Librem
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Mart 2023) |
Librem, Purism, SPC tarafından hazırlanmış özgür yazılım içeren bir bilgisayar serisidir. Dizüstü bilgisayar serisi, işletim sisteminde veya çekirdekte özgür olmayan (tescilli) yazılım sağlamayarak[1][2][3][4] Intel Aktif Yönetim Teknolojisinden kaçınarak,[5] ve bellenimi kademeli olarak serbest bırakmak ve güvenceye almak için tasarlanmıştır.[6][7] Librem dizüstü bilgisayarlarda mikrofon, web kamerası, Bluetooth ve Wi-Fi için donanım kapatma anahtarları bulunur.
Modeller
[değiştir | kaynağı değiştir]Dizüstü bilgisayarlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Librem 13, Librem 15 ve Librem 14
[değiştir | kaynağı değiştir]2014'te Purism, tümü eski donanım kullanan mevcut açık kaynaklı donanım dizüstü bilgisayarlarına modern bir alternatif olarak tasarlanan Librem 15 dizüstü bilgisayarın[8] oluşturulmasını ve üretimini finanse etmek için Crowd Supply'da bir kitlesel fonlama kampanyası başlattı.[9][10][11] Adındaki 15, 15 inçlik ekran boyutunu ifade etmektedir. Kampanya, orijinal kampanyayı genişlettikten sonra başarılı oldu[12] ve dizüstü bilgisayarlar destekçilere gönderildi.[13] Dizüstü bilgisayarın ikinci revizyonunda kamera, mikrofon, Wi-Fi ve Bluetooth için donanım kapatma anahtarları eklendi.
Librem 15'in başarılı lansmanından sonra Purism, Librem 15v2'dekilere benzer donanım kapatma anahtarlarıyla birlikte gelen Librem 13 adlı 13 inçlik bir dizüstü bilgisayar için Crowd Supply'da başka bir kampanya oluşturdu.[14][15] Kampanya yine başarılı oldu ve dizüstü bilgisayarlar müşterilere gönderildi.[16]
Purism, Aralık 2016'da Librem[17] ve 13'ün yeni partileriyle siparişe göre inşa etmek yerine envanterden sevkiyata başlayacağını duyurdu.
(Nisan 2022 itibarıyla) Purism'in üretimde bir dizüstü bilgisayar modeli var. Bu model Librem 14'tür. (sürüm 1, 1.370 ABD Doları[18]).
Dizüstü bilgisayarların karşılaştırılması
[değiştir | kaynağı değiştir]| Librem modeli | Coreboot sürümü | İşlemci | Intel ME | Sürüm | Maksimum RAM (GB) |
|---|---|---|---|---|---|
| 15 v1 [19] | Intel Core i7 5557U | Etkin | Temmuz 2015 | 32 | |
| 13 v1 [20] | 4.17 (2022)[21] | Intel Core i5 5200U | Etkin | Eylül 2015 | 16 |
| 15'e 2 [22] | 4.17 (2022)[23] | Intel Core i7-5557U | Etkin | Eylül 2015 | 32 |
| 13 v2 [24] | 4.17 (2022)[25] | Intel Core i5 6200U | Engelli | 14 Haziran 2017 | 16 |
| 15 v3 [24] | 4.17 (2022)[26] | Intel Core i7 6500U | Engelli | 28 Haziran 2017 | 32 |
| 13 v3 [27] | 4.6 (2017)[28] | Intel Core i7 6500U | Engelli | Ekim 2017 | 16 |
| 15 v4 | 4.17 (2022)[29] | Intel Core i7 7500U | Engelli[30] | Ocak 2019 | 32 |
| 13 v4 [31] | 4.17 (2022)[32] | Intel Core i7 7500U | Engelli[30] | Ocak 2019 | 16 |
| 14 v1 [33] | 4.17 (2022)[34] | Intel Core i7 10710U | Devre Dışı (ancak "etkisizleştirilmiş" değil) | 2020'nin dördüncü çeyreğinin başı | 64 |
Librem Mini
[değiştir | kaynağı değiştir]Librem Mini,[35] Haziran 2020'de satışa sunulan küçük form faktörlü bir masaüstü bilgisayardır [36]
Librem 5
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
24 Ağustos 2017'de Purism, "tasarım gereği güvenliğe ve varsayılan olarak gizlilik korumasına odaklanacak" %100 ücretsiz yazılım çalıştırmayı amaçlayan bir akıllı telefon olan Librem 5 için bir kitlesel fonlama kampanyası başlattı. Purism, telefonun "uçtan uca şifrelenmiş merkezi olmayan iletişim kullanan dünyanın ilk IP yerel mobil telefonu" olacağını iddia etti. Purism, Librem 5'in geliştirilmesinde KDE ve GNOME ile işbirliği yaptı.
