1870

Ovo je članak o godini 1870.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1840-e  1850-e  1860-e  – 1870-e –  1880-e  1890-e  1900-e
Godine:	1867 1868 1869 – 1870 – 1871 1872 1873

1870. po kalendarima

Gregorijanski	1870. (MDCCCLXX)
Ab urbe condita	2623.
Islamski	1286–1287.
Iranski	1248–1249.
Hebrejski	5630–5631.
Bizantski	7378–7379.
Koptski	1586–1587.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1925–1926.
• Shaka Samvat	1792–1793.
• Kali Yuga	4971–4972.
Kineski
• Kontinualno	4506–4507.
• 60 godina	Yang Metal Konj (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11870.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1870 bila je redovna godina koja počinje u subotu po gregorijanskom odn. redovna godina koja počinje u četvrtak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

• 2. 1. - Počinje gradnja Bruklinskog mosta.
• 2. 1. - Otvorena prva srpska glumačka škola u Beogradu.
• 2. 1. - Émile Ollivier je prvi predsednik vlade u Francuskoj od 1851 (u međuvremenu lična vladavina Napoleona III).
• 6. 1. - Otvorena zgrada Musikverein, dom Bečkih filharmoničara.
• 7. 1. - Umro patrijarh srpski Samuilo Maširević, budimski vladika Arsenije Stojković će biti imenovan za administratora mitropolije.
• 10. 1. - John D. Rockefeller sa partnerima osnovao Standard Oil Company u Ohaju, koji će postati jedan od prvih i najvećih trustova.
• 10. 1. - Carev rođak Pierre Napoléon Bonaparte ubio novinara Victora Noira, koji je trebao dogovoriti dvoboj između svog urednika i P. N. Bonaparte - njegovoj sahrani će prisustvovati veliki broj republikanaca.
• januar? - Ljuben Karavelov osnovao u Bukureštu Bugarski revolucionarni centralni komitet.
• 23. 1. - Masakr na Mariasu: vojska SAD ubila oko 200 mirnih Piegan Indijanaca u Montani, reakcije na ovo podstiču predsednika Granta na "mirovnu politiku".
• 26. 1. - Rekonstrukcija: Virginia primljena natrag u SAD.
• 30. 1. ? - Britanski brod SS City of Boston nestao na severnom Atlantiku sa 191 osobom.
• početkom godine - Podmaršal Gavrilo Rodić suzbio Krivošijsku bunu obećanjem amnestije i povlačenjem vojnog zakona koji je zahtevao regrutaciju^[1]. U vreme njegovog prethodnika Johanna von Wagnera, zapaljeno je 14 sela i tri manastira^[2].

• 1. 2. - Ivan Zajc stigao u Zagreb.
• 1. 2. - Leopold Hasner von Artha novi premijer Cislajtanije (do aprila), ministar obrane je bivši dalmatinski namjesnik Johann von Wagner.
• 1. 2. - Gogoljev "Revizor" prvi put izveden u Narodnom pozorištu u Beogradu.
• 12. 2. - Žene dobile pravo glasa u američkoj Teritoriji Utah.
• 23. 2. - Mississippi primljen natrag u SAD, jedan od senatora koji predstavlja tu državu je Hiram Rhodes Revels, prvi crnac u Senatu i Kongresu.
• 26. 2. - U Hamburgu osnovana Commerzbank.
• 27. 2. - Usvojena zastava Japana: .
• februar, krajem - Svetozar Miletić lišen poslaničkog imuniteta u Ugarskoj, zatim osuđen na godinu dana zatvora (od oktobra), zbog uvredljivog članka protiv mađaronskog hrvatskog bana Rauha, koji je ukinuo ćirilicu^[3].

