Trento

Trento
Alministración
País	Italia
Rexón con estatutu especial	Trentino-Tirol del Sur
Provincia	Provincia autónoma de Trento
Tipu d'entidá	comuña d'Italia
Mayor of Trento (en)	Alessandro Andreatta
Nome oficial	Trento (it)
Nome llocal	Trento (it)
Códigu postal	38121, 38122 y 38123
Xeografía
Coordenaes	46°06′N 11°06′E / 46.1°N 11.1°E / 46.1; 11.1
Trento Trento (Italia)
Superficie	157.88 km²
Altitú	203 m[1]
Llenda con	Aldeno (es) , Cavedine (es) , Garniga Terme (es) , Giovo (es) , Lavis (es) , Pergine Valsugana (es) , Villa Lagarina (es) , Besenello (es) , Civezzano (es) , Cimone (es) , Vallelaghi (es) , Madruzzo (en) , Albiano (es) y Altopiano della Vigolana (en)
Demografía
Población	118 046 hab. (1r xineru 2023)
Porcentaxe	21.82% de Provincia autónoma de Trento
Densidá	747,69 hab/km²
Más información
Prefixu telefónicu	0461
Estaya horaria	UTC+01:00 (horariu estándar) UTC+02:00 (horariu de branu) Hora central europea
Llocalidaes hermaniaes	Kempten (es) , Sławno (es) , Charlottenburg-Wilmersdorf (es) , Huatusco, Znojmo (es) , Praga 1 (es) , Resistencia, Donostia, Chieti, Praga y Vladímir
comune.trento.it

Trento^[2] (italianu: Trento; alemán: Trient; llatín: Tridentum) ye una ciudá italiana asitiada na rexón de Trentín-Altu Adigio (llamada n'alemán Südtirol, Tirol del Sur). Ye la capital de la rexón y de la Provincia autónoma de Trento. Conocida internacionalmente pol Conceyu de Trento. Trento foi territoriu austriacu hasta la Primer Guerra Mundial. Ta asitiada nel fondu valle del Adigio.

Yá se noma a Tridentum nun documentu datáu nel añu 222 e. C. L'orixe del nome ye deriváu del de "tridente", tres dientes. Los historiadores nun se punxeron d'alcuerdu en cuálos sían estos "dientes": pueden ser o los montes qu'arrodien la ciudá (Doss Trento o Verouca, Santa Aghata y San Roque) o los trés ríos que lu traviesen (tres brazos del ríu Adigio). Los cenomanos d'esta rexón fueron conocíos como tridentinus, polo que se conoz esti sitiu como Tridentum. La tradición llatina, que ye la más recordada, indica que vien de la inscripción Montes argentum mihi dant nomenque Tridentum (los montes danme la plata y el nome de tridentum), fecha por Frai Bartolomeo da Trento († 1251) y que s'atopa nel Centru Históricu de la ciudá.

Orixinariamente foi una ciudá celta conquistada dempués polos romanos nel añu 15 e.C.. Foi amestáu a la Papiria y l'emperador Augustu incluyir na Xª rexón d'Italia. Travesar importantes víes de comunicación qu'enllazaben la Llanura padana colos territorios allende los Alpes, al traviés de los pasos de Resia y del Brennero. Pero sobremanera Trento volvióse famosa pol conceyu col que se sofitó la Contrarreforma (1545-1563). L'axetivu tridentino lliteralmente significa perteneciente a Trento, pero debíu al Conseyu Tridentino, puede referise tamién a esti acontecimientu específicu.

Según delles teoríes, Trento (Tridentum) desenvolveríase sobre un asentamientu réticu no fondero d'un valle. Amás ye posible la presencia d'un antiguu castelliere (pueblu fortificáu) réticu sobre la llomba del Doss Trento, utilizáu probablemente tamién polos romanos dempués de la conquista; ésti foi unu de los primeros nucleos urbanos de la ciudá. Ye lóxicu pensar que'l valle del Adigio como vía de comunicación Norte-Sur de primera importancia fixera posible frecuentes cambeos culturales con otres poblaciones preromanas, como los vénetos, etruscos y galos.