Librem 5'in güvenlik özellikleri, işlemcinin temel bant işlemcisinden ayrılmasını içerir,[37] Linux Magazine'e göre bu, Librem 5'i diğer cep telefonlarına kıyasla benzersiz kılmaktadır. Librem 5 ayrıca Wi-Fi ve Bluetooth iletişimi için donanım kapatma anahtarlarına ve telefonun kamerasına, mikrofonuna ve ana bant işlemcisine sahiptir.[38]
Librem 5 için varsayılan işletim sistemi, Purism'in bir Debian GNU/Linux türevi olan PureOS'tur İşletim sistemi, Wayland, wlroots, GTK ve GNOME ara yazılımına dayalı Phosh adlı yeni bir kullanıcı arabirimi kullanır.[39] Phosh/ Plasma Mobile, Ubuntu Touch ve postmarketOS'un gibi sistemlerin de telefona yüklenebilmesi planlanmaktadır.
Librem 5'in piyasaya sürülmesi birkaç kez ertelendi. Eylül 2018'de Purism, iki donanım hatası ve Avrupa ve Kuzey Amerika'daki tatil sezonu nedeniyle Librem 5'in lansman tarihinin Ocak 2019'dan Nisan 2019'a taşınacağını duyurdu. Librem 5'in yazılım geliştiricilere yönelik DevKits'i Aralık 2018'de piyasaya sürüldü. Lansman tarihi daha sonra CPU testlerinin gerekliliği nedeniyle üçüncü çeyreğe ertelendi.[40] ve 24 Eylül 2019'da Purism, Librem 5 telefonlarının ilk partisinin gönderilmeye başladığını duyurdu.[41] Librem 5'in "Evergreen" olarak bilinen bitmiş versiyonu nihayet Kasım 2020'de sevk edildi.
Librem Server
[değiştir | kaynağı değiştir]Librem sunucusu, Aralık 2019'da halka sunulan rafa monte bir sunucudur.[42]
Librem Key
[değiştir | kaynağı değiştir]20 Eylül 2018'de duyurulan Librem Key, bir Librem dizüstü bilgisayar Temel Giriş/Çıkış Sisteminin (BIOS) dizüstü bilgisayarın son başlatılmasından bu yana kötü amaçlarla değiştirilmemesini sağlayan ve kurcalamaya karşı korumalı Heads BIOS ile entegrasyon da dahil olmak üzere birçok özelliğe sahip bir donanım USB güvenlik belirtecidir.[43] Ayrıca 3x HMAC tabanlı Tek Seferlik Parola algoritması (HOTP) (RFC 4226 ) ve 15 x Zamana dayalı Tek Seferlik Parola algoritması (TOTP) (RFC 6238 ) ve entegre parola yöneticisi (16 giriş) ile tek seferlik parola depolama ), 40 kbit/s gerçek rastgele sayı üreteci ve kurcalamaya dayanıklı akıllı kart. Key, A tipi USB 2.0'ı destekler, 48 x 19 x 7 mm boyutlarında olup 6 gr ağırlığındadır.[44]
İşletim sistemi
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Başlangıçta Librem dizüstü bilgisayarlarına Trisquel işletim sistemini önceden yüklemeyi planlayan[45] Purism, sonunda Trisquel platformundan çıkarak PureOS Linux işletim sisteminin 2.0 sürümü için Debian'a geçti.[46] PureOS'a alternatif olarak Librem dizüstü bilgisayarlar, Qubes OS önceden yüklenmiş olarak satın alınabilir.[47] Aralık 2017'de Özgür Yazılım Vakfı, PureOS'u onaylanan GNU/Linux dağıtımları listesine ekledi.[48][49]
BIOS
[değiştir | kaynağı değiştir]2015 yılında Purism, Librem 13'ü coreboot[50][51][52] e taşımak için araştırma yapmaya başladı, ancak çaba başlangıçta durdu. Yıl sonunda, bir coreboot geliştiricisi Librem 13'ün ilk bağlantı noktasını tamamladı ve incelemeye sundu.[53] Aralık 2016'da donanım etkinleştirme geliştiricisi Youness Alaoui, Purism'e katıldı ve orijinal Librem 13 için çekirdek önyükleme bağlantı noktasını tamamlamak ve cihazın ikinci revizyonu için bir bağlantı noktası hazırlamakla görevlendirildi.[54] 2017 yazından bu yana, yeni Librem dizüstü bilgisayarlar standart BIOS olarak coreboot ile gönderiliyor ve tüm eski modeller için güncellemeler mevcut.[55]
Purism, önyükleme işleminde yer alan aşağıda belirtilen altı bileşenden oluşan bir koleksiyonu PureBoot olarak adlandırır:[56]