• 1. 3. - Paragvajski rat se okončava bitkom u Cerro Corá u kojoj gine paragvajski diktator Francisco Solano López. Paragvaj je u ratu izgubio većinu stanovništva, velike gubitke su imale i pobedničke armije Brazila, Argentine i Urugvaja.
• 2. 3. - Otvorena žičara do Budimskog zamka (Budavári Sikló).
• 4. 3. - Red Riverska pobuna: pobunjenici Louisa Riela pogubili Thomasa Scotta, koji tako postaje mučenik za anglosaksonske protestante u Kanadi.
• 5. 3. - U Londonu održana fudbalska utakmica Engleska-Škotska, koja se smatra prvim internacionalnim mečom.
• 7. 3. - U Indiji otvorena železnička linija Bombaj – Kalkuta preko Alahabada (uz Suecki kanal i Transkontinentalnu železnicu u SAD ključni element Vernovog romana "Put oko sveta za 80 dana").
• 10. 3. - U Berlinu osnovana Deutsche Bank.
• 12. 3. (28. 2. po j.k., 8. zulhidže 1286 AH) - Sultanov ferman o Bugarskoj egzarhiji - početak sporenja Bugara i Srba, jer su kao delovi egzarhije navedene i eparhije niška, pirotska i veleška (vidi sliku fermana).
• 12. 3. - Antoine d'Orléans, pretendent na španski presto, ubio u dvoboju bivšeg princa Enriquea koji ga je kritikovao u štampi.
• 30. 3. - Rekonstrukcija: ratifikovan Petnaesti amandman na Ustav SAD - zabranjeno ograničavanje prava glasa na osnovu rase, boje ili prethodnog stanja ropstva (zato će od 1890-tih do 1960-tih biti ograničavano na osnovu plaćanja poreza i pismenosti).
• 30. 3. - Teksas primljen natrag u SAD.
• 31. 3. - Poljaci istupaju iz austrijskog Carevinskog vijeća a za njima i Slovenci (Česi ne učestvuju od ranije)^[4].
• 31. 3. - Thomas Mundy Peterson je prvi crnac koji je glasao na izborima u SAD nakon donošenja Petnaestog amandmana.

• 9. 4. - Heinrich Schliemann započeo iskopavanja u Troji.
• 12. 4. - Alfred Józef Potocki novi premijer Austrije (do 1871) - zalaže se za federalizam, pomirljiv je sa Slovenima.
• 12. 4. - Razmenjene prve poruke između Londona i Kalkute preko Indo-Evropskog telegrafa ("Siemensova linija" preko Rusije i Irana).
• 27. 4. - Antonio Guzmán Blanco započinje prvi od tri perioda kao predsednik Venecuele.

• 1. 5. - U New Yorku završena Equitable Life Building sa sedam spratova i 40 metara visine.
• 8. 5. - Plebiscit u Francuskoj u velikoj većini odobrava liberalne reforme ustava donesene 20. aprila, što je carev uspeh.
• 12. 5. - Kao odgovor na Red Riversku pobunu, stvorena je provincija Manitoba.
• svibanj - U Hrvatskoj otpušteni neki rodoljubni profesori, među kojima i Vatroslav Jagić - 125 đaka zbog toga istupilo iz zagrebačke gimnazije^[4].

• 1. 6. - Biskup Juraj Dobrila pokrenuo list "Naša sloga" u Trstu - buđenje nacionalne svijesti u Istri.
• 2. 6. - Nikola Primorac krenuo jedrilicom sa još jednim članom posade iz Liverpoola preko Atlantika - stigao za 92 dana.
• 5. 6. - Veliki požar u carigradskoj četvrti Pera (Galata, Beyoğlu).
• 25. 6. - Prognana španska kraljica Izabela II se odrekla prestola u korist sina Alfonsa (vladaće 1874-85).
• 26. 6. - Praizvedba Wagnerove opere Die Walküre u Minhenu.