Aportó a importante y rica de suntuosos palacios colos romanos. Destruyida poles invasiones de los godos y longobardos, repunxo importancia nel sieglu VIII-IX, beneficiándose de la so situación de camín obligáu pela vía Brennero; precisamente p'asegurase equí un aliáu, los emperadores dieron poder temporal sobre la rexón a los obispos de Trento, instituyendo la serie de príncipes-obispos. Los más importantes d'ellos, dambos del sieglu XVI, fueron Bernardo Clesio y Cristoforo Madruzzo, que participaron nes sesiones del Conceyu. Tres la muerte del postreru de los Madruzzo en 1658 empezó la decadencia del Trentín.

Nos sieglos socesivos la ciudá decayó política y económicamente. Napoleón, qu'ocupó la ciudá en 1796, suprimió la figura del príncipe-obispu, que nunca volvió ser repuesta. Anexonó la ciudá al reinu d'Italia, que yera un gobiernu títere de los franceses. Nel Congresu de Viena, en 1815, decidió incorporase la ciudá y provincia al Imperiu austrohúngaru, que se fixo efectiva a partir de 1816 formando parte del Principáu de Tirol. A partir de 1870 desenvolver en Trento movimientos políticos que trataben de defender la italianidad de la ciudá y defendela de los intentos de xermanización llevaos polos sectores más nacionalistes del Tirol alemán. Foi lliberada pol exércitu italianu'l 3 de payares de 1918 (vease Frente Italianu (Primer Guerra Mundial)) una vegada rematada la Primer Guerra Mundial ya incorporóse definitivamente a Italia en 1919 al roblase'l Tratáu de Saint-Germain-en-Laye.

Na Segunda Guerra Mundial, cuando Mussolini foi depuestu en 1943 y depués lliberáu cola ayuda de los nazis, volvió a la llucha nel norte del país contra los aliaos y fundó la República Social Italiana, anque eso significó l'anexón de la ciudá al Tercer Reich hasta la derrota total de 1945.

A partir de la década de los 50, la ciudá y la rexón empezaron a crecer económicamente y a espolletar gracies en parte al estatutu especial d'autonomía dau pol Estáu italianu.

El 4 de payares de 1966, Trento conoció'l mayor hinchente de la so historia recién: bona parte de la ciudá y cerca de 5000 hectárees de campu fueron somorguiaes so unos 2 m d'agua. En 1971 modificóse l'estatutu especial, lo que provocó una ampliación de l'autonomía de Trento y Bolzano, un casu únicu en tol sistema alministrativu del Estáu italianu.

La ciudá en 2009 tenía 115.511 habitantes. Atopar a los pies de los Alpes. La provincia entiende 6.207 km² y una población de 524.826 (31/12/2009). Anguaño Trento ye una ciudá cosmopolita, altamente desenvuelta y con servicios sociales modernos. De cutiu ocupa un puestu por demás bien alto ente les 103 ciudaes italianes tocantes a calidá de vida y nivel de vida, según el de negocios y les oportunidaes d'empléu, ocupando los puestos 1 ª, 6ª y 2ª, respeutivamente. Tamién ye una de les ciudaes más segures del país. La provincia de Trento ye una de les más riques d'Italia, y Trento ye una de les ciudaes más cares d'Italia xunto con Milán, Roma y Venecia.

	Universidá !Fundación	Acrónimu	Tipu
	Universidá de Trento	1962	UNIT	Pública

Trento tien munchos de los principales centros educativos, científicos, financieros y políticos del Trentín-Altu Adigio/Südtirol y del norte d'Italia polo xeneral. La Universidá de Trento empieza a funcionar en 1962, convirtiéndose non yá nuna de les meyores d'Italia, sinón la meyor en Derechu y Socioloxía y una de los meyores n'Economía ( de fechu cada añu celebra'l famosu Festival d'Economía). Nel ranking de les universidaes del mundu "World University Rankings 2009", la Universidá de Trento ye una de les poques universidaes italianes que s'atopen y asítiase ente los llugares 401-500.