- Nötrleştirilmiş ve Devre Dışı Bırakılmış 19 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Intel Management Engine.
- Coreboot
- Trusted Platform Module (TPM) çipi.
- BIOS veya önemli önyükleme dosyalarının ne zaman değiştirildiğini algılamak için kurcalamaya karşı korumalı özelliklere sahip Heads 15 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Librem Key, Purism'in USB güvenlik belirteci
- Librem Anahtarını kullanarak disk şifrelemenin kilidini açan çok faktörlü kimlik doğrulama
PureBoot, kullanıcıları hırsızlık, BIOS Kötü Amaçlı Yazılımları ve Kernel Rootkit'ler, güvenlik açıkları ve Intel Yönetim Motorundaki kötü amaçlı kod ve engelleme gibi çeşitli saldırılardan korur.[56]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Linux'un benimsenmesi
- System76
- Pine64
- Coreboot
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kyle Rankin. "Purism Librem 15 Review". Linux Journal. 1 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2016.
- ^ IEEE Consumer Electronics, Vol 5, Number 1, 2016 January, "Veillance Integrity by Design A new mantra for CE devices and services", pp. 33-143, By Steve Mann
- ^ Purism Aims To Build A Philosophically Pure Laptop, TechCrunch, Jan 23, 2015 by John Biggs (@johnbiggs)
- ^ "Purism Librem: 100% open source crowdsourced 'high-end' laptop". Computer Weekly (İngilizce). 26 Ocak 2015. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Purism Explains Why It Avoids Intel's AMT And Networking Cards For Its Privacy-Focused 'Librem' Notebooks". Tom's Hardware (İngilizce). 29 Ağustos 2016. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Purism discovered how to make open-source software laptops even more open". PCWorld (İngilizce). 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Purism Laptops To Use 'Heads' Firmware To Protect Against Rootkits, Tampering". Tom's Hardware (İngilizce). 12 Nisan 2017. 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Librem 15: A Laptop That Respects Your Rights". Crowd Supply. 14 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Purism Librem 15". Linux Journal (İngilizce). 1 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Purism Aims To Build A Philosophically Pure Laptop". TechCrunch (İngilizce). 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Purism Librem 15 Linux laptop blends high-end hardware with totally free software". PCWorld (İngilizce). 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Purism's high-end, open software-stuffed Librem 15 laptop hits crowdfunding goal". PCWorld (İngilizce). 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Librem 15 Laptop: Shipping Update". Crowd Supply. 9 Haziran 2015. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Librem 13: A Laptop That Respects Your Rights". Crowd Supply. 27 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Purism Puts Physical Kill Switches on Latest Laptop". 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Purism Librem 13 Review". Linux Journal (İngilizce). 11 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Growing to Ship from Inventory in 2017". Purism (İngilizce). 15 Aralık 2016. 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Librem 14 version 1 – Purism" (İngilizce). 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ "Librem 15: A Laptop That Respects Your Rights". CrowdSupply.com. 30 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2020.
