Fiteny mande

Ny fiteny mande dia sampana amin' ny fianakaviam-piteny nizera-kôngô. Mpiteny maherin' ny 30 tapitrisa no miteny azy ireo any Borkina Fasô, any Kôtidivoara, any Gambia, any Ginea, any Ginea-Bisao, any Maly ary any Senegaly. Ary vitsy kely ny mpiteny azy ireo any amin' ny tapany avaratra amin' i Benîno, amin' i Liberià ary amin' i Siera Leôna, any atsinanan' i Ginea-Bisao.

Ity fianakaviam-piteny ity dia ahitana indrindra ny fiteny mandinga rehetra, izay fitohizam-piteny ka na dia ireo karazany mifanalavitra indrindra aza dia mbola ahafahan' ny mpiteny ifankahazoana: ny fiteny bambara, ny fiteny diola, ny fiteny maninka atsinanana, ny fiteny maninka any Kita, ny fiteny maninka andrefana, ny fiteny mandinka, ny fiteny kagôrô, sns., ary koa ny hafa toy ny fiteny kpele, ny fiteny sôninke, ny fiteny bôzo, ny fiteny mende, ny fiteny soso, ny fiteny jalônke, ny fiteny samô, sns.

Raha iadian-kevitra ny fizaràna ilay fianakaviam-piteny ho vondrona lehibe, ny fisian' ny vondrona madinika miavaka tsara dia ifanarahan' ny manam-pahaizana tsara. Ny ankamaroan' ny mpanoratra dia miombon-kevitra amin' ny fanavahana ireo zana-bondrona iraika ambin' ny folo ao amin' ny fianakaviam-piteny mande.

Ny vondrona mandinga no vondrona lehibe indrindra, na amin' ny isan' ny mpiteny na amin' ny erana ara-jeôgrafia misy ireo mpiteny azy ireo. Fitohizam-piteny izay tsy ahafahana mamaritra fetra mazava manasaraka ny fiteny ao aminy sady manazava ny fironana hihevitra ny karazan' ny fiteny mandinga rehetra ho fitenim-paritra amin' ny fiteny iray ihany. Ny fiteny mandinga be mpiteny indrindra dia ny fiteny bambara any Maly, ny fiteny diola any Kôtidivoara sy any Borkina Fasô, ny fiteny mandinka any Senegaly sy any Gambia, ary ny fiteny maninka atsinanana any Ginea sy any Maly. Niorina ny maha fianakaviana iray ny vondrona mandinga andaniny sy ny vondrona môkôle sy vay-kônô ankilany, ary ireo fiteny rehetra ireo indraindray dia antsoina hoe "fiteny mandinga lehibe".

Ny vondrona môkôle dia mampivondrona fiteny maro vitsy mpampiasa any Ginea (fiteny mikhifôre, fiteny kakabe, fiteny lele), ary koa ny fiteny kôrankô, ampiasaina any Siera Leôna. Ny mpiteny ireo fiteny ireo dia azo antoka fa nonina amin' ny faritra lehibe kokoa taonjato vitsivitsy lasa izay, indrindra fa tao amin'ny faritr' i Fouta-Djalon talohan' ny fandresen' ny Folany (na Peola).

Ny vondrona vay-kônô dia ahitana ny fiteny vay any Liberià sy any Siera Leôna, sy ny fiteny kônô any Siera Leôna.

Ny vondrona jogo-jery dia tena miparitaka ary tsy misy afa-tsy mpikabary an' arivony vitsivitsy. Ny fiteny jôgô (na fiteny ligby) dia fiteny any Kôtidivoara sy any Ganà, ny fiteny jery (na fiteny jely) any Kôtidivoara ary ny fiteny ble (na fiteny jalkona) ao amin' ny vohitra iray any Borkina Fasô.

Ny vondrona soso-dialônke dia ahitana fiteny roa izay heverina ho tenim-paritra amin' ny fiteny iray ihany. Ny fiteny soso dia ampiasaina any Ginea (iray amin' ny fiteny telo ao amin' io firenena io), ary koa any Siera Leôna. Ny dialônke (na fiteny ialonka) dia vitsy mpampiasa kokoa sady miparitaka, eo amin' ny sisin-tany manelanelana an' i Senegaly sy i Maly ary i Ginea, ary koa eo amin' ny sisin-tany manasaraka ity firenena ity amin' i Siera Leôna.

Ny vondrona atsimo-andrefana dia ahitana ny fiteny mende, ampiasaina any Siera Leôna, sy ny fiteny kpele, ampiasaina any Liberia sy any Ginea, ary koa fiteny vitsy mpampiasa ao amin' ireo firenena telo ireo (fiteny lôkô, fiteny gbandy, fiteny lôma).

Ny fiteny sôninke no fitenin' ny Empiran' i Ganà, izay tenenina ankehitriny indrindra any Maly sy any amin' ny tapany atsimo-atsinanan' i Senegaly. Ny fiteny bôzô dia vondron-tenim-paritra maliana mitovitovy.

Ny vondrona bôbô dia tsy ahitana afa-tsy fiteny iray, dia ny fiteny bôbô, ampiasaina any andrefan' i Borkina Fasô.

Ny vondrona samôgô dia mampivondrona fiteny tena samihafa ampiasaina amin' ny ilany roa amin' ny sisin-tany anelanelan' i Maly sy i Borkina Fasô.

Anisan' ny vondrona atsimo ny fiteny dàna (na fiteny iakoba), tenenina any Kôtidivoara sy any Liberià, ary koa ny fiteny ivoariana vitsy mpampiasa hafa.

Ny vondrona atsinanana dia mitokana mazava ara-jeôgrafia amin' ny vondrona hafa. Ahitana fiteny roa any Borkina Fasô io vondrona io, dia ny fiteny samô sy ny fiteny bisa, ary koa ny vondron' ny fitenim-paritra bosa rehetra, tenenina ao amin' ny sisin-tanin' i Benîno sy i Nizerià.