135 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	180 pm
Erradio kobalentea	137 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 147
Soinuaren abiadura	4.825 m/s
Isotopo egonkorrenak
Iridioaren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 189Ir Sintetikoa 13,2 e ε 0,532 189Os 190Ir Sintetikoa 11,8 e ε 2,000 190Os 191Ir %37,3 Ir egonkorra da 114 neutroirekin 192Ir Sintetikoa 73,83 u β 1,460 192Pt ε 1,046 192Os 192mIr Sintetikoa 241 u IT 0,155 192Ir 193Ir %62,7 Ir egonkorra da 116 neutroirekin 194Ir Sintetikoa 19,3 o β 2,247 194Pt 195Ir Sintetikoa 2,5 o β 1,120 195Pt

Iridioa elementu kimiko bat da, Ir ikurra eta 77 zenbaki atomikoa dituena. Platinoaren taldeko trantsizio-metal oso gogor eta hauskorra da. Tenperatura oso altuak jasan ditzaketen sendotasun bereziko aleazioak egiteko erabiltzen da. Naturan platinoarekin eta osmioarekin batera ageri da. Bere ezaugarririk nabarmenena korrosioarekiko erresistentzia da: erresistentzia handiena duen elementua da. Tenperatura altua jasaten dituzten tresnak eta kontaktu elektrikoak egiteko erabiltzen da, bai eta platinoari gogortasun gehiago emateko ere.

Iridioa 1803an aurkitu zen platino naturalaren ezpurutasun disolbaezinen barnean. Iridio izena, Iris jainkosa grekotik dator, ortzadarraren jainkosa, iridio gatzek duten kolore ugaritasunean oinarrituz. Iridioa lurrazaleko elementurik urrienetarikoa da, urtero hiru tonelada produzitu eta kontsumituz.¹⁹¹Ir eta ¹⁹³Ir isotopoak dira naturan aurkitu daitezken bakarrak, eta isotopo egonkor bakarrak ere, azken hau ugariena izanda.^[1]

Iridioa platinoaren antzekoa da itxuraz, baina galdatzean kolore horixka argia dauka. Hain gogorra eta hauskorra denez, zaila da berarekin lan egitea. Korrosioaren aurrean metalik erresistenteena da: azidoek ez diote erasaten, ezta aqua regia-k ere, baina gatz galdatuek (sodio kloruroak, NaCl, eta zianuroak, NaCN, esaterako) bai.

Iridioaren dentsitate neurtua osmioarena baino pixka bat baxuagoa da. Osmioa elementurik dentsoena dela esan ohi da, baina bien kristal-egituren dentsitatea kalkulatzean (datu fidagarriagoak lortzen omen dira horrela), iridioak 22,650 kg/m³-ko dentsitatea dauka eta osmioak 22,610 kg/m³-koa.

• K-T muga
• Iridioaren mintzoa