Atópase arrodiada de montes (Dolomites y Alpes meridionales) y a 200 metros sobre'l nivel del mar nun fondu valle trevesáu pel ríu Adigio y pola riega Fersina. Tamién ta cerca de los munchos llagos esistentes na zona, ente los cualos destaca'l Llagu de Garda. En cuanto al clima tien branos templaos y variables ya iviernos fríos y abondo nevaos. Según los datos llograos ente 1961 y 1990, la temperatura medio del mes más fríu, xineru, foi de 1,6 °C; y la del mes más templáu, xunetu, foi de 22,4ºC. Les precipitaciones medies añales superen los 900 mm distribuyíes en 88 díes, con un picu en primavera y otru na seronda.

Convirtióse nun pasu casi obligáu pa les persones que deseyen dir esquiar a los Alpes y eso, xuníu a qu'entá conserva gran cantidá d'edificios medievales y del Renacimientu provocó un gran impulsu del sector turísticu. Famosos son los sos productos lácteos (lleche, yogures y quesos), mazanes y vinos con denominación d'orixe.

Nel sieglu XIX toparon restos del anfiteatru romanu, y nel muséu de la ciudá caltién la llamada "tabla clesiana", afayada en 1869 nos campos de Cles in Val di Non, y na que se reproduz en bronce un edictu del emperador Claudio que data del 46 d.C. que menta a Trento calificándolo de "arrogante conceyu". Otru de les muertes romanes de Trento constituyir la Torre Mirana. Nella puédense contemplar los restos de les canalizaciones que llevaben les agües residuales de les viviendes al ríu Adige. La Catedral de San Vigilio (tamién llamada Duomo) xunto col castiellu del Buonconsiglio son quiciabes los dos edificios más reconocibles de la ciudá.

Plaza Duomo, asitiada nel centru de la ciudá, llámase asina por cuenta de que ellí atópase la Catedral de San Vigilio ("Cattedrale di San Vigilio") más conocida como "Duomo" o "Cattedrale di Trento". Ta afatada cola fonte de Neptunu del sieglu XVII, ta dedicada a San Vigilio, patrón de la ciudá. Ye un pimpanu edificiu románicu-góticu construyíu ente los sieglos XII-XIII. Acompáña-y un campanariu alzáu nel sieglu XVI. Hai monumentos funerarios y restos de los frescos de los sieglos XII y XV nos brazos del cruceru. Na cripta queden restos de la basílica paleocristiana del sieglu VI y de la posterior reestructuración mientres los sieglos IX y XII.

El Castiellu del Buonconsiglio (Buenconsejo), foi la residencia de los príncipes-obispos. Tien un nucleu orixinariu del sieglu XIII y xunida a él atopa la Torre Grande. Foi reacondicionado en 1475 con formes gótiques venecianes. Anguaño ye un muséu que cunta con material arqueolóxico, artísticu (pintures, monedes, codices, estatues, códices, oxetos sagraos...) y etnolóxicos. Tamién s'atopen les celdes de soldaos que llucharon per Italia na primer guerra mundial y fueron fusilaos nel foso del castiellu. Destaquen na torre de l'águila los frescos titulaos "Doce Meses" d'estilu góticu internacional del sieglu XV.

La cai más guapa ye Via Belezani, que sale dende piazza Duomo. Tien palacios renacentistes d'estilu vénetu con frescos na fachada, que ye unu de los símbolos d'esta ciudá. Hai gran cantidá d'ilesies y palacios na ciudá. En piazza Battisti pueden visitase los únicos restos romanos de la ciudá, qu'entienden dende'l sigo I a.c. hasta'l VI d.c.

Ye importante la Ilesia de Santa María la Maggiore, llugar onde se celebraron delles sesiones del Conceyu de Trento (otres realizáronse na Catedral de San Vigilio).