• 1. 7. - Formirano Ministarstvo pravde Sjedinjenih Država.
• 2. 7. - Španska vlada ponudila presto Leopoldu von Hohenzollernu, rođaku pruskog kralja - on je nakratko pristao, ali Francuska se tome oštro usprotivila.
• 4. 7. ? - Izbori za Dalmatinski sabor 1870., pobjeda Narodne stranke na prvim slobodnim izborima - 25 mandata protiv 16 talijanaških. Stjepan Mitrov Ljubiša izabran za predsjednika Sabora.
• 4. 7. - U Beču počinje veleizdajnički proces protiv radničkih funkcionera i vođa Socijaldemokratske radničke partije.
• 13. 7. - Emska depeša: pruski kancelar Bismarck je izvestio o susretu kralja Wilhelma I i francuskog diplomate tako da izazove gnev na obe strane; i francuski mediji su dodatno zaoštrili ton prevedenog dokumenta.
• 15. 7. - Manitoba, Rupertova zemlja i Severo-Zapadna teritorija postaju deo britanske Kanade.
• 15. 7. - Georgia je poslednja država bivše konfederacije koja je primljena natrag u SAD.
• 18. 7. - Prvi vatikanski sabor izdaje apostolsku konstituciju Pastor aeternus: definirana doktrina Papine nepogrešivosti (nezabludivosti). Biskup Josip Juraj Strossmayer se protivio ovoj doktrini, njemački protivnici će formirati Starokatoličku crkvu.
• 19. 7. - Francusko-pruski rat: Francuska objavila rat Pruskoj.
• 20. 7. - Hrvatski sabor prihvatio Riječki provizorij - traje do 1918; biće uspostavljen Kraljevski gubernij za Rijeku i Ugarsko-Hrvatsko primorje^[5].
  • Hrvatski sabor: Zakonski članak XIV:1870 u Hrvatskoj proglasio "zločinom smetanja javnoga mira" i "veleizdajom" svako pobijanje Nagodbe - progoni štampe i pojedinaca^[6].
• 25. 7. - Odlukom Dalmatinskog sabora zapisnici saborskih sjednica moraju se pisati hrvatskim jezikom.

• 4. 8. - Bitka kod Wissembourga je prva u Francusko-pruskom ratu i nemačka pobeda.
• 7. 8. - Francuske trupe napustile papin Rim.
• 8/9. 8. - "Republika Ploiești": pobuna protiv rumunskog kneza Karola, suzbijena istog dana (kneževe simpatije su sa nemačkim rođacima a zemaljske za Francusku).
• 11. 8. - Osnovana Palilulska polugimnazija, kasnija Druga beogradska gimnazija čija se zgrada nalazila na mestu današnje "Politike" (nastavljač tradicije je Filološka gimnazija).
• 19. 8. - Pruske snage započinju uspešnu Opsadu Metza (do oktobra).
• 22. 8. - Podmaršal baron Gavrilo Rodić postaje guverner austrijske Dalmacije (do 1881)
• 24. 8. - Dolaskom Wolseleyeve ekspedicije ugušena Red Riverska pobuna u Manitobi.
• 27. 8. - Peta skupština Ujedinjene omladine srpske, u Novom Sadu - govore i Svetozar Marković (izabran u godišnji odbor za Srbiju) i neki drugi socijalisti^[7].
• U toku francusko-pruskog rata iz Bosne i Vojvodine se poručuje srpskoj vladi da krene u oslobađanje Bosne, ali ova to ne prihvata zbog nedovoljne spremnosti vojske^[8].

• 1. 9. - Bitka kod Sedana je odlučujuća nemačka pobeda, zarobljen je francuski car Napoleon III., što predstavlja kraj Drugog Francuskog Carstva pa i monarhije.

• 4. 9. - Zastupnici Leon Gambetta i Jules Favre objavili su svrgnuće cara i proglasili Francusku Republiku. Uspostavljena je Vlada nacionalne obrane (gen. Louis Jules Trochu), organizirala je narodni rat protiv Nijemaca koji je neslavno završio.
• 6. 9. - Britanski ratni brod HMS Captain potonuo u oluji kod Španije, oko 480 mrtvih.
• 9. 9. - Grof Gustavo Ponza di San Martino prenosi papi Piju IX. ponudu italijanskog kralja Viktora Emanuela II za sporazumno preuzimanje Rima, ali papa to odbija oštrim rečima.
• 11. 9. - Italijanska vojska na čelu sa generalom Raffaele Cadornom prelazi granicu Papinske Države.
• 26. 9. - 6. 11. (14. 9. - 25. 10. po j.k.) - Narodna skupština u Kragujevcu. U formi zakona donet prvi skupštinski poslovnik, prvi zakon o izboru narodnih poslanika, zakon o štampi...
• 18. 9. - Tokom Washburn–Langford–Doaneove ekspedicije otkriven gejzir Old Faithful u Yellowstonu.
• 19. 9. - Počinje uspešna nemačka Opsada Pariza (do januara).

