Edward Smith-Stanley

Edward Stanley
Pełne imię i nazwisko	Edward Geoffrey Smith Stanley
Data i miejsce urodzenia	29 marca 1799 ; Knowsley Hall
Data i miejsce śmierci	23 października 1869 ; Knowsley Hall
	Premier Wielkiej Brytanii
Okres	od 23 lutego 1852; do 19 grudnia 1852
Przynależność polityczna	Partia Konserwatywna
Poprzednik	John Russell
Następca	Lord Aberdeen
	Premier Wielkiej Brytanii
Okres	od 20 lutego 1858; do 12 czerwca 1859
Poprzednik	Lord Palmerston
Następca	Lord Palmerston
	Premier Wielkiej Brytanii
Okres	od 28 czerwca 1866; do 27 lutego 1868
Poprzednik	Lord Russell
Następca	Benjamin Disraeli
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Edward Geoffrey Smith Stanley (ur. 29 marca 1799 w Knowsley Hall w hrabstwie Lancashire, zm. 23 października 1869 tamże) – premier Wielkiej Brytanii w latach 1852, 1858–1859 i 1866–1868. Przewodził konserwatywnym gabinetom mniejszościowym. Podczas trzeciej kadencji przeprowadzona została przez Benjamina Disraeli druga reforma wyborcza 1867 r. Powiększyła liczbę uprawnionych do głosowania, co konserwatyści uznali za ryzykowne posunięcie.

Życiorys

Wczesne lata życia i początki kariery politycznej

Był synem Edwarda Stanleya, 13. hrabiego Derby, i Charlotte Hornby, córki Geoffreya Hornby’ego. Wykształcenie odebrał w Eton College oraz w Christ Church na Uniwersytecie Oksfordzkim. W 1822 r. został wybrany do Izby Gmin jako reprezentant okręgu Stockbridge. Związany był wówczas ze stronnictwem wigów. Swoją pierwszą mowę wygłosił 30 marca 1824 r. podczas debaty nad Manchester Gas Light Bill. W latach 1826–1830 reprezentował okręg wyborczy Preston. Od 1831 r. był deputowanym z okręgu Windsor. Od 1832 r. reprezentował North Lancashire.

Minister

W 1830 r. został Głównym Sekretarzem Irlandii w wigowskim rządzie lorda Greya. W 1831 r. został członkiem ścisłego gabinetu. Odpowiadał za wprowadzenie w 1831 r. Irish Education Act. W 1833 r. objął stanowisko ministra wojny i kolonii, na którym rozpoczął działania zmierzające do likwidacji niewolnictwa w Imperium Brytyjskim. W 1834 r., kiedy rząd zaproponował likwidację Kościoła Irlandii, opuścił zarówno gabinet, jak i partię wigów. Po wystąpieniu z gabinetu założył własne stronnictwo, mieszczące się politycznie pomiędzy wigami a Partią Konserwatywną. Z biegiem czasu zaczął zbliżać się do torysów i wstąpił do ich stronnictwa w 1837 r. W 1841 r. wszedł w skład konserwatywnego gabinetu Roberta Peela, gdzie ponownie objął tekę ministra wojny i kolonii.

Zasiadając w Izbie Gmin przyszły premier nosił tytuł grzecznościowy „lorda Stanleya”. W 1844 r. na podstawie Writ of Acceleration otrzymał jeden z tytułów ojca (barona Stanley of Bickerstaffe) i zasiadł w Izbie Lordów. W 1845 r. popadł z premierem w konflikt na tle walki o zniesienie ustaw zbożowych i zrezygnował ze stanowiska ministra. Po zniesieniu ustaw w 1846 r. doszło do rozłamu w Partii Konserwatywnej i Stanley stanął na czele większości konserwatystów, którzy wycofali swoje poparcie dla premiera Peela. W 1851 r. odziedziczył po śmierci ojca tytuł 14. hrabiego Derby.

Premier

W 1852 r. Derby stanął na czele mniejszościowego gabinetu, znanego jako Who? Who? Ministry. Większość stanowisk zajęli w nim nieznani szerszemu gronu politycy. Tylko 3 z nich było członkami Tajnej Rady. Nazwa tego gabinetu wzięła się od tego, że stary książę Wellington, kiedy przedstawiano ministrów w Izbie Lordów, po wyczytaniu każdego nazwiska pytał sąsiadów Kto? Kto? („Who? Who?”). Gabinet powstał w lutym, ale nie zdołał zebrać parlamentarnej większości i upadł jeszcze w grudniu tego samego roku.

