Van, Turska
Van
| |
|---|---|
 | |
| Koordinate: 38°29′N 43°22′E / 38.483°N 43.367°E | |
| Država |  Turska
|
| regija | Istočna Anadolija |
| provincija | Van |
| Vlast | |
| - Gradonačelnik | Bekir Kaya |
| Površina | |
| - Ukupna | 2 289 |
| Visina | 1 730 |
| Stanovništvo (2000.) | |
| - Grad | 284 464 |
| Vremenska zona | UTC+2 (UTC) |
| Poštanski broj | 65 000 |
| Pozivni broj | +90 432 |
| Službene stranice www.van.gov.tr/ | |
| Karta | |
  Van | |
Van (kurdski: Wan, armenski: Վան) je grad na obali Jezera Van na istoku Turske. Van je administrativni centar istoimene turske provincije Van od 284 464 stanovnika.[1]
Pod antičkim imenom Tušpa (Tushpa), Van je bio prijestolnica Kraljevstva Urartu u 9. vijeku pne. Arheološki lokalitet sa ostatcima stare Tušpe nalazi se na strmom brdu poznatom kao Kaštel Van (Van Kalesi), koje se nalazi uz Jezero Van - nekoliko kilometara zapadno od današnjeg centra grada. Tu su pronađeni klinopisi na staroperzijskom isklesani po nalogu perzijskog kralja Kserksa I (vl. početkom 5. vijeka pne.).[2]
U lokalnom muzeju čuvaju se brojni urartijski natpisi i keramika pronađeni na lokalitetu Van Kalesi.[2]
Od Orontida do Kraljevine Armenije
[uredi | uredi kod]Regija Van je u 7. vijeku pne. bila pod kontrolom armenskih Orontida, a nakon tog Perzijanaca sve do od sredine 6. vijeka pne.. Aleksandar Veliki zauzeo je Van - 331. pne., a nakon njegove smrti bio je u sastavu Seleukidskog Kraljevstva. Do početka 2. vijeka pne. bio je u sastavu Kraljevine Armenije. Za vrijeme vladavine armenskog kralja Tigrana II, koji je osnovao grad Tigranakert u 1. vijek pne. Van je postao važan centar.[2] Sve do početka 4. vijeka regijom i gradom Tosp (kako se tad zvao Van) vladala je Artaksijadska dinastija.
Bizant je kratko vladao regijom od 628. do 640., sve do provale muslimanskih Arapa, koji su zavladali pokrajinom Armenijom od kraja 7. vijeka.[2] Slabljene arapske moći omogućilo je da lokalni armenski vladari ponovno preuzmu vlast, među njima je dinastija Arcrunida postala najmoćnija, ispočetka su bili vazali Srednjovjekovnog Armenskog Kraljevstva[2] ali su 908. proglasili nezavisnost, i osnivali svoje Kraljevstvo Vaspurakan. Posljednji kralj Vaspurakana, Ivan Senekerim Arcruni, predao je svoje kraljevstvo bizantskom caru - 1021., koji je osnovao temu Vaspurakan na teritoriju bivšeg kraljevstva.
Na taj kraj koji se odtad zvao Vaspurakan počeli su navaljivati Turci seldžuci od kraja 11. vijeka, nakon pobjede 1071. u Bitci kod Manzikerta cijela regija podpala je pod njihovu kontrolu.[2] Nakon njih krajem su vladali brojni lokalni muslimanski lideri, a nakon njih Rimski sultanat koji je vladao Vanom 20 godina sve do polovice 13. vijeka, kada je podpao pod vlast Mongola. U 14. vijeku, Vanom vladaju Azeri a nakon njih Timuridsko Carstvo.
U prvoj polovici 15. vijeka Van i okolica postali su zona sukoba Osmanskog Carstva i Safavidskog Irana. Safavidi su zauzeli Van 1502., Osmanlije su vratili grad pod svoju vlast 1515. i zadržali ga zakratko do 1520. kad su ga Safavidi ponovo zauzeli. Osmanlije su konačno i definitivno zagospodarili gradom od 1543.[2], odtada je Van bio zasebni sandžak u ajaletu Erzurum, a kasnije u posebnom Ajaletu Van od oko 1570.
Od druge polovice 19. vijeka Van je počeo igrati veću ulogu u politici Osmanskog Carstva, zbog svog položaja u blizini granice sa perzijskim i ruskim carstvom, kao i zbog blizine Mosula u kom je pronađena nafta.
U vrijeme Prvog svjetskog rata Van se našao na prvoj liniji fronte između Carske Rusije i Osmanskog carstva u ratu zvanom - Kavkaska kampanja. Snage Carske Rusije zauzele su grad i držale ga pod okupacijom od 1915. do 1917.[2] Posljedice tog rata osobito su gorko osjetili nekad većinsko stanovništvo grada - Armenci koji su masovno deportirani ili pobijeni, - tako da ih danas gotovo i nema.[2] Na kraju tog rata - Van je bio u ruševinama i gotovo potpuno prazan. Nakon rata grad je obnovljen nekoliko kilometara istočno od drevnog kaštela - Van Kalesi.
Na osnovu Mirovnog ugovora u Sèvresu iz augusta 1920. Van je trebao pripasti Demokratskoj Republici Armeniji ali su mladoturci pod vodstvom Mustafe Kemala Ataturka odbacili taj ugovor, nastavili boriti i ponovno zauzeli Van do kraja godine. Nakon tog je sklopljen novi dogovor - Mirovni ugovor iz Lausanne (1923) na osnovu kojeg je Van pripao Turskoj.
Van je kao i nedaleki grad Erciş (60 km sjeverno) 23. oktobara 2011. pogodio potres magnitude - 7,2 po richteru, poginulo je više stotina ljudi i porušeno na desetke zgrada.[2]
Van leži na istočnoj obali Jezera Van, na nadmorskoj visini od 1 750 metara, u plodnoj oazi u podnožju brda na kojem su ruševine drevnog kaštela.[2]
Van ima oštru i suhu kontinentalnu klimu, s hladnim snježnim zimama i vrućim suhim ljetima. Kiše najviše padaju u proljeće i jesen. Prema Köppenovoj klasifikaciji klime Van ima polupustinjsku klimu (BSh, BSk).
Većinsko stanovništvo grada su Kurdi.
Van je trgovački centar stočarsko poljoprivrednog kraja, poznatog po konjima, žitaricama i voću i povrću. Zbog razvijenog stočarstva razvijena je kožarska industrija.
Turizam je sve značajnija grana privrede jer je Jezero Van kao najveće u Turskoj u novije vrijeme popularna turistička destinacija, tako da grad ima aerodrom sa redovnim linijama za Ankaru i Istanbul.[2]