- ^ "Librem 13: A Laptop That Respects Your Rights". CrowdSupply.com. 10 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2020.
- ^ "librem_13v1 · master · firmware / releases". GitLab (İngilizce). 27 Ocak 2022. 4 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ "Librem 15: A Laptop That Respects Your Rights". CrowdSupply.com. 10 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2020.
- ^ "librem_15v2 · master · firmware / releases". GitLab (İngilizce). 22 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ a b "Products - Purism". puri.sm. 30 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2020.
- ^ "librem_13v2 · master · firmware / releases". GitLab (İngilizce). 15 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ "librem_15v3 · master · firmware / releases". GitLab (İngilizce). 22 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ "Products - Purism". puri.sm. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2020.
- ^ "Coreboot". wiki.puri.sm. 25 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2019.
- ^ "librem_15v4 · master · firmware / releases". GitLab (İngilizce). 22 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ a b "The Purism Freedom Roadmap: Road to FSF endorsement, and Beyond". Purism. 4 Nisan 2018. 5 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2019.
- ^ "Librem 13 version 4". puri.sm. 24 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2020.
- ^ "librem_13v4 · master · firmware / releases". GitLab (İngilizce). 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ "Purism- Librem 14". puri.sm. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2020.
- ^ "librem_14 · master · firmware / releases". GitLab (İngilizce). 20 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ "Purism Librem Mini is a FOSS-Focused Linux PC". OMG! Ubuntu!. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020.
- ^ "Librem Mini is Shipping". Purism. 24 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020.
- ^ "Lockdown Mode on the Librem 5: Beyond Hardware Kill Switches". Purism. 11 Mart 2019. 11 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Purism Librem5 modem revealed, will provide LTE and GPS support". TuxPhones. 2 Nisan 2019. 15 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Phosh". developer.puri.sm. 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Massive Progress, Exact CPU Selected & Minor Shipping Adjustment". Purism. 21 Şubat 2019. 21 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "First Librem 5 Smartphones are Shipping". Purism (İngilizce). 24 Eylül 2019. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2019.
- ^ "Librem Server". Purism. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020.
- ^ "Introducing the Librem Key". Purism (İngilizce). 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Librem Key". Purism (İngilizce). 21 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Production and Shipping Update". Purism (İngilizce). 17 Mayıs 2015. 8 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Weekly Update on Librem Production 2015-09-18". Purism (İngilizce). 18 Eylül 2015. 8 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Best Qubes Laptop is the Secure Librem 14". Purism (İngilizce). 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022.
- ^ "FSF adds PureOS to list of endorsed GNU/Linux distributions". Free Software Foundation (İngilizce). 21 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "OpenNews: Фонд СПО признал PureOS полностью свободным дистрибутивом". www.opennet.ru. 24 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
- ^ "Freeing the BIOS: Memory Init". Purism. 20 Temmuz 2015. 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2017. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "2015-08-14: Librem 13: Weekly BIOS Progress Update". Purism. 14 Ağustos 2015. 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2017. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "2015-08-21 Librem 13: Weekly BIOS Progress Update". Purism. 21 Ağustos 2015. 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2017. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Gerrit Code Review". review.coreboot.org. 22 Aralık 2015. 27 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2017. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Diving back into coreboot development". Purism. 5 Ocak 2017. 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2017. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Downloading and installing coreboot on Purism Librem devices". Purism (İngilizce). 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2018.
- ^ a b "PureBoot, the High Security Boot Process". Purism (İngilizce). 25 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2022.