Drugi rząd Derby’ego został sformowany w 1858 r. W tym okresie zmieniono system zarządu nad brytyjskimi Indiami, gdyż dotychczasowy nie zdał egzaminu podczas powstania Sipajów. Zlikwidowano wówczas Brytyjską Kompanię Wschodnioindyjską i nadzorującą ją z ramienia rządu Radę Kontroli. Na ich miejsce powołano odpowiednio Radę Indii oraz Ministerstwo ds. Indii. Również ten rząd Derby’ego nie uzyskał większości parlamentarnej i upadł w 1859 r.

Derby ponownie stanął na czele rządu w 1866 r. W tym okresie przeprowadzono reformę wyborczą, która znacznie rozszerzyła krąg podmiotów uprawnionych do głosowania. Promotorem tej reformy był kanclerz skarbu Benjamin Disraeli. Wywołała ona jednak spór w łonie Partii Konserwatywnej, który zaowocował dymisją kilku ministrów.

Ostatnie lata

W 1868 r. Derby zrezygnował ze stanowiska premiera z powodu złego stanu zdrowia. Zmarł w 1869 r. Tytuł parowski odziedziczył jego najstarszy syn, Edward.

Lord Derby interesował się sportem, hazardem i literaturą klasyczną. Przetłumaczył na język angielski Iliadę Homera, używając białego wiersza.

Rodzina

21 marca 1825 r. poślubił Emmę Bootle-Wilbraham (zm. 26 kwietnia 1876), córkę Edwarda Bootle-Wilbrahama, 1. barona Skelmersdale, i Mary Taylor, córki Edwarda Taylora. Edward i Emma mieli razem dwóch synów i córkę:

Emma Charlotte Stanley (zm. 23 sierpnia 1928), żona Wellingtona Chetwynda-Talbota, miała dzieci
Edward Henry Stanley (21 lipca 1826 – 21 kwietnia 1893), 15. hrabia Derby, nie miał dzieci
Frederick Arthur Stanley (15 stycznia 1841 – 14 czerwca 1908), 16. hrabia Derby, miał dzieci

Gabinety lorda Derby’ego

Pierwszy gabinet, luty – grudzień 1852

Osobny artykuł: Pierwszy rząd lorda Derby.

Drugi gabinet, luty 1858 – czerwiec 1859

Osobny artykuł: Drugi rząd lorda Derby.

Zmiany

czerwiec 1858 r. – lord Stanley zastępuje lorda Ellenborough na stanowisku przewodniczącego Rady Kontroli, Edward Bulwer-Lytton zastępuje lorda Stanleya na stanowisku ministra kolonii
wrzesień 1858 r. – likwidacja Rady Kontroli, w jej miejsce powstaje Ministerstwo ds. Indii na czele z lordem Stanleyem
marzec 1859 r. – Thomas Sotheron-Estcourt zastępuje Spencera Horatio Walpole’a na stanowisku ministra spraw wewnętrznych

Trzeci gabinet, czerwiec 1866 – luty 1868

Osobny artykuł: Trzeci rząd lorda Derby.

Zmiany

marzec 1867 r. – książę Buckingham zastępuje lorda Carnarvona na stanowisku ministra kolonii, książę Marlborough zastępuje Buckinghama na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, John Pakington zastępuje Jonathana Peela na stanowisku ministra wojny, Henry Lowry-Corry zastępuje Pakingtona na stanowisku pierwszego lorda Admiralicji, Stafford Northcote zastępuje lorda Cranborne’a na stanowisku ministra ds. Indii, książę Richmond zastępuje Northcote’a na stanowisku przewodniczącego Zarządu Handlu
maj 1867 r. – Gathorne Hardy zastępuje Spencera Horatio Walpole’a na stanowisku ministra spraw wewnętrznych, Walpole pozostaje w gabinecie jako minister bez teki, następcy Hardy’ego na stanowisku przewodniczącego Rady Praw Ubogich nie wchodzą w skład gabinetu

Linki zewnętrzne

1911encyclopedia.org. 1911encyclopedia.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-24)].
Biografia Derby’ego na stronach 10 Downing Street
thepeerage.com