• 20. 9. - Zauzimanje Rima: italijanski bersaljeri ušli u Rim nakon artiljerijskog okršaja, a sutradan, po sporazumu sa Papom, i u Leoninski grad i Vatikan. Ujedinjenje Italije je uglavnom okončano (sem Južnog Tirola i Trsta), papa više nema svetovnu vlast, ali Rimsko pitanje će biti rešeno tek 1929.

• 2. 10. - Izvedbom Zajčeve opere "Mislav" započinje s radom stalna opera u Zagrebu.
• 5. 10. - Usvojen Zakon o ustrojstvu prve učiteljske škole u Kragujevcu.

• 7. 10. - Léon Gambetta napušta balonom opkoljeni Pariz i odlazi u Tours gde organizuje armiju.
• 7. 10. - Barghash bin Said Al-Busaid je novi sultan Zanzibara.
• 9. 10. - Rim i region Lacio priključeni kraljevskim dekretom Italiji, sedmicu nakon plebiscita.
• 20. 10. - Prvi vatikanski sabor suspendiran do daljnjeg (zauvijek).
• 22. 10. (10. 10. po j.k.) - Novi izborni zakon u Srbiji: javno glasanje, u varošima neposredan izbor poslanika, u srezovima preko poverenika.
• 27. 10. (15. 10. po j.k.) - U Srbiji donet Zakon o seoskim dućanima, koji omogućuje njihovo umnožavanje.
• 27. 10. - Opsada Metza okončana predajom izgladnelog francuskog garnizona - ovim je rat praktično rešen.
• 31. 10. (19. 10. po j.k.) - Osnovana Učiteljska škola u Kragujevcu, takođe osnovana Zemljodelsko-šumarska škola.
• 31. 10. - Rusija odbacuje odredbe Pariskog mira iz 1856. o neutralizaciji Crnog mora.

• 4. 11. (23. 10. po j.k.) - U Srbiji donet Zakon o slobodnoj štampi - zapravo zaobilazna cenzura.
• 6. 11. - Osnovana Bokokotorska episkopija^[9], izdvojena iz Dalmatinske, obuhvata i Dubrovnik.
• 8. 11. - Konferencija hrvatskih i slovenačkih predstavnika u Sisku - zaključeno da se sa srpskim predstavnicima utanače smernice zajedničke politike (strah od Velike Nemačke)^[10].
• 15. 11. - U Atini na Stadionu Panathinaiko se održavaju Zappasove Olimpijske igre.
• 16. 11. - Španski Kortes izabrao za kralja Amadea Savojskog, mlađeg sina Viktora Emanuela II (položio zakletvu sledećeg januara, održao se do 1873).
• 23. 11. - Osnovana Valjevska gimnazija.
• 23. 11. - Bojstova nota Srbiji i Rumuniji: Austro-Ugarska neće dopustiti nikakvo dalje kršenje ugovora iz 1856. odn. 1858. U ovo vreme Benjamin Kalaj prenosi Andrašijev predlog da Srbija dobije Bosnu i Hercegovinu a Austro-Ugarska "trajno srpsko prijateljstvo" - Ristić i Blaznavac ovo smatraju "danajskim darom" i ignorišu^[11].
• 23 - 25. 11. - Novembarski ugovori o priključenju južnih nemačkih država (kraljevine Bavarska i Württemberg, velika vojvodstva Baden i Hesen) Severnonemačkom savezu. Bavarska ima neka rezervisana prava (npr. armija, pošta, železnice).
• 27. 11. - Prusi zauzeli Amiens, severno od Pariza.
• 27. 11. - Pruski kancelar Bismarck formulisao tzv. Carsko pismo (Kaiserbrief), kojim bavarski kralj Ludwig II predlaže pruskog kralja za nemačkog cara (dostavljeno 3. decembra).