Cerca de la ponte de San Llorienzo, hai un teleféricu dende'l cual puede reparase tola ciudá yá que xube dende Trento (194 metros) al Belvedere di Sardagna (595 metros). Daqué más nel norte, nel monte Doss Trento, atópase'l monumentu a Cesara Battisti que se trata d'un ampliu círculu de columnes.

Equipu	Deporte	Competición	Estadiu	Creación
Trento Calcio 1921	Fútbol	Serie D	Stadio Briamasco	1921
Trentino Volley	Voleibol	SuperLega	PalaTrento	2000
Aquila Basket Trento	Baloncestu	Serie A	PalaTrento	1995

La población vive nuna provincia que ye dafechu montascosa

Gráfica d'evolución demográfica de Trento ente 1871 y 2015

Fonte ISTAT - ellaboración gráfica de Wikipedia

Les más famoses son les llamaes "Fiestes Vigilianas" que se celebren ente'l 22 y el 26 de xunu.Trátase d'una manifestación históricu-folclórica que toma'l nome del patrón de la ciudá, San Vigilio, y que cada añu en xunu remembra les tradiciones de la ciudá na dómina de la renacencia y del Conceyu de Trento (1545-1563). Les Fiestes Vigilianas constitúin la más importante tradición de fiesta urbana trentina, ufiertando una gran y suxestiva representación de la realidá del s.XVI. L'orixe de la fiesta remontar a esi sieglu, cuando'l príncipe obispu Cristoforo Madruzzo xugó un papel central nos episodios históricos y políticos de la península italiana. Hai duelos con vistíos de la dómina ente "Ciusi y Gobj", en llucha pola conquista d'una polenta; desfilen cortexos con traxes de la dómina; el Lung'Adige, onde los barrios ciudadanos dan vida al "Paliu de la Oca" que consiste nuna serie de pruebes d'habilidá, encaraes con equipamientos que compiten en balses; y el Dos Trento, qu'acueye la conocida como "Cena benedictina". L'espectáculu renacentista de les paraes y de los duelos ye remembráu gracies a la estructura arquitectónica de la ciudá y gracies a les costumes de la dómina, que movilicen cada añu un gran públicu internacional. D'últimes hai un espectáculu de fueos artificiales sobre'l Adige, que cierra les celebraciones. Otra cita tradicional de Trento ye l'históricu Mercadín de Navidá.

• Giovanni Giorgio Moroder, Músicu
• Beniamino Andreatta, políticu y economista.
• Lorenzo Bernardi, xugador italianu de voleibol.
• Francesco Antonio Bonporti, compositor.
• Gregorio Fontana, matemáticu.
• Ernst von Koerber, políticu del Imperiu austrohúngaru.
• Chiara Lubich, relixosa, fundadora del Movimientu de los Focolares.
• Martino Martini, misioneru xesuita italianu, cartógrafu ya historiador.
• Francesca Neri, actriz italiana.
• Anna Proclemer, actriz italiana
• Paolo Oss Mazzurana, empresariu y políticu notable.
• Antonio Pedrotti, compositor y direutor d'ópera.
• Andrea Pozzo, sacerdote, pintor, arquiteutu, diseñador d'escenarios y teóricu del arte barroco italianu.
• Giovanni Prati, poeta.
• Adriano Tomasi, sacerdote, Obispo auxiliar de Lima.
• Alessandro Vittoria, escultor.
• Hermann Zingerle, psiquiatra y neuraologista.

Trento ta hermanada coles siguientes ciudaes:

Terlago	Lavis	Giovo, Albiense
Vezzano, Padergnone		Civezzano, Pergine Valsugana, Calavino
Lasino, Cavedine, Cimone	Aldeno, Besenello, Garniga Terme	Vigolo Vattaro

• Conceyu de Trento

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Trento.
• Trento nel Open Directory Project.
• páxina ofial de turismu de trento Archiváu 2013-08-21 en Wayback Machine
• Los alpes on line, hestoria y arqueoloxía de los alpes Archiváu 2019-03-04 en Wayback Machine
• Wiki de la ciudac de Trento
• El portal de los Trentinos d'Arxentina