Królestwo Wielkiej Brytanii (1707–1800)	Robert Walpole (1721–1742) Lord Wilmington (1742–1743) Henry Pelham (1743–1754) Thomas Pelham-Holles (1754–1756) William Cavendish (1756–1757) Książę Newcastle (1757–1762) Lord Bute (1762–1763) George Grenville (1763–1765) Lord Rockingham (1765–1766) Lord Chatham (1766–1768) Książę Grafton (1768–1770) Lord North (1770–1782) Lord Rockingham (1782) Lord Shelburne (1782–1783) Książę Portland (1783) William Pitt Młodszy (1783–1800)
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii (1801–1922)	William Pitt Młodszy (1801) Henry Addington (1801–1804) William Pitt Młodszy (1804–1806) Lord Grenville (1806–1807) Książę Portland (1807–1809) Spencer Perceval (1809–1812) Lord Liverpool (1812–1827) George Canning (1827) Lord Goderich (1827–1828) Książę Wellington (1828–1830) Lord Grey (1830–1834) Lord Melbourne (1834) Książę Wellington (1834) Robert Peel (1834–1835) Lord Melbourne (1835–1841) Robert Peel (1841–1846) John Russell (1846–1852) Lord Derby (1852) Lord Aberdeen (1852–1855) Lord Palmerston (1855–1858) Lord Derby (1858–1859) Lord Palmerston (1859–1865) Lord Russell (1865–1866) Lord Derby (1866–1868) Benjamin Disraeli (1868) William Ewart Gladstone (1868–1874) Lord Beaconsfield (Benjamin Disraeli) (1874–1880) William Ewart Gladstone (1880-1885) Lord Salisbury (1885–1886) William Ewart Gladstone (1886) Lord Salisbury (1886–1892) William Ewart Gladstone (1892–1894) Lord Rosebery (1894–1895) Lord Salisbury (1895–1902) Arthur Balfour (1902–1905) Henry Campbell-Bannerman (1905–1908) Herbert Henry Asquith (1908–1916) David Lloyd George (1916–1922) Andrew Bonar Law (1922)
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (od 1922)	Andrew Bonar Law (1922–1923) Stanley Baldwin (1923–1924) Ramsay MacDonald (1924) Stanley Baldwin (1924–1929) Ramsay MacDonald (1929–1935) Stanley Baldwin (1935–1937) Neville Chamberlain (1937–1940) Winston Churchill (1940–1945) Clement Attlee (1945–1951) Winston Churchill (1951–1955) Anthony Eden (1955–1957) Harold Macmillan (1957–1963) Alec Douglas-Home (1963–1964) Harold Wilson (1964–1970) Edward Heath (1970–1974) Harold Wilson (1974–1976) James Callaghan (1976–1979) Margaret Thatcher (1979–1990) John Major (1990–1997) Tony Blair (1997–2007) Gordon Brown (2007–2010) David Cameron (2010–2016) Theresa May (2016–2019) Boris Johnson (2019–2022) Liz Truss (2022) Rishi Sunak (2022–2024) Keir Starmer (od 2024)

XVIII wiek	Lord Townshend Lord Carteret Książę Newcastle Książę Devonshire Książę Newcastle Lord Bute Lord Rockingham Książę Grafton Lord Rockingham Lord Shelburne Książę Portland Lord Sydney Książę Leeds Lord Grenville Lord Pelham Lord Hawkesbury Lord Grenville
XIX wiek	Lord Grenville Lord Liverpool Lord Goderich Książę Wellington Lord Grey Lord Melbourne Książę Wellington Lord Melbourne Książę Wellington Lord Lansdowne Lord Derby Lord Aberdeen Lord Granville Lord Derby Lord Granville Lord Russell Lord Derby Lord Malmesbury Lord Granville Książę Richmond Lord Beaconsfield Lord Granville Lord Salisbury Lord Granville Lord Salisbury Lord Kimberley Lord Rosebery Lord Salisbury
XX wiek	Lord Salisbury Książę Devonshire Lord Lansdowne Lord Ripon Lord Crewe Lord Curzon Lord Haldane Lord Curzon Lord Salisbury Lord Parmoor Lord Reading Lord Hailsham Lord Londonderry Lord Halifax Lord Stanhope Lord Caldecote Lord Halifax Lord Lloyd Lord Moyne Lord Cranborne Lord Addison Lord Salisbury Lord Home Lord Hailsham Lord Carrington Lord Longford Lord Shackleton Lord Jellicoe Lord Windlesham Lord Shepherd Lord Peart Lord Soames Lady Young Lord Whitelaw Lord Belstead Lord Waddington Lord Wakeham Lord Cranborne Lord Richard Lady Jay of Paddington
XXI wiek	Lady Jay of Paddington Lord Williams of Mostyn Lady Amos Lady Ashton Lady Royall Lord Strathclyde lord Hill of Oareford lady Stowell lady Evans lord True lady Smith