• 1. 12. - Ljubljanski jugoslovenski kongres, izjava o jedinstvu južnih Slovena.
• 4. 12. - Loarska kampanja: Prusi zauzeli Orléans, južno od Pariza.
• 20. 12. - Pruga Segedin-Sombor produžena do Bogojeva na Dunavu.
• 22. 12. - Totalno pomračenje Sunca, u sh. krajevima prekriveno 96% (jug Srbije) do 88% diska (severna Hrvatska)^[12].
• 25. 12. - Kroz Alpe probijen željeznički tunel Fréjus (Mont Cenis), početne dužine 12,8 km (u saobraćaju od sledećeg septembra).
• 28. 12. - Šef španske vlade maršal Juan Prim smrtno ranjen u atentatu, umire dva dana kasnije.

• Hrvatska:
  • Braća Mardešić otvaraju u Komiži prvu tvornicu ribljih konzervi na Jadranu, Fratelli Mardesich.
  • U Zagrebu otvorena radionica orgulja Heferer.
  • Anton Mollinary von Monte Pastello komandant Vojne granice.
  • U Hrvatskoj izglasan zakon koji omogućuje podelu zadruga^[13].
• Srbija:
  • Karantini se od ove godine u Srbiji pretvaraju u carinarnice^[14].
  • Beogradska ulica Knez Mihailova dobila to ime.
  • U jami "Stari Kostolac" počelo vađenje uglja u Srbiji (vlasnik rudnika Đorđe Vajfert).
• Crna Gora
  • Crnogorsko-turski sukob oko Veljeg i Malog brda, srbijansko namesništvo poručuje da se zbog toga ne može započinjati veliki rat (loši odnosi crnogorskog knjaza i namesništva)^[15].
  • Popis crnogorske vojske - 16.700 ljudi^[16].
  • U ovo vreme je nastao dinastički Orden Svetog Petra Cetinjskog.
• Drugo izdanje Srpskih narodnih pripovijedaka u Beču.
• U Novom Sadu izašla "Mlada Srbadija", list Ujedinjene omladine srpske (do 1872).

Die Generalkarte der europäischen Türkei und des Königreiches Griechenland (1860-70)

• 
  Hrvatska, Slavonija
• 
  Istočna Ugarska, Beograd
• 
  Dalmacija, Sarajevo
• 
  Južna Srbija

• 
  "Turska u Evropi i Grčka"

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1870.

• 2. 1. - Ernst Barlach, njemački kipar i književnik († 1938.)
• 8. 1. - Miguel Primo de Rivera, diktator Španije († 1930)
• 26. 1. - Kirilo Savić, građevinski inženjer, profesor, akademik († 1957)

• 7. 2. - Alfred Adler, austrijski psiholog († 1937.)
• 12. 2. - Hugo Stinnes, nemački industrijalac i političar († 1924)
• 17. 2. - Georgij Gapon, ruski pravoslavni svećenik i aktivist († 1906.)

• 5. 3. - Rosa Luxemburg, njemačka socijaldemokratska političarka († 1919.)
• 20. 3. - Paul von Lettow-Vorbeck, nemački general († 1964)

• 10. 4. - Ferdo Kovačević, hrvatski slikar († 1927.)
• 21. 4.. - Edwin S. Porter, američki pronalazač i filmski režiser († 1941.)
• 22. 4. - Vladimir Iljič Lenjin, ruski revolucionar, državnik, pisac; osnivač lenjinizma i Sovjetskoga Saveza († 1924.)
• 30. 4. - Franz Lehar, austrijski kompozitor († 1948.)

