Irlanda

I Irlanda na Irlandy na Repoblikan' i Irlandy dia firenena ao Eorôpa izay ao amin' ny ampahany be amin' ny Nosin' i Irlandy ao amn' ny Ranomasimbe Atlantika avaratra, ao andrefan’ i Britaina Lehibe. Azy ny 26 amin' ny kômtea ao amin' io nosy io ka ny enina sisa dia mitambatra amin' i Irlandy Avaratra izay mitambara amin' ny Fanjakana Mitambatra (anglisy: United Kingdom).

Amin' ny teny irlandey dia atao hoe Éire na Poblacht na hÉireann io firenena io, fa amin' ny teny anglisy kosa dia Ireland na Republic of Ireland. Ny renovohiny dia i Dublin izay atao amin' ny teny irlandey hoe Amhrán na bhFiann. Mikambana ao amin' ny Vondrona Eorôpeana i Irlandy. Manana velarana 70 273 km² i Irlandy sady misy mponina miisa 5 011 102 tamin' ny taona 2017. Ahitana farihy sy honahona maro dia maro ny any Irlandy. Toerana anirian’ ahitra midadasika ny ampahany be amin’ ny tanin’ i Irlandy izay saika tsy ahitana ala mihitsy. Firenena vitsy mponina i Irlanda ka anisan’ ireo firenena manana mponina kely hakitroka indrindra ao Eorôpa. Nihena antsasany ny isan’ ny mponina tao tamin’ ny antsasany faharoan’ ny taonjato faha-19 vokatry ny mosary mafy nahazo an’ ilay firenena.

Hatramin’ ny tenatenan’ ny taonjato faha-20 dia anisan’ ireo firenena mahantra indrindra tany Eorôpa i Irlandy. Tamin’ ireo tana 1960 anefa dia namporisika ny mpandraharaha vahiny hanorina asa tao Irlanda ny fitondram-panjakana ka nahatonga an’ ilay firenena nampandroso ny taozava-baventy ary taty aoriana dia niditra tao amin’ ny fanarenana an’ i Eorôpa izy. Izany fihatsaran’ ny toekaren’ i Irandy izany no natao hoe "fahagagana ara-toekarena irlandey".

Nanani-bohitra sy niorim-ponenana tao amin’ ny nosy Irlanda ny Selta tamin’ ny taonjato faha-6 tal. J.K.. Lasa tany kristiana ilay nosy noho ny fitoriana ny Filazantsara nataon’ i Masidahy Patrick tamin’ ny taonjato faha-5 taor. J.K. Nanani-bohitra sy niorim-ponenana tao koa ny Vikingy avy eo nanjakazaka taminy ny Anglisy. Tamin’ ny taona 1541 dia nahazo ny anaram-boninahitra hoe "Mpanjakan’ i Irlandy" i Henri VIII mpanjakan’ i Angletera. Niezaka nampiditra ny anglikanisma tao Irandy izy ka niteraka adim-pivavahana teo amin’ ny Katôlika irlandey sy ny Anglikana anglisy izany. Ny fanjakazakan’ ny Britanika dia niafara amin’ ny fanakambanana an’ i Irlandy amin’ i Britaina Lehibe tamin’ ny taona 1801 tamin’ ny alalan’ ny Acts of Union. Teo anelanelan’ ny taona 1846 sy 1848 dia niisa 2 tapitrisa ny Irlandey matin’ ny mosary, ratsy ny vokatra ovy tamin’ izany fotoana izany, ary olona miisa 6 tapitrisa no nifindra monina nankany amin’ ny firenena hafa, indridra nankany Etazonia. Nisy ny tolona ho an’ ny fizakan-tenan’ i Irlandy izay nampikorontana ny fiarahamonina ka niteraka fitroaran’ ny mpanindrahindra tanindrazana tamin’ ny taona 1916. Vokatr’ izany dia nivaky roa i Irlandy tamin’ ny taona 1921, ka ny tapany iray namorona ny Fanjakan’ i Irlandy ary ny faharoa namorona an’ i Irlandy Avaratra izay tsy niala amin’ i Britaina Lehibe. Taorian’ ny korontana maro dia nambara ny fahaterahan’ ny Repoblikan’ i Irlandy tamin’ ny taona 1949. Nandray anjara amin’ ny fanarenana an’ i Eorôpa i Irandy nanomboka tamin’ ny taona 1973. Tsy mitsahatra anefa ny disadisa eo amin’ ny Prôtestanta sy ny Katôlika ao Irlady Avaratra.