W Izbie Lordów (od 1834)	Książę Wellington (1834–1846) Lord Derby (1846–1868) Lord Malmesbury (1868–1869) Lord Cairns (1869–1870) Książę Richmond (1870–1876) Lord Beaconsfield (1876–1881) Lord Salisbury (1881–1902) Książę Devonshire (1902–1903) Lord Lansdowne (1903–1916) Lord Curzon (1916–1925) Lord Salisbury (1925–1931) Lord Hailsham (1931–1935) Lord Londonderry (1935) Lord Halifax (1935–1938) Lord Stanhope (1938–1940) Lord Caldecote (1940) Lord Halifax (1940) Lord Lloyd (1940–1941) Lord Moyne (1941–1942) Lord Salisbury (1942–1957) Lord Home (1957–1960) Lord Hailsham (1960–1963) Lord Carrington (1963–1970) Lord Jellicoe (1970–1973) Lord Windlesham (1973–1974) Lord Carrington (1974–1979) Lord Soames (1979–1981) Lady Young (1981–1983) Lord Whitelaw (1983–1988) Lord Belstead (1988–1990) Lord Waddington (1990–1992) Lord Wakeham (1992–1994) Lord Cranborne (1994–1998) Lord Strathclyde (1998–2013) Jonathan Hill, baron Hill of Oareford (2013–2014) Tina Stowell, baronessa Stowell of Beeston (2014–2016) Natalie Evans, baronessa Evans of Bowes Park (2016–2022) Nicholas True, baron True of East Sheen (od 2022)
W Izbie Gmin (1834–1922)	Robert Peel (1834–1846) George Bentinck (1846–1847) Lord Granby (1848) Benjamin Disraeli (1849–1852) John Herries (1852–1876) Stafford Northcote (1876–1885) Michael Hicks-Beach (1885–1886) Randolph Churchill (1886–1887) William Henry Smith (1887–1891) Arthur Balfour (1891–1911) Andrew Bonar Law (1911–1921) Austen Chamberlain (1921–1922)
Liderzy Partii Konserwatywnej (od 1922)	Andrew Bonar Law (1922–1923) Stanley Baldwin (1923–1937) Neville Chamberlain (1937–1940) Winston Churchill (1940–1955) Anthony Eden (1955–1957) Harold Macmillan (1957–1963) Alec Douglas-Home (1963–1965) Edward Heath (1965–1975) Margaret Thatcher (1975–1990) John Major (1990–1997) William Hague (1997–2001) Iain Duncan Smith (2001–2003) Michael Howard (2003–2005) David Cameron (2005–2016) Theresa May (2016–2019) Boris Johnson (2019–2022) Liz Truss (2022) Rishi Sunak (2022–2024) Kemi Badenoch (od 2024)

W dniu powstania	Lord Grey Lord Althorp Lord Brougham i Vaux Lord Carlisle Lord Durham Lord Goderich James Graham Charles Grant Lord Holland Lord Lansdowne Lord Melbourne Lord Palmerston Książę Richmond
Późniejsi członkowie gabinetu	James Abercromby Lord Auckland Edward Ellice Thomas Spring Rice John Russell Edward Smith-Stanley Charles Thomson

W dniu powstania	Robert Peel Lord Aberdeen Książę Buckingham Lord Ellenborough Henry Goulburn James Graham Lord Haddington Henry Hardinge Edward Knatchbull Lord Lyndhurst Lord Ripon Lord Stanley Książę Wellington Lord Wharncliffe
Późniejsi członkowie gabinetu	Książę Buccleuch Lord FitzGerald i Vesey William Ewart Gladstone Sidney Herbert Lord Lincoln Granville Somerset