• 6. 5. - Safvet-beg Bašagić, bosanski književnik, pjesnik, prevodilac i političar († 1934)
• 24. 5. - Jan Smuts, premijer Južne Afrike, britanski feldmaršal († 1950)

• 13. 6. - Jules Bordet, belgijski znanstvenik († 1961.)
• 14. 6. - Sophie, grčka kraljica († 1930)

• 12. 7. - Louis II, knez Monaka († 1949)
• 27. 7. - Hilaire Belloc, književnik, istoričar († 1953)

• 7. 8. - Gustav Krupp von Bohlen und Halbach, industrijalac († 1950)
• 18. 8. - Tugomir Alaupović, književnik, političar († 1958)
• 29. 8. - Arnošt Bart, lužičkosrpski političar († 1956)
• 30. 8. - Lavr Kornilov, ruski general († 1918)
• 31. 8. - Maria Montessori, pedagoginja († 1952)

• 8. 9. - Mitar Martinović, divizijar, general († 1954)
• 24. 9. - Georges Claude, pronalazač neonskog svetla († 1960)
• 26. 9. - Christian X, kralj Danske († 1947)

• 2. 10. - Horace Hood, britanski admiral († 1916)
• 22. 10. - Lord Alfred Douglas, engleski pisac
• 22. 10. - Ivan Bunjin, ruski književnik, nobelovac († 1953.)
• 28. 10. - Jozo Garić, franjevac, banjolučki biskup († 1946)

• 1. 11. - Viktor Car Emin, hrvatski književnik († 1963.)
• 10. 11. - Mihail Rostovcev, istoričar († 1952)
• 21. 11. - Lenka Dunđerski, inspiracija Laze Kostića († 1895)
• 25. 11. - Đuro Prejac, skladatelj, glumac i redatelj († 1936)
• 30. 11. - Frano Supilo, hrvatski političar i publicist († 1917.)

• 10. 12. - Adolf Loos, češko-austrijski arhitekta († 1933)
• 10. 12. - Pierre Louÿs, književnik († 1925)
• 14. 12. - Karl Renner, predsednik Austrije († 1950)
• 15. 12. - Josef Hoffmann, arhitekta, dizajner († 1956)
• 19. 12. - Dragutin Boranić, jezikoslovac, slavist († 1955)
• 24. 12. - Emanuel Vidović, hrvatski slikar († 1953.)
• 28. 12. - Džemaludin Čaušević, reis-ul-ulema († 1938)

• Omer-beg Sulejmanpašić, književnik († 1918)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1870.

• 20. 1. - Patrijarh srpski Samuilo (* 1804)
• 21. 1. - Aleksandar Hercen, ruski književnik, filozof (* 1812.)
• 25. 1. - Victor de Broglie, bivši premijer Francuske (* 1785)
• 29. 1. - Leopold II, bivši veliki vojvoda Toskane (* 1797)
• 12. 2. - Nikola Čupić, prosvetni dobrotvor (* 1836)
• 19. 2. - Nathaniel de Rothschild, francuski bankar, vinar (* 1812)
• 25. 4. - Živojin Žujović, srpski socijalista i publicista (* 1838)
• 6. 5. - James Young Simpson, lekar, pionir anestezije (* 1811)
• 6. 6. - Ferdinand von Wrangel, ruski pomorac i istraživač (* 1797)
• 9. 6. - Charles Dickens, engleski književnik (* 1812.)

• 14. 8. - David Farragut, američki admiral (* 1801)
• 17. 8. - Jules Léotard, akrobata na trapezu (* 1838)
• 18. 8. - Charles Ardant du Picq, francuski vojni teoretičar (* 1821)
• 9. 9. - Joanikije Pamučina, arhimandrit, književnik, dobrotvor (* 1810)
• 23. 9. - Prosper Mérimée, francuski književnik (* 1803.)
• 12. 10. - Robert Edward Lee, američki vojskovođa (* 1807.)
• 23. 11. - Giuseppina Bozzacchi, balerina (* 1853)
• 24. 11. - Comte de Lautréamont, francuski pisac (* 1846)
• 28. 11. - Frédéric Bazille, slikar (* 1841)
• 5. 12. - Alexandre Dumas (otac), francuski književnik (* 1802.)
• 30. 12. - Juan Prim, španski general i diktator (* 1814)

• Nikola Živković (Hadži-Neimar), arhitekta (* 1792)
• Jožef Šlezinger, kompozitor, kapelmajstor (* 1794)

Literatura

• Rudolf Horvat (hr Wikisource): Najnovije doba hrvatske povjesti/Ponovni savez s Ugarskom
• Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
  • Peta knjiga prvi tom (V-1)
  • Peta knjiga drugi tom (V-2)
• Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.